انتخابات، تفریحات و ثروت ملوکانه شاه

یادداشت  " فرزندانم چرا انقلاب کردیم" پاسخ به فضا سازی های رسانه ای در فضای مجازی بود که از دوران پهلوی چهره دیگری ساخته و پرداخته می کنند.
این پاسخ، توجیه کاستی ها و مشکلات بعد از انقلاب یا مقایسه این دوران ها نبود بلکه با ذکر خاطره ای به عنوان نمونه ای سمبلیک به فضای رایج قبل از انقلاب 57 اشاره رفت.
اما برخی خوانندگان محترم ابهاماتی را مطرح نمودند. لذا به ناچار در این نوشتار به گزیده هایی از سلوک ملوکانه شاه که منجر به انزجار مردم از حکومت شد اشاره می شود. نقل برخی رفتارهای شاه در این نوشتار، برگرفته  از منابعی است که در خارج از کشور منتشر شده است.

ثروت ملوکانه

وقتی محمد رضا پهلوی بدنیا آمد خانواده اش در منزل استیجاری زندگی میکردند. اما وقتی ولیعهد شد پدرش بی شک ثروتمندترین مرد ایران بود. در گزارش سفارت امریکا در خصوص فعالیتهای اقتصادی رضا شاه چنین آمده است: کمتر چیز ارزشمندی در این مملکت هست که رضا شاه به آن نظر ندارد. حرص و آز او حدی نمیشناسد. علاوه بر تملک بخش عمده مازندران، در شهر ها هم املاک متعدد خریده و در آنها هتل و کارخانه ساخته. ... هر زمین و ملکی را که به ان دل میبندد با تهدید مستقیم یا تلویحی مالک آن، از آن خود میسازد و مبلغی که میپردازد یک دهم یا حتی یک بیستم قیمت واقعی آن نیست.

در زمان استعفا و تبعیدش از ایران نخست وزیر فروغی در مجلس اعلام نمود: موجودی حساب شخصی "رضا" شاه در بانکهای کشور 68 میلیون ریال معادل 4.25 میلیون دلار است که برابر 46 % نقدینگی کل کشور (کل اسکناس و شبه پول چاپ شده کشور) بوده است. البته برخی محققین گفته اند فروغی فقط موجودی حساب ثابت رضا شاه را اعلام کرده در حالی که 58 میلیون ریال (معادل 5.3 میلیون دلار ) نیز در حساب جاری داشته است. یعنی جمعا برابر کل نقدینگی کشور در آنروز. کلیه اموال منقول و غیر منقول رضا شاه در هنگام تبعید در محضر شماره 17 اصفهان در برابر ده گرم شکر به پسر ارشدش محمد رضا هبه شد.

17 سال بعد یعنی در سال 1337 بدنبال شایعات فراوان در جامعه ایران از فساد دربار از جمله ملکه ثریا و نیز تیمسار خاتم فرمانده نیروی هوایی و شوهر خواهر شاه، امریکا و انگلیس کمیته مشترکی برای رسیدگی به فعالیتهای اقتصادی شاه تشکیل دادند. طبق این گزارش محرمانه: اشتهای شاهانه برای تجارت بحدی رسیده که کمتر برنامه نوسازی و کمتر برنامه اقتصادی وجود دارد که در آن شاه و اقوامش دستی نداشته باشند. طبق این گزارش سر مایه گزاری مستقیم شاه به عرصه های بانکی، انتشاراتی، تجارت، عمده و خرده فروشی، کشتی رانی، مقاطعه کاری ، هتل داری، کشاورزی، خانه سازی و صنایع نوپا تسری پیدا کرده است. برای مثل 100% سهام بانک عمران متعلق به شخص شاه است. 13 هتل در حال کار و 4 هتل در دست ساخت، کارخانه سیمان، کارخانه قند، سیلوی گندم و ..... از جمله موارد فهرست شده در این گزارش است. همچنین سهام شاه در بسیاری از شرکتها که نام و فعالیت آنها و نقششان در گرفتن حق و حساب در این گزارش آمده به نام شخصی بنام مهبد ثبت گردیده است. بطوریکه در یک مورد سفارت امریکا از اینکه مهبد علنا در قرار دادهای نفتی با طرفهای امریکایی درخواست حق و حساب میکند، مستقیما به شاه شکایت میکنند.

در خاطرات دنیس رایت سفیر وقت انگلستان آمده است: شاه یک قرار داد مخابراتی بزرگ را آخرین لحظه از انگلیسیها گرفته و به شرکت زیمنس آلمان داده و دلیل این موضوع، دلبستگی تازه شاه به همسر یکی از نمایندگان زیمنس در ایران عنوان میشود. البته با اعتراض دولت انگلیس وعده جبران در سایر قرار دادها داده میشد.

انتخابات آزاد ملوکانه

بعد از تجربه 28 مرداد، شاه تاکید داشت که نمایندگان مجلس را خود انتخاب کند. تنها در دوره نخست وزیری تیمسار زاهدی (که ناجی سلطنت و حکومت پهلوی بوده و با انجام کودتا شاه را به ایران باز گردانده بود) اجازه داد که نیمی از نمایندگان را نخست وزیر انتخاب کند. شاه وقتی از انتخابات آزاد سخن میگفت در خلوت به سفرای امریکا و انگلیس اعلام میکند برای هر حوزه انتخابیه دست کم دو نفر را بر خواهد گزید و به مردم آزادی خواهد داد که بین دو نفر یکی را انتخاب کنند. بعد به مسئولان محلی دستور داد که از پر کردن صندوق ها به نفع یکی از این دو کاندید شاه امتناع کنند. ولی بزودی روشن شد که عادت دیرینه را به راحتی نمیتوان تغییر داد .

تفریحات ملوکانه

به گفته علم "وزیر دربار" به زنانی که جهت خوش گذرانی اعلیحضرت آورده میشد از تعبیر "جنس" (داخلی یا خارجی) و یا "مهمان" استفاده میشد. خود شاه میگوید: من که به کسی دل نمیبندم. اما اگر در هفته یکی دو بار انسان تفریح نکند نمیتواند بار گرانی این چنین را بر دوش کشد به خصوص که در خانواده جز غر و لند چیز دیگری نیست. عرض کردم کاملا حق را به شاهنشاه میدهم ، متاسفانه خانم های ما متوجه این امور نیستند.

البته تعداد کسانیکه در آن روزها مایل بودند "مهمان" یا "جنس" مناسب برای "تفریح" شاه سراغ کنند چنان زیاد شد که شاه به علم دستور داد فقط از خدمات چند نفر معتمد استفاده شود. بدین منظور یکی از دوستان علم منزلی در نزدیکی کاخ تهیه کرده بود که کارکردش تامین محل امن برای دیدار با این "مهمانان" بود. در جلد پنجم یادداشتهای علم از 265 یادداشت روزانه دست کم به 91 مورد از این "تفریحات ملوکانه" اشاره میشود.

منبع: بر گرفته از کتاب "نگاهی به شاه" نوشته عباس میلانی استاد دانشگاه استنفورد - چاپ کانادا

دکتر حمید رضا شاه محمدی، بهمن ماه 1395