پس از تغییراتی مهم و ساختاری که از دو سال پیش در اساسنامه، مدیریت و حوزه‌های اجرائی کمیته امداد به وجود آمد، مدیران این مجموعه متوجه بسیاری از نیازهای جدید برای کار، تأخیرها و کم‌کاری‌ها یا حتی اشتباهات شده‌اند و روند حرکت این مجموعه در این دو سال اخیر گویای تلاش در مسیر همین تغییر است. تغییرات در برنامه‌ها، ابداع برنامه‌های جدید ارتباطی با مددجویان و مردم و نیکوکاران، بسیاری از خدمات و حتی تغییرات در نوع اطلاع‌رسانی و تبلیغات کاملا مشهود است.
به عبارتی کمیته امداد متوجه شده در این سال‌ها همیشه یک دست کمک‌گیرنده را به مردم نشان داده و حالا در حال تلاش است به جای آن، دست خدمات‌‌دهنده و اصلاحگر را نشان همان مردم دهد تا اعتمادی که خدشه‌دار شده را برگرداند. علی‌محمد ذوالفقاری، معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته‌امداد امام‌خمینی (ره) در سال‌های حضورش در این مجموعه روزهای سخت و متفاوتی را گذرانده و با همین تجربیات، امروز طبق گفته خودش این مجموعه تلاش دارد تصمیمات جدید و متناسب با نیاز روز مددجویان امداد بگیرد؛ تصمیماتی که جایشان در برنامه‌های امداد در این سال‌ها خالی بوده و شاید بسیاری از آنها باید از حداقل یک دهه قبل شروع می‌شدند. پرداختن به آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، بیماری‌ها و... مرتبط با خانواده‌های تحت پوشش. بااین‌حال، آنها مدتی است اجازه یافته‌اند پا به این حوزه‌های پرچالش بگذارند. آنچه می‌خوانید گفت‌وگو با علی‌محمد ذوالفقاری، معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد امام خمینی (ره) است.
به نظر می‌آید کمیته امداد در شیوه‌های خدمات‌رسانی و کمک به افراد تحت پوشش، رویکردهایش در سیاست‌ها و اساسنامه‌اش تغییر کرده است، دراین‌باره توضیح می‌دهید؟
تلاش ما بیشتر برای مردمی‌سازی خدمات است. از سال قبل شبکه نیکوکاری را فعال کردیم و به‌مرور تلاش می‌کنیم برخی از وظایف را به شبکه‌های مزبور واگذار کنیم؛ چراکه شبکه‌های نیکوکاری در داخل هر محله وجود دارد و می‌تواند غیر از شناسایی فقرا، به شناسایی افراد متمکنِ محله بپردازد و به‌مرور متناسب با توانایی‌هایشان خدمات امداد را در محله جاری کند. این برنامه با مشارکت خیرین محلی و با محوریت مساجد شکل می‌گیرد و اگر مجموعه دیگری در داخل محله فعالیتی داشته باشد، قطعا این شبکه از توانمندی آنها استفاده خواهد کرد. در جریان این اقدامات، علاوه بر بررسی روند زندگی مددجویان فعلی و راستی‌آزمایی آنها، درباره اضافه‌شدن مددجویان جدید و برخی خدمات در داخل محله اقدام خواهد کرد؛ برای مثال در کل کشور ١٥٠هزار مددجوی امداد مستأجر هستند و می‌توان با این شبکه‌های نیکوکاری علاوه بر شناسایی مددجویان و رصد شرایط آنها، فضاهای موجود برای اسکان مددجویان را مدیریت کرد. درعینحال در محلات موارد زیادی از خیرات و نذورات در مراسم‌های مختلف عزا و عروسی، ولیمه‌ها و... وجود دارد که می‌تواند در امور ایتام و نیازمندان محله صرف شود و مستمندان آن محله سهم بیشتری بگیرند. در این طرح به دنبال آن هستیم که ترجیحا امکانات خود محله، فقر محله را پوشش دهد و کمیته امداد تجربیات خود را در اختیار شبکه‌ها و گروه‌های نیکوکاری قرار دهد و یک فضای اجتماعی مناسب به وجود بیاید.
