پس از انتشار اين خبر، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا نيز به آن واكنش نشان داد و گفت كه تحويل اس- ٣٠٠ به ايران برخلاف قطعنامه‌هاي شوراي امنيت نيست ولي امريكا با فروش هر موشكي به ايران مخالف است. از سوي ديگر در صورت تحويل موشك‌هاي اس- ٣٠٠ به ايران، مناسبات نظامي تهران و مسكو با جهشي چشمگير روبه‌رو خواهد شد؛ مساله‌اي كه با توجه به سابقه روس‌ها، اما و اگرهاي بسياري را ايجاد كرده است. در اين رابطه با افشار سليماني، سفیر اسبق ایران در باکو و كارشناس مسائل روسيه و قفقاز گفت‌وگويي داشته‌ايم كه در ادامه مي‌آيد.
وضعيت كنوني همكاري‌هاي نظامي ايران و روسيه چگونه است؟
در سال‌هاي گذشته، روابط و مناسبات ايران و روسيه در همه زمينه‌ها نسبت به سال‌هاي گذشته كاهش داشته است. مثلا ايران در سال ٢٠٠٨ با روسيه سالانه چهار ميليارد دلار روابط اقتصادي داشته كه در سال‌هاي اخير به ٥/١ ميليارد دلار كاهش يافته است. با اين وجود، مساله همكاري‌هاي نظامي ايران و روسيه نسبت به ساير حوزه‌ها اندكي متفاوت‌تر است. روسيه از معدود كشورهايي بوده كه عرصه نظامي با ايران از دو دهه گذشته همكاري‌هاي نظامي داشته ولي بايد متوجه بود كه هدف روسيه از اين همكاري‌ها تجاري و با نيت كسب سود بوده است. حتي در عرصه هسته‌اي و نيروگاه بوشهر نيز نمي‌توان منكر شد كه اين كشور نگاهي منفعت‌طلبانه داشته است و آنچنان علاقه‌مند به انتقال تكنولوژي نبوده و نيست. در عرصه صادرات كالاهاي نظامي نيز آنچنان پشتيباني خاصي در سال‌هاي گذشته از سوي اين كشور مشاهده نكرديم. مثلا در قرارداد خريد و فروش موشك‌هاي اس- ٣٠٠، با آنكه پول اين سامانه پرداخت شده بود، روس‌ها با آوردن بهانه از تحويل آن خودداري كردند هرچند ممنوعيت تحويل را لغو كردند.
دليل اين لغو ممنوعيت چه بود؟
اين مساله در دو محور قابل بررسي است. نخست اينكه روس‌ها اين ممنوعيت را پس از مذاكرات لوزان لغو كردند. اين در حالي است كه چشم‌انداز دستيابي به توافق بيش از هر زمان ديگري پديدار شده بود و روس‌ها مي‌دانستند كه با توافق، كشورهاي مختلف دنيا به سمت بازارهاي ايران و سرمايه‌گذاري در كشورمان مي‌آيند و نمي‌خواستند كه از اين قافله عقب بمانند. از طرفي، روسيه در ماه‌هاي گذشته درگير مسائلي مانند بحران اوكراين شده است كه موجب محدوديت بيشتر اين كشور و اعمال تحريم‌هايي از سوي امريكا و كشورهاي اروپايي شد كه اين موجب كاهش درآمد آنها و زيان ميلياردها دلاري آنها شد. متاسفانه روس‌ها نسبت به ايران نگاهي ابزاري دارند و در همكاري‌هاي‌شان هم فاقد سابقه درخشان هستند. به نظر مي‌رسد كه اين لغو ممنوعيت در ادامه همان دستيابي به اهداف پيشين يعني كسب سود و رفع ضررهاي حاصل از تحريم‌هاي‌شان است.
روز گذشته وزير دفاع از امضاي قرارداد جديد براي دريافت سامانه به‌روزشده اس٣٠٠ خبر داد. ارزيابي‌تان از اين مساله چيست؟
من آنچنان موافق قرارداد جديد نيستم. ما بايد بر مواضع پيشين خود درباره قرارداد اس- ٣٠٠ پافشاري كنيم. آنها حتي پس از اعلام لغو ممنوعيت تحويل سامانه اس- ٣٠٠، حرف‌هاي متناقض بسياري درباره زمان تحويل آن زدند. ما بايد به رايزني بيشتري بپردازيم و آنها را مجاب به اجراي تعهدات‌شان كنيم چون بي‌ترديد در قرارداد جديد قيمت سامانه نيز افزايش يافته است. هرچند خوشبختانه در دو سال گذشته و با روي كار آمدن دولت تدبير و اميد، سياست اصولي و عقلايي در دستگاه ديپلماسي حاكم شده است و توانسته آن سياست ماجراجويانه پيشين را متوقف سازد و بي‌ترديد نيز در اين باره بيشترين تامل را خواهد كرد و بهترين تصميم را مي‌گيرد.
سرگئي لاوروف در ديدار اخيرش با ظريف از تمايل روسيه براي فروش بيشتر تسليحات نظامي به تهران پس از رفع تحريم‌ها خبر داده است. فكر مي‌كنيد اين تسليحات، چه چيزهايي باشند؟
روسيه از بزرگ‌ترين و اصلي‌ترين فروشندگان تسليحات نظامي در دنياست اما بايد يادمان باشد كه اين كشور تسليحات استراتژيك و تهاجمي خود را به ما نخواهد فروخت هرچند دكترين نظامي ايران، تهاجمي نيست. با اين حال به نظر مي‌رسد كه خريدهاي تهران نيز دفاعي و در حد سلاح‌هاي متعارف باشد. البته جمهوري اسلامي ايران طي دو دهه گذشته پيشرفت‌هاي قابل توجهي داشته است و مي‌توان گفت كه خودكفا هستيم. شايد هم اقدام ايران در اين باره انجام آزمايشي براي سنجيدن رفتارهاي بعدي روسيه باشد. با اين حال، خريد سلاح‌هاي بيشتر از روسيه بايد منوط به تحويل سامانه موشكي اس- ٣٠٠ به ايران باشد.
آيا با توافق هسته‌اي ميزان همكاري تهران و مسكو در عرصه نظامي افزايش مي‌يابد؟
بله، شاهد افزايش همكاري‌ها خواهيم بود كه اين تحت تاثير توافق هسته‌اي نيز هست ولي اين افزايش همكاري‌ها بايد براساس نيازها باشد تا متناسب با آن نيازها، در عرصه‌هاي مختلف به همكاري پرداخت. روس‌ها با توافق درصدد تقويت همكاري‌ها با ايران هستند اما بايد متوجه بايد باشيم كه در اين همكاري واردكننده صرف نباشيم و بيشتر به فكر انتقال تكنولوژي و تجارب باشيم.
افزايش همكاري‌هاي بين‌المللي در عرصه نظامي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
بايد متوجه اين مساله باشيم كه با دستيابي به برجام، گزينه‌هاي همكاري ايران در تمامي عرصه‌ها و حتي نظامي افزايش مي‌يابد هرچند متوجه باشيم شايد روند اين همكاري‌ها نسبت به ساير عرصه‌ها ديرتر رخ بدهد اما بايد تمامي حواس‌مان را به همه مسائل جمع كنيم و همه نكته‌ها را مورد لحاظ قرار دهيم تا ديگر شاهد رخ دادن مسائلي مانند ماجراي اس- ٣٠٠ نباشيم.
منتشر شده در روزنامۀ اعتماد مورخ شنبه 31 مرداد 1394
نظر شما