نمره‌ی بالا یعنی چه؟ (استعاره در علوم شناختی)

در دیدگاه سنتی استعاره یک صنعت ادبی است و در ادبیات کاربرد دارد. امروزه در علوم شناختی دیدگاه دیگری در مورد استعاره وجود دارد. در زبان‌شناسی شناختی (cognitive linguistics) استعاره‌ی شناختی یا استعاره‌ی مفهومی (cognitive or conceptual metaphor) به فهم یک ایده یا دامنه‌ی مفهومی (conceptual domain) با اصطلاحات ایده یا دامنه‌ی مفهومی دیگر اطلاق می‌شود. یعنی چی؟ مثال ساده‌اش در مورد «بالا» و «پایین» است. این دو اصطلاح به ارتفاع مربوط هستند. حالا فرض کنید شما معلم یک کلاس هستید. از بچه‌ها امتحان می‌گیرید و برگه‌ها را به ترتیب نمره مرتب می‌کنید. برگه‌ای را که کم‌ترین نمره را دارد رو می‌گذارید و همین طور تا برگه‌ای را که بیشترین نمره را دارد زیر همه قرار می‌دهید. وارد کلاس می‌شوید. بچه‌ها برگه‌ها را می‌بینند. یکی از بچه‌ها می‌پرسد «بالاترین نمره چند است؟»

شما چه جوابی می‌دهید؟ ۶ یا ۲۰؟ اگر به ارتفاع نگاه کنید بالاترین نمره ۶ است. اما شما بی تردیدو بی توجه به ارتفاع می‌گویید «بالاترین نمره ۲۰ است.»

این یعنی شما و دانش‌آموزانتان بر سر یک استعاره‌ی مفهومی که بیش‌تر را با بالاتر و کم‌تر را با پایین‌تر توصیف می‌کند توافق دارید.

استعاره‌های مفهومی درست یا غلط نیستند. یک ابزار برای به دست آوردن تصویری از یک حوزه‌ی مفهومی یا ایده هستند. این ابزار می‌تواند گاهی مفید یا گاهی مضر باشد. برای مثال استعاره‌ی مفهومی فهم اقتصاد با اصطلاحات پزشکی بالینی شما را ناخودآگاه به سمت «یافتن طبیب حاذق» سوق می‌دهد و استعاره‌ی مفهومی فهم اقتصاد با اصطلاحات جراحی شما را به سمت «یک جراحی برای سالم‌سازی اقتصاد لازم است» و استعاره‌ی مفهومی فهم اقتصاد با اصطلاحات عمرانی ممکن است شما را به این سمت براند که بگویید «اقتصاد ایران کلنگی شده، باید کوبید و از نو ساختش». هر کدام از این ایده‌ها می‌توانند درست یا خطا باشند و درست یا خطا بودنشان به شرایط بستگی دارد نه به استعاره.

حالا استعاره‌ی مفهومی چه ربطی به فهم در ذهن کودک دارد؟ در مطلب بعد به این موضوع خواهیم پرداخت.