در زلزله اخیر در آکویلا در مرکز ایتالیا با بزرگای3/6 و تلفاتی که تاکنون به حدود ۱۷۵ نفر و حدود ۲۰۰۰ نفر مجروح رسیده است و در منطقه‌ای در شرق، شمال شرق رم اتفاق افتاد، یک خبر تا حد زیادی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت که همانا مسئله پیش‌بینی - یا ادعای پیش‌بینی - زلزله اخیر از سوی جیانپائولو جولیانی بود.
بر اساس آنچه که تاکنون در خبرها و تحلیل‌های نشریات و خبرگزاری‌ها آمده که برای ما از طریق اینترنت قابل دسترس هستند، صورت مسئله آن بوده که حدود نیمه ماه ژانویه گذشته - حدود اواخر دی ماه ۸۷- بر اساس رصد تغییرات گاز رادن توسط آقای جولیانی در آزمایشگاه ملی فیزیک، که این محقق در آنجا کار می‌کند، برآورد کرده که زمین‌لرزه‌ای احتمالاً شدید در منطقه عمومی سولمونا (واقع در حدود ۵۰ کیلومتری آکویلا) در حدود 30 ماه مارس ۲۰۰۹ (8 روز قبل از رخداد زمینلرزه آکویلا) رخ خواهد داد. البته در روز یاد شده اتفاق مهمی در سولمونا رخ نمی‌دهد و 8 روز بعد زمینلرزه آکویلا اتفاق می‌افتد که بلافاصله پس از آن آقای جولیانی ادعا می‌کند که این زمینلرزه همان پیش‌بینی اوست، که البته با تأخیر رخ داده است.
در زمانی که نامبرده متوجه تغییرات گاز رادن می‌شود، و پس از اعلان‌های وی در سطح منطقه، بررسی‌هایی نیز از سوی کمیته خطر کشور ایتالیا و در پی یک بررسی کارشناسی اعلام می‌شود که این میزان تغییرات گاز رادن در مناطق لرزه‌خیز معمول است و الزاماً نشانه رخداد زلزله‌ای مهم نیست. بنابراین از جولیانی می‌خواهند که به ابراز چنین هشدارهایی خاتمه دهد.
پس از رخ دادن زلزله آکویلا، توجه خبری زیادی به پیش‌بینی جولیانی شد. موضعی که عمدتا از سوی دولت و مؤسسه ژئوفیزیک رم ابراز شده، در این جهت است که اساساً پیش‌بینی به‌درد بخوری از سوی جولیانی صورت نگرفته است (و البته این جمله اشتباه که از اساس زلزله قابل پیش‌بینی نیست! (جمله‌ای که معمولاً در چنین شرایطی و ظاهراً برای کم کردن هراس و هیجان مردم بیان می‌شود). البته به نظر می‌رسد که نامبرده نتوانسته دقت زیادی در پیش‌بینی محل رخداد ارائه کند: توجه کنید به تفاوت در محل کانون زلزله اخیر و آنچه که جولیانی به عنوان محل رخداد پیش‌بینی کرده بود.
اما آنچه که در سطح عمومی و رسانه‌ای در مورد جولیانی، اظهاراتش قبل از وقوع زلزله ۶ آوریل ۲۰۰۹ و نظرهای وی بعد از زلزله اخیر ابراز شده، مورد علاقه و توجه من در این یادداشت نیست. چه بسا یکی از از انگیزه‌های وی شهرت طلبی باشد که یک برآورد نه چندان دقیق چند ماه قبل را می‌خواهد به عنوان پیش‌بینی دقیق زلزله آکویلا جلوه دهد. اظهار نظرهای متقابل رسانه‌ای هم احتمالاً ممکن است.
تقابل‌های معمول در عرصه عمومی ایتالیا باشد، که آن هم موضوع بحث و علاقه من نیست. ولی به باور من موضوعی که مورد توجه خاص باید قرار گیرد آن است که در این زلزله اخیر - که با بزرگانی بیش از ۶ رخ داده و در رده‌بندی‌های زلزله شناختی زلزله‌ای شدید تلقی می‌شود- پیش نشانگری طبیعی در منطقه عمومی زلزله آکویلا (تغییرات گاز رادن) از حدود 3ماه قبل احتمالاً نمایانگر فعالیت و جنبایی زمین‌ساختی این ناحیه بوده است. این مسئله نشان از مؤثر بودن رصد چنین پیش‌نشانگری، حداقل در مواردی خاص از زمینلرزهها دارد.
پس از وقوع زمینلرزه ونچوان چین در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۷۸ (۱۲ می۲۰۰۸) با بزرگای 8/7 که با تلفاتی بیش از ۸۰هزار نفر همراه بود، و در آن گزارش شد که وزغ‌ها یک روز قبل از زلزله ونچوان از زمین و آشیانه‌های خود بیرون آمدند، و در سطح شهر ونچوان به طور گسترده دیده شده بودند و همین را بعضی از محققان به عنوان شاهد پیش نشانگری در نظر گرفتند، زلزله اخیر در ایتالیا مورد جدیدی است که نمایانگر آن است که شواهد پیش نشانگری زمینلرزهها حتی اگر با دقت در حال حاضر قابل رصد نباشند، ولی وجود دارند و واقعیتی هستند که امکان مطالعه دقیق آنها وجود دارد. از آنجا که امکان رصد زمینلرزهها پیش از وقوع، بیش و پیش از هر انگیزه‌ای، به منظور کاهش ریسک زمینلرزههای مخرب حائز اهمیت هستند، همین‌که از لابلای اخبار و اطلاعات منتشر شده بتوان فهمید که به لحاظ طبیعی در منطقه عمومی که زمینلرزه در آن رخ داده، پیش از وقوع چه تغییراتی رخداده است، به باور من اهمیت زیادی دارد.
