نسرین خسروشاهی: خبرگزاری‌های بزرگ جهان به تازگی با تبلیغات گسترده از ساخت نای مصنوعی برای اولین بار در دنیا خبر داده‌اند. این درحالی است که آذرماه سال گذشته طرح ساخت نای مصنوعی از سوی محققان ایرانی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی رونمایی شد و به ثبت رسید. آیا آنچه اکنون به نام یک محقق اسپانیایی معرفی شده است،همان طرحی است که محققان ایرانی ارائه کرده‌بودند؟ آیا آنچه در ایران به عنوان یک موفقیت بین‌المللی طرح شد، در دنیا نیز معرفی شد و اگر چنین بود چرا اکنون دانشمند دیگری به عنوان پیشرو در این زمینه معرفی شده است؟
دکتر جلال‌الدین غنوی، مبتکر این طرح، در گفتگو با خبر آنلاین، کار محقق اسپانیایی را متفاوت از کار خود می‌داند و می‌گوید: تفاوت اختراع ما این است که نای واقعی را پیوند زدیم، نایی که ابعاد طبیعی دارد و حدود 10 سانتی‌متر است؛ اما کاری که این محقق اسپانیایی انجام داده در حد یک نایژه چپ به ابعاد 5/5 سانتی متر است و نه کل نای.
با این که محققان در مورد طرح ساخت نای گفته‌اند «این اولین پیوند تراشه دنیاست که مهندسی بافت را متحول می‌کند و نیاز به داروی سرکوبگر ایمنی ندارد» اما به نظر غنوی طرح ایران برای دنیا یک موفقیت بزرگ است و تاکنون نیز کسی نتوانسته نای را با این مشخصات پیوند بزند.
غنوی با بیان اینکه قصد ما این نیست که از منافع مادی بهره‌مند شویم؛ چراکه این اختراع برای دنیاست و برای همین اعلام عام شد،می‌گوید: قصد ما از اعلام عام این بود که بگوییم اولا این کار متعلق به ایران است و دوم این که همه از آن استفاده کنند نه این که شاهد سوء استفاده دیگران باشیم.
او با اشاره به اینکه ایده ساخت نای مصنوعی از طریق مجروحان شیمیایی به ذهن ما رسید، می‌افزاید: به دلیل اینکه مجروحان شیمیایی در معرض مواد سمی شیمیایی قرار گرفته بودند تراشه تخریب می‌شد و آنها عطش فراوانی نسبت به هوا پیدا می‌کردند و این مسئله ما را به سمت ساخت تراشه مصنوعی برد که هنوز هم بدعت بزرگی در جهان است.
رئیس مرکز تحقیقات تجربی پژوهشکده سل و بیمار‌های ریوی در مورد روش ساخت این نای می‌گوید: ما از طریق نای حیوان مرده و با از بین بردن سلول‌های درون آن به یک داربست رسیدیم، سپس داخل داربست با استفاده از سلول‌های غضروف بینی، گوش یا غضروف دنده‌ای این سلول‌ها را کاشتیم و بعد از آن این مجموعه بدون رگ را درون صفاق قرار دادیم که دور تا دور آن پرده چادرینه قرار می‌گیرد. بعد از بلوغ بافت، سلول‌های اپی‌تلیال تنفسی را در حالتی که سوراخی در آن قرار داشت تا با هوای استریل ارتباط داشته باشد، در داخل این مجموعه قرار دادیم و در نهایت مجموعه این مخاط را به همراه غضروف، بافت کامل شده و تراشه‌ای با یک پایه عروقی که بتواند خون‌رسانی کند از پشت جناغ آورده و درون نای کاشتیم. نمونه خارجی این طرح تنها حاوی غضروف است و این تفاوت دیگر این دو طرح با هم است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با ابراز تاسف از اینکه بارها چنین اتفاقی در مورد اختراعات محققان افتاده، می‌گوید: این اتفاق دست‌کم دو بار برای من افتاده، یکی در سال 1369 که اولین پیوند جزایر لانگرهانس را درون پرده آمنیوتیک انجام دادم و در ایران ثبت اختراع شد، ولی دو سال بعد پرفسوری در سیاتل دقیقا همین پیوند را به شکل مقاله منتشر کرد و نام کپسولی را که سلول‌های جزایر لانگرهانس درون آن قرار داشتند به نام خود ثبت کرد. مورد دوم نیز سال 1372 بود که پیوند کونژکتیوا را به کمک پرده آمنیوتیک انجام دادم و آن هم ثبت اختراع شد و وقتی برای چاپ مقاله اقدام کردیم، اعلام کردند تعداد نمونه‌ها کم است. مدتی بعد شخصی به نام پرفسور لی همان مقاله را به نام خود ثبت کرد و هم اکنون می‌بینیم که در مجلات معتبر به مقاله پرفسور لی استناد می‌شود و نه اختراع من. او اما تفاوت این دو اختراع را با طرح ساخت نای در اعلام عام می‌داند.
