یادگار مهندسی دوران احمدی‌نژاد برچیده نمی‌شود/ سرنوشت سد گتوند چیست؟

طهورا شهبازی: یکی از بزرگترین سد های ایران یکی از بزرگترین مشکلات زیست محیطی را به بار‌ آورد. سد گتوند یکی از بزرگترین سدهای ایران است که بر روی رودخانه کارون در جنوب غربی ایران ساخته شده است. سازند نمکی گچساران در تماس با آب مخزن سد دچار انحلال شده و آب این مخزن و در نتیجه رودخانه کارون را شور کرده است.

مشکل از آنجا شروع شد که در اطراف محل آبگیری سد، گنبدها و رگه های نمکی قرار داشت که پس از آبگیری سد به زیر آب رفته و منجر به شوری بیش از حد آب در پایین‌دست این سد شدند. زمین های کشاورزی یکی از مناطق در معرض خطر شوری آب گتوند هستند. زمین‌هایی که وسعتشان بیش از ۴۲۰ هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در دل خود دارند. تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود می‌کند و در کمتر از چند سال زمین‌های زراعی پایین دست سد گتوند شور و غیرقابل کشت می‌شوند.

از طرف دیگر، به زیر آب رفتن ۱۰۰ هکتار از زمین‌های مرغوب و حاصلخیز دشت عقیلی و برخی از آثار باستانی و تخریب صدها اصله درخت از دیگر حاشیه‌های پیرامون آبگیری این سد هستند.

راه حل های مختلفی برای به حداقل رساندن آسیب های این سد ارایه شد. یکی از این طرح ها انتقال این آب از طریق احداث خط لوله حدود ۲۰۰ کیلومتر به درون خلیج فارس بود.

راه حل دیگر را مدیر کل مدیریت بحران استانداری خوزستان ارایه کرد. هاشم بالدی خرداد ماه امسال از بررسی طرح ایجاد حوضچه های تبخیری، برای تخلیه آب شور مخزن سد گتوند علیا خبر داد: ایجاد حوضچه های تبخیری به عنوان مقصد انتقال آب های شور پشت سد گتوند پیشنهاد شده که در حال بررسی است و نتیجه آن تا پایان خرداد مشخص می شود.

بالدی در این باره توضیح داد: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مطالعات این سد را به دانشگاه تهران واگذار کرده که این مطالعات در حال انجام است. هر نتیجه ای که در این مطالعات به دست آید اجرای آن لازم است.  

بزرگترین معیار، مطالعات زیست محیطی

حالا در جدیدترین تصمیم گیری ها برچیده شدن سد گتوند منتفی شد. پیمان بدیعی مشاور طرح علاج بخشی سد گتوند علیا در نشست بررسی راهکارهای علاج بخشی سد گتوند علیا با بیان اینکه در مطالعات راهکارهای علاج بخشی سد گتوند معیارهای اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی، فنی و معیارهای مبتنی بر در نظر گرفته شده است، گفت: بزرگترین معیار در این مطالعات زیست محیطی بوده که تخریب اراضی در درازمدت و تاثیر شوری بر زمین های کشاورزی و ایجاد کانون های ریزگرد مهم ترین آنها است.

عضو هیات علمی موسسه آب دانشگاه تهران ادامه داد: انتقال آب شور مخزن به حوضچه های تبخیری در نزدیکی سد، مدیریت مخزن و انتقال به خلیج فارس (هندیجان) به ترتیب به عنوان راهکارهای علاج بخشی سد گتوند پیشنهاد شده اند که گزینه های اول و دوم پیشنهاد مشاور طرح است.

او گفت: راهکارهای بسیاری از سوی متخصصان پیشنهاد شده که بعد از غربال آنها انتقال به خورموسی، انتقال به پتروشیمی و یا چاه های نفت، نمک زدایی و محبوس کردن نمک و مدیریت مخزن با شستشوی سریع به دلایل علمی رد شده است.

بدیعی بیان کرد: در قرارداد کارفرما مطالعات اثرات اجتماعی و برچیده شدن سد پیش بینی نشده بود اما گروه مطالعاتی با توجه به شرایط و درخواست ذینفعان این دو را در فهرست مطالعات قرار داده است. خواسته تمام ذینفعان (به جز وزارت نیرو) برچیده شدن سد گتوند بود به همین دلیل این گزینه نیز در فهرست مطالعات قرار گرفت اما از نظر ما مردود است.

این عضو هیات علمی موسسه آب دانشگاه تهران توضیح داد: انتقال آب شور به خلیج فارس یک خط انتقال 280 متری است که اجرای آن پنج سال زمان و یک هزار و 363 میلیارد تومان اعتبار لازم دارد همچنین انتقال به حوضچه تبخیری نزدیک سد به مساحت یک هزار و 100 هکتار، سه سال زمان و 437 میلیارد تومان اعتبار برای اجرا نیاز دارد.

بدیعی با بیان اینکه این مطالعات باید هر چه سریع تر به اتمام برسد، تاکید کرد: ذینفعان در خوزستان تمام نقطه نظرات خود را به گروه مطالعاتی اعلام کنند تا مورد بررسی قرار گیرد.

هفت هزار تن نمک، مهمان روزانه دریاچه

عضو دیگر گروه مطالعاتی طرح علاج بخشی سد گتوند نیز در این نشست گفت: هم اکنون روزانه هفت هزار تن نمک از کوه های عنبل (سازند گچساران) وارد مخزن سد گتوند می شود.

محمدعلی بنی هاشمی با اشاره به اینکه مطالعات علاج بخشی سد گتوند از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی سفارش شده است، گفت: این مطالعات توسط موسسه آب دانشگاه تهران در حال انجام است و نمایندگانی از سازمان مدیریت و برنامه ریزی، محیط زیست، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی و همچنین 9 نفر از متخصصان کشور به عنوان ناظران مطالعات مشارکت می کنند.

به گفته هاشمی، گزارش شناخت، فروردین امسال مصوب شده و گزارش ارزیابی سد نیز تیر ماه ارایه شده که در مراحل تصویب قرار دارد.

او هدف از سفر به خوزستان را بررسی اراضی اطراف سد گتوند عنوان کرد و گفت: یکی از راهکارها، انتقال آب شور مخزن به حوضچه های تبخیری است که برای این منظور اراضی در اطراف روستای 'بتوند' پیشنهاد شده بود که برای بازدید میدانی از این منطقه به خوزستان آمدیم.

عضو هیات علمی موسسه آب دانشگاه تهران همچنین با اشاره به طرح گزینه برچیده شدن یا حذف سد (bypass) گفت: این گزینه برای این طرح شد که بهره برداران آب باکیفیت تری دریافت کنند اما این راهکار هیچ فکری برای بمب نمک ندارد و باید با راهکار دیگر تلفیق شود. گزینه برچیدن سد راهکار بسیار پرچالش و پرهزینه است و حدقل سه هزار میلیارد تومان برای اجرای آن نیاز است.

بنی هاشمی گفت: در یک مقطع زمانی روزانه 60 هزار تن نمک از کوه های عنبل وارد مخزن سد می شد اما اکنون این مقدار بسیار کم و به روزانه هفت هزار تن رسیده که نشان می دهد شرایط تثبیت شده است. اگر انحلال نمک همچنان رو به افزایش بود قطعا بدون درنگ برچیده شدن سد پیشنهاد می شد اما تثبیت شرایط باعث حذف این گزینه شد.

به گفته او، این گزارش تا آخر مرداد نهایی و راهکارها اعلام می شود و هیات دولت برای رای نهایی عجله دارد.

۴۷۲۳۳