مهار آبها پس از بارش در این فصل سفره های خالی زیر زمینی را تقویت می کند؟

دراین دو دهه بارش ها آنطور که باید و شاید زمین را سیراب نکرده و پیامد آن زایش پدیده هایی چون گردوخاک، ذرات معلق، خشک و بی رمق شدن زمین و حتی آفت زدگی و نابودی درختان چند صد ساله و تنومند بلوط و دیگر گونه های گیاهی درکشور بوده است.
با نگاهی به وضعیت جغرافیایی کشور که در نیمه کره خشک و نیمه خشک زمین قرار دارد ضرورت توجه به موضوع آب می بایست خیلی زودتر از زمان حال مسئولان و دست اندرکاران را به این موضوع وا می داشت که بحث آبخیزداری و کنترل آبهای سطحی یا روان آب ها را جدی بگیرند و از هدر رفت این سرمایه ها جلوگیری کنند.
وقوع حوادث طبیعی مانند سیل روستای سیجان در البرز یا سیل در استان های ایلام و لرستان و دیگر نقاط کشور اگر چه کنترل آن ها شاید با یک اقدام سطحی ممکن نباشد اما اجرای طرح های به ظاهر کوچک به صورت ضربتی می تواند از تکرار تخریب ها بکاهد ضمن آنکه آب های باران به سوی سفره های زیر زمینی سرازیر می شود.
اگرچه وقوع هر حوادث در کشور مانند زلزله و سیل مسئولان و تصمیم گیران را به فکر و چاره اندیشی مقطعی وا می دارد اما با گذشت زمان مسائل و موضوعات به فراموشی سپرده شده و منتظر می مانیم تا حوادث تکرار شود.
در این سال ها با اینکه کل کشور حتی مناطق پرباران ایران از عوارض خشکسالی رنج برده است لیکن کمتر به این موضوع پرداخته شده که می توان با کنترل روان آب های اندک حتی المقدور از فرونشست بیشتر زمین جلوگیری کرد.
آبخیزداری یکی از حلقه های مفقوده در بحث خشکسالی است که اگرچه در دهه 70 شاهد شروعی براین طرح اثر گذار و ارزشمند بودیم لیکن در دهه های بعد به بوته فراموشی سپرده شد یا توجه به آن به حداقل رسید.
آنطور که کارشناسان آب و خاک و منابع طبیعی می گویند، با سه روش عمده احداث سیل بند بر روی رودخانه های فصلی، خشکه چینی در ارتفاعات و ایجاد آبخوان در دشت ها می توان فواید زیادی از روان آب ها برد.
پیشگیری از فرسایش خاک، نفوذ آب به لایه های درونی زمین، حفظ گونه های گیاهی و ذخیره بلند مدت آب در سفره های زیر زمینی از آثار مفید و ارزشمند آبخیزداری به شمار می رود.
طرح آبخیزداری در دهه 70 توسط وزارت جهاد سازندگی (جهاد کشاورزی) و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری در ایران کلید خورد و می رفت تا از بحران خشکسالی در کشور بکاهد.
طراحان و برنامه ریزان در دهه 70 معتقد بودند که استمرار این طرح علاوه بر جلوگیری از وقوع سیل های مخرب، از میزان تخریب خاک، نابودی پوشش گیاهی و ازبین رفتن حاصلخیزی اراضی کشاورزی پیشگیری می کند.
پیش بینی بیش از سه دهه خشکسالی در ایران و منطقه خاورمیانه ، موضوعی بود که در دهه 70 توسط مسئولان وزارت نیرو و حتی سازمان هواشناسی بارها به زبان آورده شد و حتی برخی کارشناسان بحران کم آبی را در دهه های 80 و 90 به عنوان یک پیش بینی و یک بحران در سطح کشور رسانه ای کردند.
به گفته مدیرکل منابع طبیعی استان البرز، سرعت تغییر اقلیم از میزان فعالیت های آبخیزداری در کشور بیشتر است.
حسین میر رجبی گفت: درکشور ما همیشه بعد از حوادث طبیعی به دنبال مقصر هستیم ، اما پس از فروکش کردن مسایل حاشیه ای حادثه ، موضوع به فراموشی سپرده می شود.
وی ادامه داد: هر زمانی که به دنبال مقصر هستیم اصل موضوع فراموش می شود و اگر بخواهیم از مقصر سیل سیجان استان البرز نام ببرم، مقصر کمبود اعتبار است زیرا استان تازه تاسیس البرز به لحاظ بودجه و اعتبار برای ایجاد زیر ساخت ها با محدودیت مواجه است.
وی ادامه داد: زمانی که البرز به استان تبدیل شد هیچ زیرساختی در بخش های مختلف از جمله آبخیزداری برای آن فراهم نبود و می بایست، خارج از اعتبارات معمول به آن بودجه داده می شد.
مدیرکل منابع طبیعی البرز گفت: به عنوان مثال اداره های استان از جمله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری با مشکل شدید اعتباری مواجه هستند و همین امر سبب شده تا پروژه ها به ویژه در بخش آبخیزداری عقیم بماند.
مدیرکل منابع طبیعی استان البرز به تشریح حادثه سیل تابستان امسال در روستای سیجان به عنوان یک موضوع کلیدی پرداخت و گفت: دوره بازگشت سیل در این روستا یکصد ساله است بطوریکه رودخانه سیجان همیشه خشک است.
وی بیان داشت: این حادثه ضرورت اجرای طرح جامع سیل و خطر پذیری را در روستاهای استان البرز و کشور دوچندان می کند.
