ابرفسیلی به نام آیدا

فریبا فرهادیان: چند روزی می‌شود که رسانه‌های مختلف جهان از آیدا حرف می‌زنند. اما آیدا کیست و چرا این‌همه مشتاق پیدا کرده است؟

آیدا یک فسیل 47 میلیون ساله است که ویژگی منحصر به‌فردش کامل بودن آن است. فسیلی که حتی نشانه‌هایی از بافت نرم هم در آن دیده می‌شود. آیدا نام مستعاری است که "جورن هارام"، یکی از دانشمندان درگیر در شناسایی این فسیل، به یادبود دخترش بر آن گذاشته است. اما یکی از دلایلی که باعث شده است آیدا خیلی مورد توجه محافل علمی قرار گیرد، این است که می‌تواند بحث بر سر نحوه انشعاب گونه‌های پستاندار امروزی را از اجدادشان به سرانجام برساند.

شجره‌نامه فسیلی
عده‌ای از دانشمندان معتقدند این فسیل با هاپلورهاین‌ها که جد آنتروپوییدهایی مثل میمون‌ها و شامپانزه‌ها و انسان‌ها هستند، مرتبطند و عده‌ای هم بین این فسل با آنتروپوییدها هیچ نسبتی قائل نمی‌‌شوند.

"کریستوفر بر" رییس موزه کارنیج واقع در پیتزبورگ پنسیلوانیا با اشاره به اهمیت کشف این فسیل گفته با نویسنده مقاله‌ای که ادعا کرده است این گونه جد هاپلورهاین‌ها است، هم‌عقیده نیست. به گفته او این‌که این فسیل به کجای شجره خانوادگی تعلق دارد چیزی است که باید بین دانشمندان حل شود.

لازم به ذکر است که دیدگاه‌های مختلفی راجع به ارتباط بین انواع محتلف پستانداران اولیه و این‌که کدام‌یک جد پستانداران امروزی است، وجود دارد. عقیده اکثر دانشمندانی که فسیل‌های دوران یوسین را مطالعه می‌کنند بر این است که آداپیدها با میمون‌های لمور امروزی هم‌خانواده‌اند. اما داروینیوس یا همان آیدای معروف دارای خصوصیات میمون‌های لمور امروزی نیست و همین نکته باعث شده است بتوان آن را در بین هاپلورهاین‌های اولیه جای داد.

این فسیل که نام علمی آن Darwinius masillae است در رسوب‌هایی واقع در شهر مسل آلمان پیدا شد. رسوباتی که در زمان زندگی آیدا یک جنگل بارانی بوده و امروزه به یک معدن سنگ تبدیل شده است. در سال‌های 1970 تا 1980 بسیاری از فسیل‌های مدفون در این رسوبات سر از کلکسیون‌های خصوصی افراد در کشورهای مختلف درآوردند. آیدا هم دو نیمه شد و یکی از نیمه‌های آن سر از موزه خصوصی "ویومینگ" درآورد. با بررسی‌هایی که "جنز فرانزن" محقق موزه تاریخ طبیعی بازل سوییس در سال 1991 بر روی این نیمه انجام داد، دریافت که فسیل موجود دارای قطعاتی است که متعلق به آن نیست. 16 سال بعد، نیمه گمشده آیدا در یکی از بازارهای آلمان برای فروش عرضه شد. "هارام" نیز با اطلاع از این امر به نیابت از طرف موزه تاریخ طبیعی دانشگاه اسلو اقدام به خرید این کالای مرغوب کرد.

با کنار هم قرار دادن دو نیمه دور افتاده از هم مشخص شد آیدا در هنگام مرگ فقط 9 ماه از زندگی‌اش گذشته بوده است. از آن‌جایی که در این فسیل اثری از نشانه‌های گونه مذکر دیده نمی‌شد، دانشمندان حدس زدند که این فسیل متعلق به یک جانور ماده بوده است.

کشف چنین فسیل‌هایی که به‌خوبی باقی مانده‌اند، بسیار مورد توجه دیرین‌شناسان است. فسیلی مثل آیدا که هم جوان است و هم جنسیتی معلوم دارد، به محققان اجازه می‌دهد رشد و نمو یک گونه پستاندار را که در حدود 47 میلیون سال پیش می‌زیسته با دقت بیشتری مطالعه کنند. آن‌ها می‌توانند به این ترتیب از نحوه بلوغ و تغییرات جسمانی این گونه‌ها اطلاعات بیشتری کسب کنند.

دیگران چه می‌گویند؟
وقتی یک فسیل تیتر رسانه‌های خبری می‌شود و می‌گویند می‌تواند هرچیزی را تغییر دهد، گوش نویسندگان علمی نیز تیز می‌شود.

وال‌استریت‌ژورنال یکی از اولین رسانه‌هایی بود که به شدت این سوژه را پیگیری کرد. او به این موضوع اشاره کرد که آیدا می‌تواند به بحث دیرینه مربوط به این‌که کدام‌یک از دو خط پستانداران نخستین جد شامپانزه‌ها و میمون‌ها هستند، پایان دهد.

دیلی‌میل هم این‌طور نوشت: «برخی از دیرینه‌شناسان معتقدند ما از آداپیدها به‌وجود آمده‌ایم، اما عده‌ای هم به شدت با این نظریه مخالفند. به‌نظر می‌آید فسیل جدید،گونه ناشناخته جدیدی از آداپیدها باشد که حلقه‌ای مفقوده بین پستانداران کوچک و شامپانزه‌هایی است که منجر به انسان شده‌اند."

نیویورک‌تایمز هم در مقاله خود اشاره کرده بود که این فسیل متعلق به یک ماده نوجوان به بزرگی یک میمون کوچک است و تنها نقصش، عدم وجود پای سمت چپ اوست.

اگر دوست دارید بدانید این جانور در آخرین وعده غذایی خود چه چیزی نوش جان کرده، باید بگوییم که آخرین وعده غذایی این جانور میوه و برگ بوده که هنوز اثر آن‌ها در حفره شکمی او دیده می‌شود!