نظر شما در رابطه با اینکه برخی معتقدند کمیته امداد یا دیگر سازمان‌های حمایتی در تولید فقر نقش داشته‌اند، چیست؟
امداد در تولید فقر نقشی ندارد و همه حوزه‌های مسئولیتش در جلوگیری از گسترش و افزایش فقر است و به دلیل ارتباط مستقیم با فقر و فقرا، نباید سرزنش شود.
اگر طلاق و اعتیاد زیاد است و انواع آسیب‌ها را به وجود می‌آورد، ما نباید مؤاخذه شویم. در میان مددجویان ما سالمندان، زنان سرپرست خانوار و کودکان بیشترین جمعیت را دارند و عمده دلایل شرایط آنها فقر و اعتیاد است. بخش زیادی از مددجویان ما را زنان سرپرست خانوار و بدسرپرست و مطلقه تشکیل می‌دهند.
تعداد خانوار با سرپرست زن درحالحاضر یک‌میلیون‌و ٢٨ هزار از یک‌میلیون‌و ٧٥٠ هزار خانوار تحت پوشش کمیته امداد هستند. همچنین ٤٠ درصد خانواده‌های زن‌سرپرست در کل کشور تحت پوشش کمیته امداد هستند و ٥٨ درصد خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد را خانواده‌های دارای سرپرست زن تشکیل می‌دهند. ٤٩ درصد خانواده‌های دارای سرپرست زن، شهری و ٥١ درصد روستایی هستند و ٧٠ درصد زنان سرپرست خانوار پرونده عادی و ٣٠ درصد پرونده طرح شهید رجایی دارند. سالمند روستایی در طرح شهید رجایی و غیرسالمند روستایی و سالمند شهری را هم عادی می‌دانیم. بعد خانوار در خانوارهای زنان سرپرست خانوار ١,٧ است و ٦١ درصد این خانواده‌ها تک‌نفره، ٢١ درصد دونفره، ١١ درصد سه‌نفره، پنج درصد چهارنفره و بقیه پنج نفر به بالا هستند. از نظر تحصیلات هم ٥٥ درصد زنان سرپرست خانوار بی‌سواد، ٢٧ درصد در حد ابتدایی و خواندن و نوشتن، ٩ درصد راهنمایی، پنج درصد متوسطه، سه درصد دیپلم و ٢٥صدم درصد دارای مدرک دانشگاهی هستند.
زنان سرپرست خانوار بیشتر در چه سن و سالی هستند، چند درصدشان جوان هستند؟
زنان سرپرست خانوار عموما در سنین بالا قرار دارند به نحوی که ١,٥ درصد از این زنان زیر ٢٠ سال، پنج درصد ٢٠ تا ٣٠ سال، ١٠ درصد ٣٠ تا ٤٠ سال، ١٢.٥ درصد ٤٠ تا ٥٠سال، ١٦ درصد ٥٠ تا ٦٠ سال و ١٨ درصد ٦٠ تا ٧٠سال و ٣٧ درصد بالای ٧٠ سال دارند. ذوالفقاری می‌گوید عمده مشکلات زنان مطلقه سرپرست خانوار مشکلات معیشتی، بهداشتی و خدمات درمانی است و از آنجایی که طبق قانون، روستاییان تحت پوشش درمان کمیته امداد نیستند، امداد در مورد بسیاری از خدمات برای این زنان از جمله خدمات پرستاری در منزل، مراجعه پزشک و برخی از داروها نمی‌تواند اقدام کند یا هزینه زیادی را دربر دارد. بسته خدماتی برای زنان سرپرست خانوار سالخورده، کوچک و کم‌اثر است. درعینحال این زنان سالخورده روستایی بعضا مسکن مناسب، بضاعت مالی و تغذیه مناسب ندارند و عموما دچار بیماری هستند.
