فردگرایی-جمع‌گرایی در جامعه ما

به همین دلیل نوعی درهم‌شدگی در مقیاس فردگرایی-جمع‌گرایی دردنیا دیده می‌شود. اما ایران جدا از این‌که در بخش شرق قرار داشته باشد، یک کشور تمدنی با هویت ایرانی اسلامی است. ایرانی بودن، به‌دلیل فرهنگ و تمدن کهن، یک هویت مستقل محسوب می‌شود و از زمانی که ایرانیان با خصلت توحیدی خود، دین اسلام را به دلیل فطری بودن آن، با آغوش باز پذبرفتند؛ به‌تدریج هویت ایرانی اسلامی شکل گرفت.

براساس رگه‌های معرفتی الگوی ایرانی اسلامی- نه به دلیل شرقی بودن- بلکه به‌خاطر هویت مستقل خود، ایران، یک کشور جمع‌گرا به‌شمار می‌رود. حداقل انتظار این است که جمع‌گرایی، مولفه برتر رفتار فردی و اجتماعی مردم ایران باشد.  نمونه‌های جمع‌گرایی جامعه ایرانی را در زندگی رایج مردم و در رفتارهای نوع‌دوستانه و رعایت مناسک دینی می‌توان دید. این رفتار درمناسبت‌های ملی و مذهبی به‌وضوح بیشتری مشاهده می‌شود. دهه‌های محرم را در نظر بگیرید. در این وهله زمانی، جلوه‌های جمع‌گرایی، تعلق اجتماعی، مناسک و آداب و روسوم عاشورایی و نوع‌دوستی را بیشتر مشاهده می‌کنیم. رفتارهای این‌چنینی برای چند روز جلوه‌های زیبایی از رفتار اسلامی و اجتماعی را در مردم کشورمان در همه شهرها به رخ می‌کشند. این موضوع، یک واقعیت را اثبات می کند که رفتارهای دینی و مناسک، خاصیت جمع‌گرایانه دارند.

اما همه می‌دانیم که این‌گونه رفتارها در چند روز بعد کمرنگ می‌شوند و دوباره فردگرایی در مناسبات آدم‌ها  بروز می‌کند. چرا متوسط جامعه ما به‌راحتی و به فاصله چند روز از حالت جمع‌گرایانه به حالت فردگرایانه تغییر رفتار می‌دهد؟ این همان سوالی است که نشان می دهد جامعه ما به‌ویژه جامعه شهری ما دچار نوعی التقاط فرهنگی ورفتاری است. این سوال را باید متخصصان جامعه‌شناس، روان‌شناسان اجتماعی و دین‌شناسان جامعه‌نگر، مورد وارسی قرارداده و آن را تعلیل کنند. کوچ رفتاری از جمع‌گرایی به فردگرایی و برعکس، در جامعه‌ای که هویت ایرانی اسلامی دارد، باید مورد وارسی علمی و محیطی قرارگیرد. در هر صورت پیش آگهی چنین روندی خوب نیست. اما اگر علل آن مشخص گردد، می‌توان کاری کرد.

به نظر من دور شدن از مولفه‌های اساسی هوبت ایرانی اسلامی / پذیرش انفعالی برنامه‌ریزان وسیاست‌گذاران در ورود فناوری افسارگسیخته / و ورود بدون مطالعه و گاهی توام با عطش! و رعب فرهنگی در پروسه جهانی شدن می‌تواند عامل اساسی در غلبه فردگرایی جامعه نسبت به جمع‌گرایی باشد. مولفه‌هایی که جامعه ما را برای چند روز به جمع‌گرایی سوق می‌دهد و عواملی که ما را دوباره به رفتار فردگرایانه می‌کشاند، چه عواملی است؟ این‌ها همه سوالاتی است که باید پاسخ داده شوند و اگر مورد مطالعه دقیق قرار نگیرند، شاهد آسیب بیشتری درجامعه خواهیم بود.