وضعیت آسمان در هفته دوم اردیبهشت

امیر حسن‌زاده: ستون هفتگی هفت‌شب، هفت آسمان به توضیح پدیده‌هایی می‌پردازد که کافی است در زمان مشخص شده به آسمان بنگرید و از تماشای آن‌ها لذت ببرید. شاید این هفته برای نخستین بار به اسرار قمر در عقرب پی ببرید!

شاید این تصویر آغازین برای شما اندکی عجیب به نظر برسد. تصویری که می‌بینید، در دوره تعلیق پروازهای هوایی اروپا از رصدخانه‌ای در آلمان گرفته شده است. عدم پرواز هواپیماها موجب شد آسمان اروپا برای چند روز کاملا شفاف و بدون رد هواپیما باشد. یک منجم خوش‌ذوق هم با کنار هم چیدن تصاویر آسمان، منظره پانوراما از رصدخانه و محیط اطراف را در قالب یک سیاره کوچک آماده کرده است. تصویر کامل این منظره را در اینجا مشاهده کنید.

وضعیت ماه
در ساعت 16:48 هشتم اردیبهشت، ماه کامل(بدر) اتفاق می‌افتد. در این روز، ماه نصف مدار خود به دور زمین را طی کرده و کل قرص روشن آن رو به زمین قرار گرفته است. در هنگام ماه کامل، ماه در سوی مخالف خورشید قرار دارد، بنابراین همزمان با غروب خورشید، ماه از افق شرقی طلوع می‌کند و با طلوع خورشید در روز بعد، ماه غروب خواهد کرد. پس در ابتدای شامگاه هشتم اردیبهشت، مشاهده ماه کامل را در افق شرقی و کنار مناظر زمینی از دست ندهید.

سیارات
عطارد(تیر): در نزدیکی خورشید قرار دارد و غیر قابل مشاهده است.
زهره(ناهید): پس از غروب خورشید، به صورت جسم درخشانی در افق غربی قابل مشاهده است. در هشتم اردیبهشت، در فاصله 5 درجه‌ای خوشه پروین(ثریا) قرار دارد. خوشه پروین مجموعه‌ای از ستارگان است که در آسمان تاریک می‌توان هفت عدد از ستاره‌های آن را با چشم غیرمسلح قابل تشخیص هستند. البته در شب‌های بعد نیز ناهید در نزدیکی خوشه پروین دیده می‌شود، اما فاصله‌اش با این خوشه زیبا آرام آرام افزایش می‌یابد.

مریخ(بهرام): در ابتدای شب در ارتفاع زیادی از جنوب آسمان قرار دارد. ویژگی بارز این سیاره رنگ قرمز آن است.
مشتری(برجیس): در هنگام سحر، به صورت جرم درخشانی در افق شرقی قابل رویت است.
زحل(کیوان): در صورت فلکی سنبله(خوشه) قرار دارد و هنگام غروب خورشید، در جنوب شرق آسمان قابل مشاهده است.

مقارنه ماه و قلب العقرب
وقتی از دید ناظر، دو جرم سماوی در فاصله نزدیکی از یکدیگر دیده شوند، اصطلاحاً گفته می‌شود که مقارنه اتفاق افتاده است. متداول‌ترین مقارنه متعلق به ماه با سایر اجرام درخشان آسمان است. قمر زمین در حرکت ماهانه خود از کنار ستارگان و سیارات مختلف عبور می‌کند. در نیمه شب 10 اردیبهشت، ماه در فاصله 1 درجه‌‌ای شمال ستاره قلب‌العقرب (پرنورترین ستاره صورت فلکی عقرب) قرار خواهد داشت.

البته دقت کنید که این پدیده را قمر در عقرب نمی‌گویند. برج عقرب جایی غیر از صورت‌فلکی عقرب است و عملا هیچ ارتباطی به یکدیگر ندارند. خورشید تقریبا یک هفته پس از آن‌که برج عقرب را ترک کرد، از صورت‌فلکی عقرب عبور می‌کند؛ به همین ترتیب ماه نیز یکی دو روز پس از قمر در عقرب، از صورت‌فلکی عقرب عبور می‌کند.

مقابله سیارک پالاس
در منظومه شمسی، علاوه بر خورشید، سیارات و اقمار، اجرامی دیگری وجود دارند که مشابه سیارات هستند یعنی در مدارهای مستقلی دارند اما کوچک‌تر هستند. در واقع سیارک‌ها تکه‌سنگ‌هایی هستند که در مدارهای مستقلی به دور خورشید گردش می‌کنند. فقط سیاره کوتوله سرس و دو سیارک وستا و پالاس قطری بیش از ۵۰۰ کیلومتر دارند. اکثر آن‌ها اجرامی با ابعاد چند کیلومتر با ظاهری نامنظم هستند. با افزایش کشف سیارک‌ها معلوم شد که بیشتر آنها در فاصله بین مریخ و مشتری قرار دارند که امروزه به آن کمربند سیارک‌ها گفته می‌شود.

در اولین روز سال 1801، جوزپه پیاتزی که یک منجم ایتالیایی خوش‌اقبال بود، موفق به کشف سیارکی شد که آن را سِرِس (برگرفته از الهه کشاورزی یونان) نامید. یک سال بعد وقتی هاینریش اولبرس در حال جسجوی سرس بود، موفق شد سیارک دوم یعنی پالاس را کشف کند. داستان کشف سیارک‌ها همچنان ادامه دارد. با ماموریت های خاصی که در سال‌های اخیر اجرا شده است، هر سال ده‌ها هزار بر تعداد آنها اضافه می‌شود. در 14 اردیبهشت، سیارک پالاس به مقابله می‌رسد. در مقابله، یک سیاره یا سیارک در راستای خورشید و زمین قرار می‌گیرد، به صورتی که زمین میان خورشید و سیاره واقع می‌شود. به عبارت دیگر مقابله حالتی است که یک سیاره (یا سیارک) و خورشید با یکدیگر زاویه 180 درجه‌ای (نیم‌صفحه می‌سازند یعنی درست در مقابل یکدیگر قرارمی‌گیرند. بهترین زمان مشاهده سیارک‌ها، زمانی است که به مقابله می‌رسند. زیرا در این حالت به زمین نزدیک‌تر هستند و در تمام طول شب قابل مشاهده هستند.

در این هفته، سیارک پالاس به صورت ستاره‌ای کم‌نور (از قدر 7/8) در صورت فلکی حیّه (مار) دیده می‌شود و برای یافتن آن نیازمند تلسکوپ یا دوربین دوچشمی و دانستن موقعیت دقیق آن هستیم.