به نظر خودتان مهم‌ترین مشکلات و نیازهای زنان سرپرست خانوار کمتر از ٥٠ سال چه مواردی است؟
نگهداری فرزندان و مشکلات حقوقی زندگی قبلی و بهویژه اشتغال و مسکن. بیشتر زنان مطلقه، مستأجر و بیشتر زنان همسر فوت‌شده صاحبخانه هستند و مبالغ پرداختی امداد در صورت عدم اشتغال، کفاف زندگی آنها را نمی‌دهد؛ بنابراین به دنبال شغل هستند و عموما وارد مشاغل غیررسمی می‌شوند. این زنان معمولا در خانه‌های مردم کار می‌کنند و هر چقدر هم که حرمت آنها حفظ شود، باز هم در معرض انواع آسیب‌ها و خطرها هستند چراکه بیمه و حمایتی از آنها برای این شغل وجود ندارد.
این زنان عموما با نگاه خاص و عموما منفی جامعه روبه‌رو هستند و ما تلاش زیادی را برای کاهش این فشار داشته‌ایم ازجمله اینکه دفتر مشاوران املاک زنانه برای این زنان طراحی کرده‌ایم تا مستقیما از این دفاتر نیازشان را تأمین کنند. همچنین درباره نیازهای حقوقی برای آنها مشاوره‌ها و حمایت‌های جداگانه داریم.
یکی از مواردی که در رابطه با این زنان مطرح است، کمک به ازدواج زنان بدون سرپرست است، نظر و برنامه کمیته امداد در این رابطه مبتنی بر چه رویکرد و قوانینی است؟
ما برای این زنان همسریابی نمی‌کنیم بلکه با اطلاع‌رسانی و تسهیلگری، ایجاد شغل و افزایش مهارت‌های اجتماعی، این زنان را برای ازدواج آماده یا دارای شرایط ازدواج می‌کنیم. در بسیاری از فضاهای شهری و به‌خصوص روستایی، فرهنگ و عرف اجتماعی، اجازه ازدواج مجدد را نمی‌دهد و شرایط سخت‌تری دارند. درعینحال امداد تلاش می‌کند تا ازدواج‌ها موفق باشد و ازدواج مجدد باعث تخریب یک خانواده دیگر نشود. معمولا روی موانع اقتصادی، و اجتماعی و حقوقی ازدواج این زنان سرمایه‌گذاری می‌کنیم. به عنوان نمونه یکی از موانع ازدواج این زنان فرزندانشان هستند و همسر دوم معمولا نگهداری فرزندان و هزینه‌های آنها را قبول نمی‌کند. در این موارد اگر این ازدواج به تأیید برسد، هزینه‌های این فرزندان را تقبل می‌کنیم و حتی انواع وام‌ها را برای اسکان و اشتغال به آن خانواده می‌دهیم. در بسیاری از این خانوارها که در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند رقم‌های کمک امداد جوابگوست و زندگی‌ها را تغییر می‌دهد.
تجربه و آمارهای بیشتر از ٣٠ سال فعالیت کمیته امداد دراین‌باره چه می‌گوید؟
عمده مشکلات و نیازهای مددجویان در این سال‌ها اقتصادی بوده، اما در این سال‌ها فقر چند‌بُعدی شده و همین فقر چند‌بُعدی، رویکردهای سازمان را تغییر داده و متناسب با نیازهای جدید اقداماتمان اصلاح شده است. یکی از تأکیدات جدید در امداد، همسان‌سازی جنسیتی مددکار با مددجو است که در سال‌های گذشته وجود نداشت و قطعا این کار به کشف بیشتر مشکلات بهویژه در میان زنان تحت حمایت منجر می‌شود.
