حال و روز تجارت در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان چگونه است؟/چیزی شبیه آخر دنیا

مریم فکری:

قرار بود خبرنگاران را برای بازدید از گمرک ماهی‌رود ببرند. این گمرک در سال 88 و با تصمیم دولت دهم ایجاد شد. ساعت 7 صبح از بیرجند به سمت ماهی‌رود با مینی‌بوس حرکت کردیم. محمدعلی خاشی، مدیرکل گمرکات استان خراسان‌جنوبی هم خبرنگاران را همراهی می‌کرد. مسیری کاملا بیابانی و جاده‌ای ناهموار را طی کردیم. در طول مسیر، تردد خودروها بسیار کم بود و در اغلب موارد در جاده اصلا خودرویی دیده نمی‌شد. در واقع در جاده فقط خودرو ما بود.

از بیرجند تا گمرک ماهی‌رود 240 کیلومتر راه بود. مسیر بسیار سخت بود و تقریبا ساعت 10 به ماهی‌رود رسیدیم. در ابتدا تصور می‌کردیم با توجه به اسم ماهی‌رود، احتمالا با نقطه سرسبزی مواجه شویم، اما بعد از این‌که از مرزبانی ماهی‌رود عبور کردیم، همچنان با منطقه‌ای خشک و بیابانی مواجه بودیم.

بعد از عبور از مرزبانی، ابتدا صف کامیون‌ها را دیدیم. آقای خاشی می‌گفت «تا پایان وقت اداری این کامیون‌ها از مرز ایران و افغانستان عبور می‌کنند.» به گفته وی، «این صف گاها به 5، 6 کیلومتر می‌رسد و به طور معمول 200 تا 250 کامیون از بازارچه و 100 کامیون سوخت از مرز رد می‌شود.»

از کنار صف کامیون‌ها عبور کردیم و وارد گمرک ماهی‌رود شدیم؛ منطقه‌ای که تنها فاصله 500 متری با نقطه صفر مرزی با افغانستان داشت. طوفان خاک منطقه را پوشانده بود و زمین هم ناهموار بود. هیچ جاده آسفالتی دیده نمی‌شد و سراسر منطقه را خاک در بر گرفته بود. به دلیل همین گرد و خاک و طوفان، تنفس بسیار سخت بود. تازه می‌گفتند «هوا خوب است و شدت باد کم شده است.» کارمندان گمرک توضیح می‌دادند «در روزهای قبل به‌دلیل شدت بادی که وجود داشته، یکی از کامیون‌ها به همراه باری که حمل می‌کرده، واژگون شده بوده است.» در عین حال، مدیرکل گمرکات استان خراسان‌جنوبی تشریح می‌کرد که «این‌جا شدت باد به حدی است که حتی یک روز هلی‌کوپتر حامل آقای نوبخت، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی که برای بازدید از این منطقه آمده بوده، نتوانسته بنشیند و به دلیل این‌که شدت باد، هلی‌کوپتر را به سمت مرز افغانستان می‌برده، مجبور شدند هلی‌کوپتر را برگردانند.»

وضعیت نامناسب کارمندان

به‌هرحال در بازدید اولیه از گمرک ماهی‌رود، تصور این بود که چیزی شبیه به آخر دنیا است و این سوال مطرح بود که کارمندان گمرک چطور در این منطقه کار می‌کنند. گمرک ماهی‌رود حدود 30 کارمند دارد. مسوولان گمرک می‌گفتند؛ «این‌جا بدترین گمرک کشور است و وضعیت خوبی ندارد؛ چراکه کارمندان گمرک باید روزانه 500 کیلومتر راه را بیایند و بروند.»

شرایط اصلا مناسب نبود؛ خانمی هم در میان کارمندان دیده نمی‌شد. البته قبلا فقط یک خانم در گمرک ماهی‌رود کار می‌کرده که او هم سه هفته پیش به دلیل شرایط سخت برای مدتی به بیرجند منتقل می‌شود. این خانم نگران بود و می‌گفت «فعلا فرصت کمی برای این انتقالی داده‌اند و احتمالا دوباره به ماهی‌رود برمی‌گردم.»

