آیت الله سیدحسن موسوی بجنوردی، در گفت‌و‌گو با شماره پنجم از نشریه «گفتمان الگو» اصلی‌ترین مولفه نواندیشی دینی را توجه به موضوعات جدید عنوان کرده و می‌گوید: «نواندیشی نوعاً در جاهایی است که موضوع عوض می‌شود. برای همین نواندیشی، فقیهی را می‌خواهد که تغییر موضوعات را متوجه بشود و کاملا درک بکند. باید حضور در دنیا داشته باشد؛ یعنی ننشیند در حجره مدرسه فقط خودش را ببیند و یک سری کتاب‌های قدیمی را.»
آیت الله بجنوردی عنوان می کند: «نواندیشی این است که بیاید موضوعات فقهی را با مسایل روز تطبیق بدهد. وقتی موضوعات فقهی را با مسایل روز، تطبیق داد، می‌بینم در جامعه عقلاً نیکو پنداشته می‌شود. ما یک احکام تعبدی داریم، تعبد محض است. ما با تعبد محض کاری نداریم. قانون گذار یک چیزی گفته، آن را نمی‌شود کاری کرد. اما اکثر موضوعات فقهی عقلایی است.»
وی در این باره تأکید می‌کند: «اجتهاد شیعی اجتهاد مدرنی است؛ یعنی بر اساس حکم عقل که یکی از منابع مهم فقیه در مقام استنباط هست، در مسایل عقلایی غیرتعبدی باید عنصر زمان و مکان را در نظر بگیرد و فتوا بدهد. در مسایل تعبدی محض کاری با این‌ها ندارد. نماز صبح دو رکعت است، نماز مغرب سه رکعت است، مغرب از اول فلان است تا آخر فلان. این‌ها تعبدیات است، اما مسایل عقلایی فرق می‌کند. اکثر احکام اسلام عقلایی است. وقتی احکام اکثرش عقلایی بود، باید زمان و مکان را نیز دخالت بدهیم.»
این استاد حوزه علمیه معتقد است: «وقتی دینی به این گستردگی از حیث مکان، و از حیث زمان است، شما نمی‌توانید بگویید که عنصر زمان و مکان در آن دخالت ندارد، باید عنصر زمان و مکان دخالت داشته اشد. لذا فقه شیعی عقل را جزء منابع تشریع می‌داند. نکته‌اش چه است؟ چرا ما عقل را جزء منابع تشریع می‌دانیم؟ چون به اعتقاد ما فقه اسلام، متعلق به یک زمان و یک مکان نیست، تا قیام قیامت این دین هست. حضرت مهدی(عج) هم ظهور می‌کنند تا اسلام واقعی را بیان کنند.»
وی در مورد تقلید از مجتهدان نواندیش می‌افزاید: «امروز اگر بخواهیم تقلید بکنیم، اتفاقا باید از یک فقیه نواندیش تقلید بکنیم. اعلمیت یعنی چه؟ یعنی به فقه اسلام از بقیه دانا‌تر باشد، چه کسی دانا‌تر است؟ کسی که عنصر زمان و مکان را دخالت می‌دهد و موضوع‌شناسی می‌کند.»
رئیس دانشگاه انقلاب اسلامی درباره دشواری اجتهاد می‌گوید: «اجتهاد امروز مشکل است، مثل سابق نیست. یک مجتهد باید تمام مسائل روز را بداند، باید همیشه در حال تجدد باشد. این طور نیست یک رساله بنویسد و تمام شد. توضیح المسائل ما باید عوض بشود، باید مسائل روز را هم بگذارد، باید موارد ابتلاء را بگذارد و مسائل جدیدی هم که می‌آید باید در نظر بگیرد. هر سه، چهار سال باید توضیح المسائل‌ها عوض بشود، جور دیگر بیاید. این طور نیست که حکم خدا عوض شده باشد، حکم خدا عوض نمی‌شود، محال است، «حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرامه حرام الی یوم القیامة» موضوعات عوض می‌شود. وقتی موضوع عوض شد، حکم هم تابع موضوع است. نسبت حکم به موضوع نسبت معلول به علت است.»
بجنوردی به تفاوت نواندیشی دینی با روشنفکری دینی نیز اشاره کرده و درباره آن می‌گوید: «روشنفکری دینی همان مدرنیزاسیون دین است و به باورهایی که نسبت به دین دارد، طوری نگاه می‌کند که با وضعیت جدید، با وضعیت امروز، با عقلانیت امروز، کاملا تطابق داشته باشد؛ یعنی عقلانیت را محک قرار می‌دهد. اگر دید که نه، دین با وجود این معنا مخالف است، به عنوان تعبد قبو ل می‌کند، والا آن باورهای دینی را با این روشنگری دینی توجیه می‌کند.»
آیت الله بجنوردی در پایان با تأکید بر اینکه: «جامعه اسلامی نمی‌تواند فاصله‌ای از عقلانیت بگیرد. چون احکام عقلایی باید بر اساس عقل عملی باشد» می‌گوید: «چشم جهان اسلام امروز به حوزه‌های علمیه ما به خصوص به حوزه قم روشن است و امیدواریم قم بتواند مرکز تحرک مسایل فقهی اسلامی و مورد ابتلاء جامعه باشد.»
/6262
نظر شما