چالش مصرف بی رویه آب ادامه دارد

«مدیریت مصرف و نحوه استفاده از آب» این عبارتی است که به ویژه در ماه های اخیر بارها درباره آن گفته و شنیده شده است.
در شرایطی که بر اساس آمارهای اعلام شده میانگین بارندگی های کشور در هفت سال اخیر از 242 به 203 میلی متر کاهش یافته و کسری بارش های کشور در سال های اخیر معادل سه برابر مصرف آب در بخش شرب است ، بحران کم آبی و هشدارهای وزارت نیرو در خصوص قرار گرفتن 9 شهر کشور در وضعیت قرمز منابع آبی به یکی از مباحث مهم سال 94 تبدیل شده است و از سوی دیگر بر ضرورت مدیریت مصرف و استفاده بهینه و مناسب از منابع آبی نیز به عناوین مختلف توجه و تاکید می شود.
به گزارش خبرآنلاین اما این هشدارها که با آغاز هفته صرفه جویی در مصرف آب (یکم تا هفتم تیرماه ) اغلب با یادآوری تکلیف مردم برای صرفه جویی در بخش شرب خانگی همراه است در حالی است که در سال های اخیر از بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب در کشور نام برده می شود و آمار مصرف 92 درصدی بخش کشاورزی همواره به عنوان یکی از چالش های مهم مطرح بوده و هست . در این میان تاکیدات وزارت نیرو بر درست بودن این آمار ، اظهارات متناقض مسئولان وزارت جهاد کشاورزی و رد این آمار را در پی داشته است.
آنچه که در پس این تاکیدات و انکارها به فراموشی سپرده شده و مورد توجه قرار نگرفته ضرورت سیاستگذاری و اتخاذ راهکارهای لازم برای مدیریت مصرف و استفاده بهینه و مطلوب از منابع آبی است که امروز به عنوان چالش بزرگ قرن بیست و یکم در دنیا و همچنین کشور ما محسوب می شود.
با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در استان مرکزی و نقش مهم آن در تولید انواع محصولات زراعی و باغی در کشور قطعا راهکارها و اقداماتی که برای کاهش آمار مصرف 92 درصدی آب در این بخش انجام شده نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است .
مدیر آب وخاک سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی: قبول داریم بخش کشاورزی 85 تا 92 درصد منابع آبی را در استان مصرف می کند
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی در خصوص آمار اعلام شده می گوید: قبول داریم که بخش کشاورزی حدود 85 تا 92 درصد منابع آبی را در استان مصرف می کند اما آماری که از هدررفت 70 درصدی آب در بخش کشاورزی اعلام می شود مبنای علمی و کارشناسی ندارد چون هنوز روش علمی و دقیقی برای اندازه گیری میزان دقیق هدررفت در این بخش وجود ندارد.
خسروی ادامه می دهد :راندمان آبیاری در بخش کشاورزی استان حدود 42 درصد است در حالی که این آمار در کشور حدود 35 تا 37 درصد اعلام شده بنابراین ما به لحاظ بازدهی و راندمان آبیاری در سطح بالاتری از میانگین کشوری قرار داریم البته این موضوع به این معنی نیست که همه اقدامات لازم برای مدیریت و استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی انجام شده است.
اجرای طرح های آبیاری نوین در 30 درصد اراضی کشاورزی استان
وی در خصوص اجرای طرح های آبیاری تحت فشار می گوید:در کل استان حدود 160 هزار هکتار اراضی مستعد اجرای سیستم های نوین آبیاری وجود دارد که از سال 72 تا کنون حدود 52 هزار هکتار از این اراضی مجهز به روش های نوین آبیاری شده اند یعنی در مدت بیش از 12 سال ، حدود 30 درصد اراضی تحت پوشش قرار گرفته اند و برای اجرای این طرح ها در 120 هزار هکتار باقی مانده باید حدود 450 میلیارد تومان اعتبار اختصاص داده شود.
