کاخ "عشرت آباد"، زخم خورده از ساخت و سازی که مجوز ندارد

به فرمان ناصرالدین شاه ساخته شد، با کاخ‌ها و کوشک‌های فراخ و پهناور و 30 خانه‌ی کوچک به صورت نیم‌دایره دور حوضی پایین پای عمارت «عشرت‌آباد».

این بنا را 23 فروردین 1346 در فهرست آثار ملی ثبت کردند،‌ اما حالا نه تنها هیچ‌کدام از 30 خانه‌ی موجود باقی نمانده و حوض بزرگ‌اش را پر کرده‌اند، بلکه‌ علاوه‌بر قطع حدود نیمی از درختان آن باغ زیبا،‌ میله‌های آهنی سبزرنگی که حدود پنجاه متری این عمارت تاریخی در حال ساخت است هر روز بالاتر می‌رود تا مجتمعی که هنوز کاربری‌اش مشخص نیست ‌ساخته شود، اما کسی در این میان صدای ناله‌های «عشرت‌آباد» زخم‌خورده را نمی‌شود.

در حالی ساختمان غول‌پیکر داخل محوطه‌ پادگان ولی‌عصر (عج) هر روز بیشتر از روز قبل قد علم می‌کند و کارگران ساختمانی‌اش به آسمان نزدیک‌تر می‌شوند که مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران اوایل هفته از توقف ساختمان‌سازی در داخل پادگان عشرت‌آباد به دلیل صادر نشدن پروانه خبر داد.

او با اشاره به ساخت‌وساز در حال انجام در حریم این بنای تاریخی گفت: مسئولان پادگان مربوطه اعلام داشته‌اند که آماده بازسازی این عمارت هستند، اما باید تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی منعقد شود. شهرداری متولی میراث فرهنگی نیست، اما هر نوع همکاری که لازم باشد با میراث انجام می‌دهد و حتی تفاهم‌نامه‌ای داریم که خانه‌های میراثی را بازسازی کرده و از آنها به عنوان مراکز فرهنگی در شهر استفاده کنیم.

به گفته چمران، این ساختمان‌سازی پروانه نداشته و به همین دلیل ساخت و ساز آن متوقف شده است. شهرداری هم اعلام آمادگی کرده تا بازسازی عمارت کلاه فرنگی را با سازمان میراث فرهنگی انجام دهد.

یک سال و 73 روز پیش بود که احمد مسجد جامعی پس از 35 سال چراغ عمارت «عشرت‌آباد» را روشن و مسولانش را راضی به سرپا نگه داشتن این بنای تاریخی و ارزشمند کرد‌، اما حالا این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که کارگران این ساختمانِ در حال ساخت روز گذشته نیز بالای میله‌های سبزرنگ مشغول کار بودند.

حتی در آن زمان یک تفاهم‌نامه‌ سه جانبه میان میراث فرهنگی تهران، شورای شهر و مسئولان پادگان ولی‌عصر (عج) امضا شد، با این وجود هنوز چمران توجه و مرمت به این بنای تاریخی مهجور مانده را نیازمند امضای یک تفاهم‌نامه‌ی دیگر می‌داند.

از سوی دیگر، علاوه‌بر گودبرداری که کنار این بنای تاریخی شد تا مجتمع بزرگ کنونی بالا بیاید،‌ گودبرداری بزرگی نیز پشت این مجتمع انجام شده و ماشین‌ها نیز در آن گودال بزرگ در حال فعالیت هستند.

این عمارت در شرق تهران کنونی و شمال شرقی تهران قدیم بیرون از دروازه شمیران بین نگارستان (میدان بهارستان) و قصر قاجار (زندان قصر) جای داشت و در سال ۱۲۹۱ قمری به فرمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این باغ بیشتر مکان برگزاری مراسم عروسی و تفریحات شاه بود و در آن ساختمان کلاه‌فرنگی، به صورت برج چهار طبقه ساخته شده بود که پوشش سقف طبقه چهارم از شیروانی و طبقه سوم آن دارای شاه‌نشین با آینه کاری و مقرنس بود.

این کاخ از کاخ‌های ییلاقی ناصرالدین‌شاه در بیرون از حصار تهران بود که پس از سرنگونی خاندان قاجار، کاخ و خانه‌های پیرامون آن در اختیار نهادهای نظامی قرار گرفت. این کاخ همچون کاخ سلطنت‌آباد، قصر فیروزه و کاخ نیاوران که در مناطق پیرامونی تهران ساخته شده بودند بیشتر کاربری تشریفات و ییلاقی داشتند.

پس از سرنگونی دودمان قاجار این باغ و کاخ همراه با خانه‌های دور حوض برای کاربری پادگانی به شهربانی واگذار شد و به همین دلیل آن را پادگان «شهربانی» یا «عشرت‌آباد» نامیدند. پس تاریخچه‌ی عمارت کلاه‌فرنگی «عشرت‌آباد» با نظامیان همراه شد، تا جایی که زندان درون پادگان به نام "زندان عشرت‌آباد" خوانده می‌شد. این بنا که در زمان انقلاب اسلامی یکی از راهبردی‌ترین تسخیرهای انقلابیون بود، در جریان تسخیر پادگان بسیار آسیب دید و هنوز هم آثار تیر و گلوله بر دیوارها و بدنه‌ی آن دیده می‌شود. با پیروزی انقلاب اسلامی، این پادگان توسط نیروی‌های سپاه پاسداران مصادره شد و بعدها به نیروی هوایی سپاه اختصاص یافت که به نام «پادگان ولیعصر» تغییر نام پیدا کرد.

شهرداری تهران هم در میانه‌های دهه هشتاد خورشیدی عملیات ساخت گذر بزرگراه صیاد شیرازی را از کنار این مجموعه آغاز کرد که زمینه آزاد شدن بخشی از حصار پادگان را فراهم کرد تا به موجب آن کاخ عشرت‌آباد از بیرون از پادگان دیده شود، اما به‌دلیل جای گرفتن محوطه کاخ در درون یک پادگان، با وجود قول وقرارهای فراوان مطرح شده، هنوز امکان بازدید همگانی وجود ندارد و این کاخ همچنان درون حصار پادگان است، گرچه پس از دیدار رییس شورای شهر تهران گفتگوهایی برای در اختیار گذاردن فضا برای بازدید گردشگران انجام شد.

اما به نظر می‌رسد همه‌ی حرف‌ها و دلخوشی‌ها بادهوا بودند.

45231