دانشگاه ها در خدمت تولید نیستند

کشاورزی در ایران همیشه مشکلات خاص خودش را داشته است. مشکلاتی که مربوط به تمام ادوار می شده است. البته در دوره های کاهش پیدا کرد و در دوره هایی هم افزایش. اما هیچ وقت از بین نرفت و این کشاورزان بودند که با مشکلاتشان دست و پنجه نرم کردند. سهم اشتغال هم در این بخش همیشه کمتر از دیگر بخش های اقتصادی کشور بوده است. البته عده ای از کارشناسان معتقدند که نگه نداشتن نیروی کار در روستاها و زمین های کشاورزی سهم اشتغال را پایین می آورد و اما به عقیده عده ای دیگر، این میزان ربطی به کیفیت این بخش ندارد. در این باره با عباسعلی زالی، وزیر کشاورزی سال های جنگ گفتگو کردیم. او می گوید: «سهم اشتغال در کشاورزی مهم نیست. به عبارتی کیفیت مهمتر از کمیت است.» به گفته او، ارتباط بین دانشگاه های کشاورزی و مشکلات این بخش، ضعیف است.

*براساس گزارش مرکز آمار، سهم اشتغال بخش کشاورزی در نرخ بیکاری پاییز سال 93، 16.8 درصد بوده است که به نوعی کمترین سهم را در بین بخش های مختلف فعالیت های اقتصادی دارد. با توجه به مشکلات بخش کشاورزی این سهم چطور ارزیابی می شود؟

سهم اشتغال در کشاورزی مهم نیست. به عبارتی کیفیت مهمتر از کمیت است. در کشورهای پیشرفته شاید یک درصد از نیروی کار در بخش کشاورزی مشغول باشند. بنابراین مساله کیفیت است.

*پس نیروی کار ربطی به بهره وری و خودکفایی ندارد؟

اینکه چطور از زمین بهره گیری کنیم تا بهره وری آب و خاک افزایش پیدا کند، مهم است. به هرحال ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارند و بارندگی در کشور قابل قیاس با بارندگی در دیگر کشورهای دنیا نیست. بارندگی ایران یک سوم متوسط بارندگی دنیا و از طرف دیگر سه برابر متوسط تبخیر دنیا است. به همین دلیل باید از زمین و آب استفاده بهینه شود تا نیازهای انسان برطرف شود.

*برای این مهم باید چه کاری انجام داد؟

باید طرح آمایش زمین داشت تا بدانیم چه مکان هایی برای کشاورزی و چه زمین هایی برای شهرسازی مناسب است. اما همیشه درست برعکس این ماجرا اتفاق می افتد. به طوری که بهترین زمین های کشاورزی کنار شهرها از بین رفته اند. در حال حاضر بهترین برنج زارهای کشور در بلند مدت تغییر کاربری داده و به زمین های غیرکشاورزی تبدیل شده اند. در صورتی که باید اراضی که برای کشاورزی مناسب نیستند به شهر تبدیل شوند. البته در حال حاضر قوه قضاییه با تغییر کاربری و زمین خواری برخورد می کند.

*برای مصرف آب چه اقدامی می توان انجام داد؟

چه در ایران و چه در دیگر کشورهای دنیا، کشاورزی بیشترین آب را مصرف می کند. چرا که اگر قرار بر تولید محصولات کشاورزی باید آب مصرف کرد. اما باید دید که چگونه هزینه ها و میزان استفاده از آب را پایین آورد و بهره وری را بالا برد. باید سرمایه گذاری در مزرعه های ایجاد شود تا کشاورزها استفاده کنند و راندمان آبیاری بالا رود. البته باید پذیرفت که محدودیت منابع و محدودیت دولت افزایش پیدا کرده است. اما به هرحال بخش کشاورزی رشد داشته اما انتظار می رود این رشد متناسب با سرمایه گذاری در این بخش باشد.

*مشکل دیگر بخش کشاورزی چیست؟

موضوع دیگر این است که آیا علم کشاورزی و دانشگاه کشور به تولید منجر می شود یا نه. غیر از موارد محدود اول انقلاب، رشد زیادی در تحصیلات تکمیلی بخش کشاورزی دیده نمی شود. در همان اوایل تنها 4 یا 5 دانشگاه کشاورزی وجود داشت، البته الان فقط در دانشگاه های دولتی، به 60 دانشکده می رسد. این غیر از دانشگاه های آزاد، پیام نور و ... است. اما باید توجه داشت که این گسترش دانشگاه ها تاثیری در عمل و تولید کشاورزی ندارد. باید ارتباط بین دانشگاه با تولید افزایش پیدا کند. دانشجویان باید رساله های خود را با توجه به مشکلات بخش انجام دهند. اگر این اتفاق بیوفتد، نیروی تحصیل کرده در تولید ایفای نقش می کند. البته از طرف دیگر هم مشکل دولت است.

*چرا؟

دولت باید کوچک شود و تشکیلات و تصدی گری هایش را کم کند. چرا که نیروی کار باید تحصیل کرده و به روز باشد.

*خودکفایی یا در سطحی پایین تر، خوداتکایی چطور ارزیابی می شود؟

من فکر می کنم دولت به دنبال خودکفایی و خوداتکایی است. اما شاید در بعضی مواقع درگیر مسایل روزمره شود. ولی به هرحال شرایط می تواند طوری شود که در بعضی اقلام خودکفا و صادر کننده شویم. به همین دلیل هم می گویم مساله اشتغال، مساله اصلی کشاورزی نیست. اما اگر دولت تشکل ها را تقویت کند، با همین آمار اشتغال بخش کشاورزی، می تواند تولید را دهد. در مراسم تقدیر از فعالان برتر بخش کشاورزی که چند روز پیش برگزار شد، دامداری بود که روزی 100 تن شیر تولید می کرد. البته درگیر مسایل زیادی بود، اما این میزان، آمار زیادی است و دولت می تواند از این افراد حمایت کند تا او در این بخش بماند. در غیر این صورت او سرمایه اش را از کشاورزی درمی آورد و به بخش دیگری می رود. به هرحال دولت باید در بخش آموزش تحول خاص ایجاد کند، تصدی گری هایش را کاهش دهد. همین طور استفاده از بعضی محصولات گلخانه ای می تواند کمک زیادی به بخش اشتغال در بخش کشاورزی کند.

*چطور؟

توسعه گلخانه ها می تواند به اشتغال کمک کند. اما مساله اصلی استفاده از نیروی کار تحصیل کرده، آب و خاک است. اگر به صورت فنی برخورد شود و از علوم دانش بنیان استفاده شود، تحول در کشاورزی هم ایجاد خواهد شد. اگر علم انتقال پیدا کند و سازماندهی شود، می تواند وضعیت تعاونی ها و تولید کننده را بهتر کند و واسطه ها را از میان بردارد. چرا که وجود واسطه ها اجحاف در حق کشاورز و خریدار است.

 3535