نام سید جمال‌الدین اسدآبادی برای بسیاری با آن نقل قول معروف که می‌گوید؛ "به غرب رفتم، اسلام دیدم اما مسلمان ندیدم و به شرق آمدم و مسلمان دیدم، اما اسلام ندیدم" گره خورده است، هرچند برخی این قول را منتسب به محمد عبده شاگرد خاص سیدجمال می‌دانند. شاید همین تعبیر مرحوم اسدآبادی انگیزه پژوهش دانشگاهی حسین عسگری و شهرزاد رحمان از محققان علوم اجتماعی دانشگاه جرج واشنگتن بوده است که در پروژه‌ای مفصل به مطالعه تطبیقی مقررات اقتصادی کشورهای مختلف با تعالیم اسلامی پرداختند که در نتیجه آن مشخص شد در جمع ۵۰ کشور اول از نظر تطابق قوانین با تعلیمات اسلامی تنها دو کشور مسلمان مالزی در رتبه ۳۳ و کویت در رتبه ۴۲- قرار دارند. در این پژوهش برای رسیدن به یک شاخص دقیق سه اصل کلی اقتصاد اسلامی در نظر گرفته شد:
- دستیابی به عدالت اقتصادی و رشد ثابت اقتصادی
- شکوفایی در سطح وسیع اقتصاد و ایجاد اشتعال و
- تطابق میان فعالیت‌های مالی و اصول اسلامی اقتصاد
در ادامه ۱۲ اصل فرعی اقتصاد اسلامی نیز به این شاخصه‌ها اضافه شدند که بررسی آنها فرصت جداگانه‌ای می‌طلبد. اما خارج از اصول اقتصادی،در دیگر حوزه‌های تعالیم اسلامی نظیر عدالت اجتماعی و حقوق اقلیت‌ها و حقوق مردم بر حکومت‌ها نیز اگر تحقیقی با این ابعاد صورت بگیرد بعید است نتیجه‌ای متفاوت حاصل شود و متاسفانه جوامع مسلمان از عمل به تعالیم اسلامی بشدت غافل بوده‌اند و ریشه بسیاری از عقب‌ماندگی ها و دور شدن از دوران درخشش تمدن اسلامی و پیشتازی دانشمندان اسلامی در تولید نیز در همین مسئله است.
امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از کلیدی‌ترین تعالیم اجتماعی اسلام و سنگ بنای حفظ سلامت جامعه و از دموکراتیک‌ترین و مترقی‌ترین توصیه‌های دینی که متضمن حقوق مردم است نیز از این قاعده مستثنی نیست. تاکید ویژه پیشوایان دینی اسلام بر اهمیت و لزوم فراگیری « امر به معروف و نهی از منکر» از آن جهت است که این مهم حق آزادی بیان در جوامع اسلامی را تثبیت و بر مسئولیت اجتماعی تک تک افراد جامعه برای نظارت بر شئون حکومت‌ها صحه می‌گذارد.
به سختی می‌توان فریضه اسلامی دیگری را یافت که از « امر به معروف و نهی از منکر» تطابق بیشتری با ارزش‌های جامعه مدنی غربی داشته باشد، چرا که اولا با تاکید بر وجوب این مسئله بر تمام شهروندان،آحاد جامعه را به نقش‌آفرینی مستمر و نظارت بر نحوه اداره کشور دعوت می‌کند و ثانیا حکومت‌ها را به شنیدن صدای مردم و تضمین حق دخالت مردم در اموری که به سرنوشت‌شان مربوط است ملزم می‌گرداند. عالی‌ترین نمونه و الگوی « امر به معروف و نهی از منکر» نیز در قیام عاشورا تجلی پیدا می‌کند تا ضمن روشن کردن اهمیت آن،جهت‌گیری صحیح این فریضه را نیز برای همه مسلمانان آشکار کند. قیام عاشورا مشخصا بر این نکته تاکید دارد که جهت و هدف امر به معروف و نهی از منکر باید از سمت جامعه به طرف حکومت باشد و این مسئولیت همه شهروندان است که خود را برای اصلاح حکومت موظف ببینند و برای این احیای این فریضه ساختارهای مشخصی را در جامعه مدنی خود تعریف کنند و بدانند غفلت از این مسئله می‌تواند به فاجعه‌ای نظیر ظهر عاشورا ختم شود.
اگر در مورد میزان عمل به فریضه امر به معروف و نهی از منکر در کشورهای مختلف نیز، پژوهشی به مانند آنچه در ابتدای این یادداشت مطرح شد صورت پذیرد،قطعا کشورهای اسلامی رتبه‌های پایین‌تری را کسب خواهند نمود. عدم پشتوانه مردمی رژیم‌های حاکم بر کشورهای مسلمان، نبود ساز و کار دموکراتیک و نظام انتخابات در بسیاری از کشورهای اسلامی و خصوصا کشورهای عربی، بالا بودن هزینه انتقاد و کنشگری اجتماعی و فقدان رسانه‌های آزاد و مستقل همه و همه از عواملی هستند که عمل به فریضه امر به معروف و نهی از منکر را به بن‌بست کشیده‌اند. اما همین آموزه اسلامی در قالب نهادهای مدنی و احزاب به بهترین شکل در کشورهای دموکراتیک و غیر اسلامی عملی شده است و در نتیجه آن فساد در ساختار حکومت‌ها هزینه بسیار بالایی پیدا کرده است. موارد بسیاری را می‌توان در اخبار روزمره جستجو کرد که یک وزیر اروپایی به دلیل فسادها و سواستفاده‌های بسیار کوچک مجبور به استعفا شده‌اند.
حساسیت شهروندان و احساس مسئولیت رسانه‌ها و نهادهای مدنی برای رصد اقدامات هیات حاکمه و نشان دادن واکنش مناسب و مطالبه‌گری دقیقا همان چیزی است که « امر به معروف و نهی از منکر» به دنبال آن بوده است. اساسا امر به معروف واکنشی است از سوی جامعه به سمت حکومت‌ها و قرینه نیروهای انتظامی به حساب می‌آیند که ابزار نظارتی از سوی حکومت به سمت مردم هستند.
حضور نیم میلیون نفره مردم کره جنوبی در خیابان‌های سئول در اعتراض به بکارگیری مشاور فاسد توسط رئیس‌جمهور این کشور نمونه متعالی و تجلی عینی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در روزهای اخیر است. مردمی که به محض مشاهده یک تخلف، احساس وظیفه و مسئولیت اجتماعی میکنند و با حضور مستمر و مطالبه‌گرانه خواستار برخورد ریشه‌ای با فساد و استعفای رئیس دولت می‌شوند، در واقع جامعه خود را در مقابل فساد واکسینه میکنند و آموزه «امر به معروف و نهی از منکر» را به بهترین شکل ممکنه عملیاتی میکنند.
نظر شما