آزاده پارساپور: دوسال پیاپی گذشته، از مارس 2007 / اسفند 1386 تا مارس 2009 / اسفند 1387؛ سال بین‌المللی قطب نامگذاری شده بود. برای آن‌که برنامهها و پروژههای علمی، بی کموکاست در دو قطب شمال و جنوب به اجرا در آیند، این 2 سال پیاپی را درنظر گرفته بودند که با پایان یافتن موفقیتآمیز این دوره در ماه جاری، میتوان به ارزیابی نتایج این برنامه 2 ساله پرداخت.
در مدت این دو سال، حدود پنجاه هزار محقق و دانشمند از 60 کشور جهان گردهم آمدند و بر روی بالغ بر دویست پروژه همکاری کردند. یکی از نکات قابل توجه در مورد همکاری گسترده دانشمندان، شرکت محققان از کشورهای نسبتا فقیر بود که شاید کمتر از کشورهای ثروتمند و پیشرفته، برای دست‌یابی به چنین امکاناتی فرصت پیدا میکنند.
پروژهها و پژوهشهای اعمال شده در زمینههای مختلفی چون شیمی، زیستشناسی، اجتماعی و فیزیک انجام شد؛ اما شاید بتوان گفت که بزرگترین دستاورد این برنامه دو ساله، مطرح کردن مسائل مربوط به قطب در سطح بین‌المللی و جلب نظر جهانیان بر مشکلات تغییرات آب‌وهوایی بود. ایجاد یک شبکه همگانی و اطلاع‌رسانی در زمینه دو قطب شمال و جنوب از آن جهت اهمیت بسیار دارد که حدود پنجاه سال پیش، مردم این مناطق را همچون سیاره مریخ دور از دسترس میدانستند و آگاهی و علاقه عمومی نسبت به مسائل زیستی و جغرافیایی قطب وجود نداشت.
اما امروز، با برجسته شدن مساله گرمایش زمین و اثر شدید و مستقیم آن بر روی قطبها، موضوع صحبت بسیاری از اقتصاددانان، سیاست‌مداران و دولت‌مردان رقیب فراهم شده است. به همین دلایل نباید فراموش کرد که صرف انجام دادن چنین برنامهای کافی است؛ بلکه باید چنین برنامهای را به عنوان مقدمه یا زیربنایی برای ساختاری اساسی دانست که در آینده ادامه خواهد یافت.
به نظر می‌رسد اولین کاری که انجمن بین‌المللی قطب باید در اولویتهای خود قرار دهد، این است که تمامی دستاوردها و نتایج کار خود را به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار دهد. بی شک افراد زیادی اعم از اقیانوسشناسان، زیستشناسان دریایی، محققان جوی و بسیاری دیگر درصددند تا به اطلاعات بدست آمده از این برنامه آزادانه دسترسی پیدا کنند. بنابراین، ایجاد مرکزی که تمامی دادهها و اطلاعات را به صورت آرشیوی کامل در اختیار علاقهمندان بگذارد، به شدت مورد نیاز است. منابع مالی چنین کاری نیز باید توسط کشورهای مشارکت کننده در برنامه و به نسبت میزان قدرت اقتصادی هر کدام، تامین گردد.
با وجود تلاشهای فراوانی که در زمینه تحقیق و پژوهش در قطبها انجام میگیرد، اما هنوز یک روش ارزیابی سیستماتیک برای پردازش یافتههای بدست آمده از این تحقیقات پیشنهاد نشده است. این امر باعث شده که اطلاعات در مرحله دادههای خام متوقف شود و برای استفاده در سیاستگذاریها و درک عمومی جوامع به جریان نیفتد. برای تبدیل دادههای اولیه و خام به مفاهیم ملموس و هدفدار، نیاز به اقدام سازمانهای مرتبط و باسابقه است. در حال حاضر بهترین گزینه برای این کار، کمیته علمی قطب شمال و کمیته تحقیقاتی قطب جنوب است. کشور نروژ هم که تقریبا در تمامی پیمانهای بین‌المللی مربوط به قطب و هم‌چنین فعالیت سازمانهای مختلف در این زمینه سهیم است، قصد دارد رهبری چنین تلاشهایی را بدست گیرد و پایهگذار انجام ارزیابیهای اصولی و کاربردی باشد. در هر صورت این موضوعی است که اکثر کشورها باید بدان توجه کرده و خود را به گونهای در آن سهیم کنند.
در کنار این، تمامی کشورهایی که به نوعی سهمی در قطب دارند، باید قویا برای اجرای برنامههای نظارتی دائمی اقدام کنند. به طور مثال، برنامههایی که در آن بتوان ضخامت و حرکت یخها را در قطب به‌دقت اندازه‌گیری و کنترل کرد؛ یا ایجاد پایگاههای جدید ماهواره‌ای برای ثبت و مطالعه فرایندهای سرمایشی و آب‌وهوایی خاص قطب.
البته واضح است که رکود اقتصادی حاکم بر جهان، به دولتها اجازه نمیدهد که به راحتی برای چنین برنامههایی بودجه اختصاص دهند. اما به هرحال پروژههایی هم پیدا میشوند که در این میان، شرایط لازم را برای گرفتن منابع مالی کسب کنند. کشتی تحقیقاتی امریکایی در آبهای آلاسکا از این دست است.
کشورها به موازات هم میتوانند یک سیستم حفاظتی و مدیریتی را بر روی زیستبومهای موجود اعمال کنند. علاوه بر اینها، این مناطق به مجموعه قوانین و مقررات جدید و تکمیلی بین‌المللی نیز در زمینههای مختلف نیاز دارند. این قوانین شامل امور ماهی‌گیری، کشتی‌رانی و آلودگیهای زیست محیطی میشود.
اما به نظر می‌رسد که قطب شمال، اضافه بر قوانین فوق، نگاهی دقیقتر از نظر جغرافیای سیاسی و اقتصادی را میطلبد. قطب شمال نسبت به قطب جنوب، کمتر در پیمانهای بین‌المللی جای داشته و در پنجاه سال گذشته، بیشترین توجهها به قطب جنوب جلب شده است. دستور کاری که روسیه برای قطب شمال صادر کرد و به امضای کشورهای امریکا، کانادا، نروژ، دانمارک و اتحادیه اروپا رسید، نشان میدهد که جهان با مساله بسیار حساسی روبرو است. قطب شمال به علت داشتن ذخایر و معادن طبیعی و هم‌چنین موقعیت خاص جغرافیایی، دارای اهمیتی ویژه است و اخیرا کشورهایی چون چین و برزیل هم به حلقه طرفداران آن پیوسته‌اند.
به هرحال، چه از نظر علمی و تحقیقاتی یا حتی ماجراجویی و اقتصادی، دو قطب شمال و جنوب نقش مهمی را در دنیای امروز بازی میکنند و ملتها را به این نتیجه میرساند که از دنیای آنها جدا نیستند. همان‌طور که در گذشته با همکاری کشورهای مختلف، سفرهای اکتشافی در قطبها انجام میشد، در آینده نیز این همکاریها و ارتباطات تنگاتنگ باید ادامه یابد و با کمک از فناوریهای جدید، مدیریت و نظارت نظاممندتری پیدا کند.
نظر شما