برای پژوهشگرانی که در این راه تلاش می‌کنند، حتی اگر صدها بار اشتباه کنند، ولی فقط یک بار در زندگی بتوانند هشداری پیش هنگام دهند، ویا فعالیتی کنند که راه را برای چنین کاری در آینده باز کند، موفقیت تلقی می‌شود. از سوی دیگر همین که در یک یا چند زمینلرزه مهم چنین شاهدی از تغییرات طبیعی - در این مورد تغییرات گاز رادن - قبل از وقوع زلزله پیدا شود، باز هم جای امیدواری را برای پژوهشگران و کوشندگان در این راه باقی می‌گذارد.
به نظرم حتی اگر با ایده‌هایی بسیار ساده ولی مفید نظیر سنجش‌های دائمی تغییرات گاز رادن با استفاده از فیلم‌های رادیولوژی در نقاط متعدد در داخل و نزدیک شهرها بتوانیم راهی عملی طراحی کنیم تا با آن بتوان موردی شبیه زمینلرزه آکویلا را پیش از وقوع و در مناطق لرزه خیز و مهم - نظیر مناطق شهری - پیش‌بینی کنیم، کاری بزرگ است، که حتی موفقیت نسبی آن هم ارزش پرداختن به موضوع دارد.
چنین کارهایی با مطالعاتی بسیار کم هزینه و سرمایه‌گذاری‌های ملی امکان‌پذیر است. ولی واقعیت آن است که با توجه به لرزه‌خیز بودن کشور ما، ارزش چنین سرمایه‌گذاری‌هایی در افزایش ایمنی شهرها و سکونت‌گاه‌های ما در برابر زمینلرزههای بعدی بسیار زیاد است
در زلزله‌های کوبه 1995 ژاپن و آکویلا 2009 ایتالیا تغییرات گاز رادن و آب زیرزمینی نمایانگر مؤثر بودن سنجش این تغییرات در دو زلزله یاد شده به عنوان هشدار‌دهنده احتمالی رخداد زلزله - حداقل در این دو مورد- است. در مورد زلزله کوبه ژاپن محققان با بالا رفتن سطح گاز رادن در ترکیب آب زیر زمینی حدود 3 ماه قبل از رخداد - به حدود 4 برابر مقدار تقریبی معمول آن- و ناگهان افت آن درست یک هفته قبل از رخداد زلزله مواجه شدند. در زلزله آکویلا هم درست 3 ماه قبل هشداری مبنی بر افزایش گاز رادن داده شده و یک هفته قبل از آخر ماه مارس- که البته زمان دقیق رخداد زلزله آکویلا نبوده است - با افت آن مواجه شده و هشدار از سوی جولیانی داده شده است. به نظر می‌رسد این نوع پیش‌نشانگرها در بعضی از زلزله‌ها به صورت سامان یافته به صورت یک نشانه مؤثر قابل استفاده باشد.
مهدی زارع
رئیس‌جمهور آینده و محیط زیست
در نخستین روز از دومین ماه اولین فصل سال 88، در سالی که آسمان ایران بار دیگر با ریزش‌های ممتد و کم‌نظیرش، کابوس خشکسالی را از سرزمین تشنه وطن می‌زداید؛ شاهد برگزاری همایشی استثنایی خواهیم بود که بی‌شک تاکنون نظیری بر آن در تاریخ ایران‌زمین نمی‌توان یافت. همایشی که قرار است به بهانه انتخابات سرنوشت‌ساز ریاست جمهوری در 22 خرداد، سنت‌شکنی کرده و برای نخستین‌بار نه برای یارگیری در حوزه سیاسی و نه اقتصادی، ورزشی و. . . که برای تبیین مطالبات طرفداران محیط زیست از رئیس‌جمهور آینده برگزار شود.
اگر بارها در همین خانه مجازی عنوان کرده‌ام که برای حرکت در مسیر پایداری سرزمین، لازم است تا نخست بکوشیم تا وزن ملاحظات محیط زیستی را در بین اولویت‌های کلان کشور ارتقا دهیم؛ اینک آن فرصت طلایی بوجود آمده تا خود گامی مؤثر برای نیل به این آرمان مقدس برداریم. همچنین، چنین حرکتی می‌تواند داوطلبین ورود به ساختمان ریاست جمهوری را ترغیب کند تا به صورتی جدی‌تر به مقوله محیط زیست بپردازند و ملاحظات مبتنی بر آن را عملاً در برنامه‌های تبلیغاتی خویش وارد سازند.
خبرهایی که از اردوگاه میرحسین موسوی می‌رسد، نشان می‌دهد که ایشان در این زمینه پیشگام بوده و می‌کوشند تا در دل برنامه‌های خود، جایگاهی درخور هم به محیط زیست دهند. امید که دیگر کاندیداهای موجود چه در مقام کسب صندلی ریاست جمهوری و چه برای کسب کرسی نمایندگی مجلس و شورای شهر نیز به این صرافت بیفتند که دفاع از آرمان‌های محیط زیستی، نه‌تنها می‌تواند بر شمار آرای مدافعان بیفزاید، بلکه خیری اُخروی هم برای مردم و مملکت به دنبال داشته باشد.
محمد درویش
نظر شما