او تصریح می کند:او 85 درصد تسهیلاتی که برای اجرای این طرح های آبیاری اختصاص داده می شود به شکل یارانه دولتی است تا کشاورزان ترغیب به استفاده از آن شوند اما قطعا با توجه به شرایطی که در ان قرار داریم و بحران آب به عنوان مسئله ای جدی و مهم در کشور می باشد باید تمهیداتی اندیشیده شود که با اختصاص اعتبارات مورد نیاز، روند اجرای این طرح ها با سرعت بیشتری انجام شود.
کشاورزی سنتی و ضرورت آموزش فعالان این بخش
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان عادت به استفاده از روش سنتی و بی اطلاعی و آشنا نبودن کشاورزان با روش های نوین آبیاری را دلیل اصلی عدم توجه به مدیریت مصرف در این بخش می داند و می گوید: خوشبختانه در بخش آموزش و ترویج اقدامات خوبی انجام شده اما اگر شرایطی فراهم شود که بتوان از فارغ التحصیلان بخش کشاورزی بیشتر استفاده کرد با سرعت بیشتری به سمت استفاده از روش های مدرن برای تولید و آبیاری محصولات مختلف حرکت خواهیم کرد.
خسروی یکپارچه سازی و نوسازی اراضی و تهیه نقشه کاداسر اراضی کشاورزی را از جمله برنامه ها و اقدامات در حال انجام عنوان می کند و می افزاید: اگر وزارت نیرو بر اساس سند ملی آب ، سالیانه سهم مشخصی برای مصرف آب در بخش کشاورزی در نظر بگیرد قطعا روش های کشت و تولید و آبیاری نیز با سرعت بیشتری به سمت اجرای طرح های نوین حرکت خواهد کرد و ما نیز می توانیم مدیریت و نظارت بهتری بر میزان و روش استفاده از آب در بخش کشاورزی داشته باشیم .
یک کارشناس بخش کشاورزی:شرکت آب منطقه ای نظارتی بر حفر چاه های غیر مجاز ندارد
اما یکی از چالش ها و مشکلات اصلی در بخش کشاورزی را باید افزایش قابل توجه چاه های غیر مجازی دانست که پیامد اصلی آن افزایش بی رویه برداشت از منابع آب زیرزمینی است و ضمن کاهش میزان ذخیره آبی بسیاری از دشت های ممنوعه ، قطعا در بحران کم آبی نیز نقش موثری دارد . بر اساس آمارهای موجود در سال 92 حدود 763 هزار چاه عمیق برای آبیاری در کشور حفر شده که از این تعداد حدود 354 هزار چاه در مناطق ممنوعه قرار داشته اند و در واقع به دلیل ضعف نظارتی متولیان امر بیش از سه برابر از چاه های مجاز ،آب برداشت کرده اند.
یکی از کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر اینکه نظارت بر حفر چاه های غیر مجاز از وظایف وزارت نیرو و شرکت های آب منطقه ای در استان هاست می افزاید: صدور مجوز بهره برداری از این چاه ها که اغلب نیز در دشت های ممنوعه قرار دارند توسط این شرکت انجام می شود اما نه تنها نظارتی در این خصوص انجام نمی شود بلکه طرحی که قرار بود از چندین سال گذشته برای نصب کنتور حجمی بر روی چاه های مجاز انجام شود نیز بسیار کند اجرا شده و فقط درصد بسیار کمی از این چاه ها را شامل شده است.
آمار مصرف 92 درصدی آب دربخش کشاورزی را هیچ مرجع علمی تایید نکرده
مجید آنجفی تصریح می کند: آمار مصرف 92 درصدی آب در بخش کشاورزی را هنوز هیچ مرجع علمی و کارشناسی تایید نکرده است و فقط برآوردی است که توسط مسئولان وزارت نیرو اعلام می شود ضمن اینکه در همه دنیا بخش کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد اما با توجه به ضرورت مدیریت مصرف و شرایط خاصی که وجود دارد باید اقدامات ویژه ای در این باره انجام شود قطعا مورد تاکید مسئولان بخش کشاورزی نیز هست.