غنوی با وجود دریافت پیشنهادات بسیار برای چاپ مقاله در خارج از کشور معتقد است که محققان ایرانی باید اصالت خود را حفظ کنند و با لنز دیگر کشورها به خود نگاه نکنند. او درباره تاخیر در چاپ مقاله طرح نای اینچنین توضیح می‌دهد: ما قصد داشتیم مقاله این طرح را زمانی که روی انسان آزمایش انجام شد ارائه کنیم تا سوء استفاده‌ای صورت نگیرد. به همین دلیل به دنبال ثبت اختراع بودیم که حقوق مادی و معنوی آن را به دست بیاوریم.
به گفته وی،حقوق معنوی به منزله این است که حق امتیاز طرح به نام فرد خاصی ثبت می شود . با وجود آنکه وقتی اختراعی ثبت می‌شود تمام حقوق آن اختراع به مدعی آن اختراع تعلق می‌گیرد و به این ترتیب بقیه افراد از حقوقی مانند ساختن، کپی کردن و یا وارد کردن آن وسیله از خارج به مدت 20 سال محروم می‌شوند، این محقق ایرانی برای پیشگیری از چنین اعمالی پیشنهاد می‌کند که با کمک سازمان کنفرانس اسلامی در جهان اسلام یک ساختار ثبت اختراع بنیان شود. به این ترتیب اگر کسی از طرحی تقلید کرد در این صورت جهان اسلام از این کار پیشگیری می‌کند نه یک کشور.
ایران تنها کشوری است که ثبت اختراع در آن توسط قوه قضائیه صورت می‌گیرد. محقق ساخت نای و نایچه مصنوعی در ایران در مورد ثبت اختراع در حقوقی‌ترین بخش نظام معتقد است: یک ساختار دانشگاهی با مجموعه‌ای از دانشگاهیان که طرح‌ها را عالمانه قضاوت کنند می‌تواند به قوه قضائیه در این راه کمک کند.
از آنجا که در ثبت بین‌المللی دیگر نام ایران روی این طرح نخواهد بود غنوی نقش رسانه‌های درون‌مرزی و برون‌مرزی را در اطلاع‌رسانی در مورد تعلق این اختراع به ایران بسیار مهم می‌داند و اضافه می‌کند: با وجود آنکه تبلیغات رسانه‌ای وسیعی در مورد این طرح در جهان صورت گرفته اما ایران هنوز هم چند قدم جلوتر است و با اطلاع‌رسانی درست می‌توان با ارائه مدارک و مستندات اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران یک‌سال پیش این کار را انجام داده است. اما در صورتی که نتوانیم حقانیتمان بر این طرح را ثابت کنیم، مجبور خواهیم شد در روز 22 بهمن ماه این طرح را به شکل خصوصی اعلام کنیم. غنوی با اشاره به اینکه اسپانیا در مورد ادعای ایران در مورد ثبت این اختراع در سال گذشته سکوت اختیار کرده است، می‌گوید: این محققان با وجود اعلام وضعیت خوب بیمار این احتمال را داده‌اند که ساختار لوله تنگ شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی علاوه بر ساخت نای، طرح ساخت کبد مصنوعی را نیز انجام داده است. او ویژگی این طرح که آن را از نمونه‌‌های خارجی متمایز می‌کند در ساختار سه بعدی و بی‌وزنی سلول‌ها می‌داند، ضمن آنکه آنقدر کوچک هست که بیمار می‌تواند آن را همراه داشته باشد. غنوی این نوید را داد که بعد از آزمایش نای روی انسان در مدت زمان کوتاهی کبد مصنوعی نیز روی انسان امتحان شود.
نظر شما