بر همین اساس به تقویت تعاملات زنان تحت پوشش با مددکاران زن و افزایش مددکارانی با مدارک تحصیلی مرتبط پرداخته‌ایم و درحالحاضر تقریبا همه زنان مددکار امداد مدارک مرتبط دارند تا با نگاه متخصصانه با مسائل برخورد کنند. در عین حال خدمات امداد، خانواده‌محور است و تلاش می‌کنیم فضای خانواده را که دچار به‌هم‌ریختگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است مدیریت کنیم تا هسته فقر از درون متلاشی شود. الان صد هزار دانشجو در میان مددجویان امداد وجود دارد که هرکدام از آنها به عنوان فردی تحصیل‌کرده و جوان می‌توانند نقش کمکی برای مددکار خانواده به عنوان مددکار مقیم امداد در خانواده داشته باشند و با آموزش‌های لازم به مادر یا سایر اعضا جلوی تشدید فقر را بگیرند. بدترین حالت ممکن برای یک خانواده بدون سرپرست این است که اشتباه فقر پدر و مادر برای فرزندان هم تکرار شود؛ فقر عاملی زنده است که تکثیر می‌شود و به همین دلیل رویکرد امداد و مددجویان بسیار مهم است.
نسبت تعداد مددکاران کمیته امداد به مددجویان چگونه است؟
نسبت تعداد مددکاران امداد به مددجویان یک به ٦٠٠ است و بسیاری از خانواده‌ها شرایط حادی ندارند یا عضوی از درون خانواده، مسائل کل خانواده را پیگیری می‌کند و در این شرایط کار مددکار سبک می‌شود و خدمات مددکاری کمتری از ما می‌گیرند و بر عکس خانوارهای پرآسیب و بهویژه سالمندان و ایتام خدمات بیشتری نیاز دارند. در عین حال قبول داریم که این نسبت زیاد است و ممکن است یک مددکار به همه مددجویان رسیدگی کامل نداشته باشد. امداد درحالحاضر با بیش از صد هزار سالمند زمین‌گیر مواجه است که بخش زیادی از آنها را به کمک اطرافیانش پوشش می‌دهیم و بخشی دیگر از طریق مددکاران پوشش داده می‌شوند. به دنبال آن هستیم که با استفاده از همیار مددکار خانواده یا فرزند خانواده، بسیاری از این فضاهای خالی را در طرح نیکوکاری پر کنیم و سقف مددکاری خانواده را به استانداردها نزدیک کنیم.
آیا کمیته امداد مرکزی جایی مانند خانه سالمندان برای نگهداری این افراد دارد؟
کمیته امداد هیچ مرکزی برای نگهداری سالمندان ندارد و فقط خدمات را به سالمندان ارائه می‌کند؛ با توجه به افزایش جامعه سالمندی به دنبال تخصصی‌شدن خدمات مددکاری سالمندی و درعینحال تغییر رویکرد خدمات تخصصی هستیم. درحالحاضر ٢٥ درصد سالمندان کشور تحت پوشش کمیته امداد هستند و با افزایش تعداد سالمندان کل کشور، تعداد سالمندان تحت پوشش ما هم افزایش می‌یابد. در این زمینه مطالعاتی در حال انجام است و درباره این مسئله به عنوان یکی از چالش‌های پیش‌رو مذاکرات و راهکارهایی را داشته‌ایم و با مراکز مرتبط با مقوله سالمندی در تعامل هستیم.
یکی دیگر از اصلی‌ترین مشکلات و آسیب‌های اجتماعی طبقات تهی‌دست، مسئله اعتیاد است، در این زمینه وضعیت خانواده‌های تحت پوشش کمیته امداد چگونه است؟
اعتیاد و تبعات منفی آن یکی از مباحث مهم در سال‌های گذشته بود که امداد مجبور به تغییر رویکرد خود درباره آن شده است؛ در سال‌های گذشته مددجوی تحت پوشش کمیته امداد به دلیل اعتیاد و عوارض ناشی از آن نداشتیم، اما در چند سال اخیر مواد مخدر روی آسیب‌های مختلف از جمله طلاق، خانواده زندانیان و اشتغال تأثیر گذاشته و به شدت فقر تولید می‌کند.
47304
نظر شما