میررجبی ، اجرای طرح های آبخیزداری در اطراف روستاها و مناطق مختلف کشور را در کاهش خطرات سیل ضروری دانست و گفت: از بین رفتن پوشش گیاهی تنها علت تشدید سیل نیست بلکه عوامل دیگری در وقوع این حوادث دخیل است.
وی گفت: در بحث فرهنگ سازی مشکل داریم، در مقطعی گمان داشتیم که باید روی مردم کار شود اما در گام نخست باید کار فرهنگ سازی بر روی مسئولان انجام شود.
این مسئول ادامه داد: در بحث فرهنگ سازی، اگر نگاه ها به اراضی و منابع طبیعی تغییر کند به طور قطع بخشی از حوادث طبیعی را کنترل کرده ایم زیرا برخی نگاهشان به اراضی صرفا' اقتصادی است و زمین را بانک و منبع درآمد می دانند.
وی کار سازمان جنگل ها و مراتع را نوعی پدافند غیرعامل دانست و گفت: فعالیت های این سازمان اعم از حفاظت، احیاء، توسعه و بهره برداری برای حفظ اکوسیستم و سلامت و رفاه مردم است.
وی ادامه داد: اگر در بخش حفاظت از منابع طبیعی کارمی شود و از تغییر کاربری ها جلوگیری به عمل می آید حرکتی پیشگیرانه برای کنترل سیل و خطرات دیگر است.
میررجبی ، احیاء مراتع و جنگل ها را برای سالم سازی محیط زیست دانست و گفت: سالم ماندن این منابع، سطح سلامتی مردم را در زمان کنونی و آینده بالا می برند و از انتشارگازهای گلخانه ای جلوگیری می کند.
وی، کنترل بیابانزایی برای پیشگیری از ریزگردها را از دیگر ضرورت ها برشمرد و گفت:
در استان البرز در این بخش کارهای خوبی انجام شده است.
مدیرکل منابع طبیعی استان البرز گفت که طرح های مختلفی برای تقویت سفره های زیر زمینی ، کاهش آثار سیل و تقویت آبخوان ها داریم اما باید حمایت مالی شویم .
وی ادامه داد: برای تولید آب کار می کنیم که نشان می دهد کار ما نگاه به آینده است و حتما باید دیده شود.
مدیرکل منابع طبیعی استان البرز، تخریب عرصه ها را در تغییر اقلیم بی تاثیر ندانست و گفت: طی15 سال گذشته، فاصله زمانی وقوع سیل ها در کشور و البرز به صورت تصاعدی به هم نزدیک می شود بطوریکه در سال جاری شاهد وقوع چهار حادثه سیل در البرز بوده ایم که این ها هشدارهای ناشی از تغییر اقلیم است.
وی تاکید کرد که امروز با تغییر اقلیم، افزایش دما و گازهای گلخانه ای، توسعه صنعت و جمعیت و فقر ناشی از افزایش جمعیت و مشکلات اقتصادی وقوع این گونه بارندگی ها و سیل ها و بحران ها دور از انتظار نیست.
وی خطاب به مسئولان کشور و البرز گفت: اگر قرار است کار پدافندی شود تنها روی سیل یک منطقه مانند سیجان نباید تمرکز کرد بلکه موضوع را باید فراتر از آن دید زیرا احتمال تکرار این سیل در دیگر مناطق و حتی سیجان وجود دارد.
وی ادامه داد: سال 87 در حوضه آبخیز سیجان چهار بند سنگ ملاتی پیش بینی شد و حتی قبل از وقوع سیل، برای مرمت سازه های آبخیزداری بالادست سیجان به مدیر کل بحران استان نامه نگاری شد.
میر رجبی گفت: در سال های گذشته برای مرمت طرح های آبخیزداری در استان البرز به مسئولان استان نامه نگاری شد که در سال 93 ترمیم تعدادی سازه در حوزه فشند شهرستان ساوجبلاغ داشتیم.
وی احتمال وقوع سیل در برخی مناطق استان البرز از جمله روستای آزادبر در جاده کرج - چالوس هشدار دارد و افزود: این مناطق در بستر سیل خیزی قرار دارند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز به برخی طرح های اجرایی در استان اشاره کرد و گفت: سال گذشته حدود 900 هکتار جنگلکاری در استان داشتیم در حالیکه در 40 سال گذشته حتی 200 هکتار جنگلکاری در این استان نشده بود.
وی بیان داشت: برای ترویج فرهنگ مشارکت مردم در طرح های منابع طبیعی نشست های زیادی با مردم، انجمن ها، دهیاری ها و شوراهای استان برگزار شده است.
وی با تاکید بر منسوخ شدن سیستم آبیاری غرقابی درکشاورزی افزود: الگوی کشت باید پیگیری و اصلاح شود و قوانین وضع شده برای جلوگیری از بهره برداری بی رویه از آب اجرایی شود.

نباید فراموش کرد که خشکسالی متوالی در دو دهه گذشته میزان سفره های زیر زمینی را به شدت کاهش داده و در مناطقی از کشور سبب فرونشست زمین شده است.
با این حال، ایجاد سیل بند بر روی رودخانه های دائمی و فصلی، احداث آبخوان در دشت ها ، خشکه چینی بر روی اراضی شیب دار از مهمترین مواردی است که کارشناسان برای پیشگیری از جاری شدن سیل ، کاهش فرسایش خاک و تقویت سفره های زیر زمینی توصیه می کنند.
وجود هزاران رودخانه فصلی و دائمی در کشور فرصت مناسبی است تا بودجه و امکانات مناسبی به کار گرفته شود و روان آب ها به سفره های زیر زمینی سرازیر شود ضمن آنکه از آثار مخرب سیل جلوگیری کرد.

۴۲۴۲