وی با اشاره به اینکه با اجرای سیستم های نوین آبیاری بارانی و قطره ای در هر هکتار از اراضی حدود 5800 متر مکعب آب ذخیره می شود می گوید:با توجه به اینکه حدود 52 هزار هکتار از اراضی استان تحت پوشش این طرح ها قرار گرفته اند قطعا در افزایش راندمان و بازدهی مصرف نیز تاثیر گذار بوده است اما شاهد هستیم آمار مصرف یا هدر رفت آب در این بخش سالهاست ثابت مانده و با وجود انجام این اقدامات هیچ تغییری نداشته است که همین موضوع گویای مستند و کارشناسی نبودن آمار ارائه شده است.
از کشت محصولات با آب بری بالا حمایت نمی کنیم
آنجفی به مشکل دیگری که در آبیاری برخی اراضی کشاورزی وجود دارد اشاره کرده و می گوید: به دلیل ضعف نظارت ،بسیاری از مجوزهای بهره برداری که برای آبیاری سطح مشخصی از اراضی صادر می شود با اقدامات غیر قانونی در خصوص اجرای طرح های انتقال و یا حتی فروش آب به اراضی که از این سطح مشخص کیلومترها فاصله دارند همراه می شود .
این کارشناس بخش کشاورزی در خصوص جلوگیری از کشت محصولات با آب بری بالا تصریح می کند: توسعه کشت محصولات مقاوم با خشکی و کم آب بر از مهمترین برنامه های ما برای مدیریت مصرف در بخش کشاورزی است و برای جلوگیری از کشت محصولاتی که نیاز آب بالایی دارند برنامه های حمایتی مانند خدمات کارشناسی،تامین نهاده ها و یا پرداخت تسهیلات را کاهش داده ایم .
اصلاح الگوی کشت نیازمند فرهنگ سازی و حمایت دولت
وی ادامه می دهد:اما واقعیت این است که اجرای طرح اصلاح الگوی کشت نیازمند فراهم بودن زیرساخت های مناسب است ، در بسیاری از کشورها این طرح همراه با اختصاص یارانه های حمایتی به کشاورزان انجام می شود اما در کشور ما چون این حمایت ها وجود ندارد و یا به دلیل کمبود اعتبارات با روند کندی انجام می شود قطعا کشاورز حق دارد محصولی که سوداوری و درآمد مناسب تری برایش دارد را کشت کند و مسئله تولید محصولاتی با آب بری بالا مورد بی توجهی قرار می گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان: بازدهی مصرف آب در بخش کشاورزی 30 تا 40 درصد برآورد شده
آنچه از اظهارات مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان می توان استنباط کرد این است که شرکت های زیر مجموعه وزارت نیرو از جمله شرکت آب منطقه ای استان نیز نقش و وظیفه مهمی در جهت نظارت بر مصرف آب در بخش کشاورزی به عهده دارند که مهمترین بخش آن را باید جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز دانست .
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای مرکزی در این خصوص می گوید: واقعیت امر این است که هدر رفت آب در ایران به یک بخش اختصاص نداشته و بخش های گوناگونی در مصرف نادرست منابع آبی دخالت دارند.کشاورزی سنتی،تغییر الگوی کشت بر اساس هزینه و سود اقتصادی،صنعت،مصارف خانگی،شبکه آبرسانی فرسوده،مدیریت نادرست منابع آبی،افزایش جمعیت،تغییر اقلیم،توسعه ی ناپایدار و ... از عوامل به وجود آورنده ی این وضعیت هستند.