مدیرکل گمرک استان خراسان‌جنوبی در توصیف شرایط کارمندان گمرک ماهی‌رود عنوان می‌کرد: «نیروی انسانی در حال حاضر در سخت‌ترین شرایط کار می‌کند و هر کارمند تاکنون چندین بار درخواست انتقالی داده است، اما درخواست انتقالی آنها پذیرفته نمی‌شود؛ چراکه کمترین کسی حاضر است در شرایط سخت ماهی‌رود کار کند و آوردن نیروی جایگزین سخت است.»

نکته دیگری که در گمرک ماهی‌رود جلب توجه می‌کرد، کارگران افغانی و ایرانی بودند که کنار کانتینرها نشسته و منتظر بودند کامیون‌ها بیایند و بار را به کامیون دیگر جابه‌جا کنند. این کارگرها به صورت روزمزد کار می‌کردند و روزانه بابت جابه‌جایی هر کامیون حدود 20 هزار تومان درآمد داشتند. این‌گونه بود که هزینه کارگر هر کامیون 75 هزار تومان بود و تخلیه بار یک کامیون به 4 نفر سپرده می‌شد.

به طور معمول روزانه 500 کارگر افغانی و 250 کارگر ایرانی در گمرک ماهی‌رود کار می‌کند و حقوق کارگران ایرانی و افغانی با یکدیگر فرقی ندارد. اما کارگران ایرانی از این‌که به کارگران افغانی کار داده می‌شد، گلایه داشتند؛ چراکه معتقد بودند «سه برابر این‌که به افغانی‌ها کار می‌دهند، به آنها کار داده می‌شود.» اگرچه در مقابل، مسوولان گمرک می‌گفتند «کارگران ایرانی توان کارگران افغانی را ندارند.»

نبود امکانات ایمنی

در این میان، در مسیر بازدید از گمرک ماهی‌رود، نقاطی دیده می‌شد که برخی از محموله‌های کالایی تجار آتش گرفته بود. در میان این کالاها، به وضوح کالاهایی همچون ماکارونی‌های آتش گرفته شده و یا سرامیک دیده می‌شد. مسوولان گمرک می‌گفتند «دلیل این موضوع، نبود امکانات ایمنی و درمانی است.»

خاشی نیز تشریح می‌کرد که «تاکنون چندین آتش‌سوزی وجود داشته و شدت باد هم در وسعت آتش‌سوزی تاثیر داشته است.» به گفته وی، «امکانات ایمنی در این منطقه به حدی کم است که تا آتش‌نشانی خود را برساند، بخش زیادی از اموال مردم از بین رفته، اما به‌ هرحال تمام تلاش ما این است که حداقل امکانات ایمنی را فراهم کنیم.»

مدیرکل گمرک استان خراسان‌جنوبی متذکر می‌شد «ما از مسوولان انتظار داریم با توجه به موقعیتی که بازارچه مرزی و گمرک ماهی‌رود دارد، اعتبار خاصی را برای این حوزه بگذارد. این در حالی است که در دو سال گذشته اعتبار این بخش خیلی سخت به 50 درصد رسیده است.»

وی یادآور می‌شد: «در سال‌های اخیر اعتباری در اختیار ما برای تکمیل زیرساخت‌ها قرار نگرفته است. این در حالی است که تقاضاهای بسیاری از افغانستان برای انجام ترانزیت عمومی کالا داریم، اما به دلیل شرایط نامناسب زیرساختی این امر امکان‌پذیر نیست.»

چند سوال بی‌پاسخ

طول بازدید از گمرک ماهی‌رود 3 ساعت طول کشید و ساعت یک بعدازظهر به سمت بیرجند حرکت کردیم. سه ساعت دیگر حرکت در جاده‌ای کاملا روستایی و ناهموار. در طی مسیر تنها به این فکر می‌کردیم که آیا واقعا گمرکی با شرایط سخت از ماهی‌رود وجود دارد یا خیر؟ آیا این امکان وجود ندارد که کارمندان این گمرک روزانه 500 کیلومتر در رفت‌وآمد نباشند و تازه در شرایط نامناسبی در گمرک ماهی‌رود کار نکنند؟ و یا این‌که تکمیل زیرساخت‌ها در ماهی‌رود در مقابل بسیاری از هزینه‌ها، رقم ناچیزی است.

22539