نور الدین بازگیر می افزاید:اما بیشترین هدر رفت آب در بخش کشاورزی رخ می دهد و این در حالی است که در تبلیغ های عمومی و رسانه ای مرتبط با اصلاح الگوی مصرف این ذهنیت به شهروندان القا می شود که بیشترین هدر رفت آب در کشور از سوی مصرف کنندگان خانگی صورت می گیرد.با وجود این لازم است بدانیم که طبق آمارهای رسمی بخش کشاورزی ایران بیش از 90 درصد آب کشور را مصرف می کند و بازدهی این میزان مصرف آب تنها میان 30 تا 40 درصد برآورد شده است.میزان بهره وری آب کشاورزی درایران 35 درصد اعلام می شود که این رقم برای کشورهای توسعه یافته 65 درصد و برای کشورهای در حال توسعه 45 درصد است.
ضرورت بازنگری جدی در شیوه کشت محصولات بخش کشاورزی
وی اظهار کرد: برای حل بحران آب و خشکسالی ناشی از کمبود آب در ایران لازم است شیوه ی کشاورزی و کشت در ایران مورد بازبینی جدی قرار گیرد چرا که هنوز بخش عمده ای از کاشت محصولات کشاورزی در ایران به روش سنتی صورت می پذیرد.همچنین در برخی مناطق کشت نوع محصول با شرایط محیطی و جغرافیایی همخوانی و تناسب نداشته و همین امر افزون بر کاهش بازدهی فیزیکی در محصولات سبب هدر رفت چند برابر آب شده است.
بازگیر خاطر نشان می کند:حفر چاه و برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی نیز دیگر عامل تشدید کننده ی وضعیت آبی کشور است. با توجه به این موارد لازم است تا گامی بزرگ در جهت اصلاح الگوی کشاورزی و افزایش بهره وری در این بخش صورت گیرد.فرهنگسازی در مصرف آب کشاورزی و الگوی کشت صحیح نیز از دیگر امور قابل توجه است.
محدودیت های مالی دلیل اصلی تاخیر در نصب کنتور حجمی بر روی چاه های مجاز
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان نیز در خصوص مصرف بالای آب در بخش کشاورزی معتقد است وقتی میزان بارش ها کم می شود و سطح سفره های آب زیرزمینی پایین می آید باید میزان برداشت آب نیز کاهش یابد و راندمان آبیاری افزایش یابد اما عملا این اتفاق نمی افتد و استانداردها رعایت نمی شود.
بهاری در خصوص چاه های غیر مجاز و ضرورت نظارت بر حفر این چاه ها نیز می گوید: برای برخورد و پلمب چاه های غیر مجاز باید روند قانونی لازم طی شود که معمولا زمان بر است و با مشکلاتی در اجرا همراه است ضمن اینکه در خصوص نصب کنتور حجمی بر روی چاه های مجاز به دلیل محدودیت های مالی امکان تسریع در اجرای طرح وجود ندارد.
او از تصویب طرح احیای آب های زیرزمینی و اجرای آن از نیمه دوم امسال مطابق برنامه زمان بندی اعلام شده خبر می دهد و تصریح می کند:نصب کنتور حجمی بر روی چاه های مجاز و پلمب چاه های غیر مجاز نیز به عنوان یکی از بخش های اجرای این طرح جامع است و با توجه به راهکارهایی که در این طرح پیش بینی شده برای مقابله با بحران آب تدابیر جدی اندیشیده شده است اما قطعا اجرای این طرح به میزان اختصاص اعتبارات نیز بستگی دارد.
******
آنچه مسلم است آمار بالای مصرف آب در بخش کشاورزی را باید به عنوان واقعیتی انکار ناپذیر دانست اما اینگونه به نظر می رسد مدیریت و افزایش راندمان مصرف در این بخش نیازمند هماهنگی و نظارت دقیق تر شرکت آب منطقه ای استان در کنار سیاستگذاری و برنامه ریزی مسئولان بخش کشاورزی است تا کاهش آمار مصرف و همچنین هدر رفت آب را به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر با توجه به ضرورت اجرای شیوه های نوین آبیاری و جلوگیری از کشت محصولات با آب بری بالا قطعا حمایت دولت برای اختصاص اعتبارات مورد نیاز ، می تواند سبب تسریع در اجرای این طرح ها شود .