ارزیابی عملکرد دیپلماسی هسته ای ایران در دولت یازدهم

مقدمه:

پس از بدست آمدن توافق تاریخی بین ایران و کشورهای گروه 1+5  در سوم آذر ماه 1392  در ژنو بر سر آنچه که به عنوان " دستور کار اقدام مشترک " خوانده شد، تا پایان مهلت سوم آذر ماه 1393 دو طرف مذاکرات متعددی در سطح کارشناسان ، معاونین وزرای خارجه  و وزیران امورخارجه  درشهرهای  ژنو، وین ، استانبول و نیویورک و مسقط  برگزارکردند. هدف این گفتگوها رسیدن  به  "توافق جامع همکاریها ی هسته ای" بین ایران و گروه 1+5 براساس سند توافق شده در ژنو، اعلام شده بود. درمتن پیش روتلاش شده تحلیل کوتاهی از روند مذاکراتی که از زمان توافق ژنو  تاکنون  به عمل آمده  ارائه شود .

1- نخستین دور مذاکرات کارشناسی در ژنو نهم و دهم دی ماه 1392

پس از توافق ژنو نخستین دور مذاکرات کارشناسی در سطح معاونین وزرای خارجه ، بین ایران وگروه  1+5 صبح  روز دوشنبه نهم دی ماه 1392  در ژنو آغاز شد  و تا 7 صبح  روز سه شنبه 1392 به وقت محلی  ادامه داشت. آقای عباس عراقچی سخنگوی هیات مذاکره کننده ایرانی در باره این مذاکرات به خبرگزاری ایسنا گفت ، پیشرفت‌های نسبتا خوبی صورت گرفته است  اما برخی مسائل هنوز باقی مانده است که باید درسطح سیاسی حل و فصل شود . از این سخنان کاملا مشخص بود که دو طرف راه طولانی  مذاکرات را برای رسیدن به توافق جامع باید دنبال کنند

2- مذاکرات معاونین وزرای خارجه در ژنو  19  و 20 دی ماه 1392

8درروزهای نوزدهم و بیستم دی ماه 1392 به میدان مذاکرات وارد شدند تا درباره نحوه اجرایی شدن توافق ژنو به بحث بنشینند. این مذاکرات با شرکت عراقچی، خانم "هلگا اشمید" معاون خانم اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و "وندی شرمن" معاون وزیر امورخارجه  آمریکا ، در شهر ژنو برگزار شد.  دو طرف در این مذاکرات، در باره تاریخ شروع اجراء توافق ژنو به توافق رسیدند. پس ازپایان نشست، دوطرف از نتایج آن ابراز رضایت کردند و گفتند به توافقی رسیده‌اند که باید در پایتخت این کشورها تایید شود. پس ازآنکه راه‌حل‌های توافق شده در پایتخت‌ها مورد تائید نهایی قرار گرفت، اجرای گام اول توافقنامه  ژنو از سی ام دی ماه 1392 آغاز شد. درباره اجرای دو مورد از موارد توافق شده در موافقت‌نامه ژنو، دو طرف موافقت کردند در مدت 6 ماه از سی ام دی ماه 1392  به‌ صورت مرحله به مرحله صورت گیرد. عراقچی در توضیح این دو مورد گفت:

« مورد نخست از طرف ایران تبدیل اورانیوم غنی‌شده 20 درصد به اکسید و رقیق‌سازی آن است که قرار است در 6 ماه آینده  به تدریج  انجام شود. زیرا باید تجهیزات لازم برای این اقدام ساخته شود. متقابلا طرف مقابل نیز آزادسازی مبلغ 4.2 میلیارد دلاراز دارایی‌های ایران را در طول 8 ماه و به‌ صورت گام های متقابل و متعادل انجام خواهد داد. »

3- نخستین دور مذاکرات وین در سطح ظریف و اشتون در روزهای  28 و 29 بهمن 1392

درآخرین روزهای بهمن، اولین دورمذاکرات ایران و گروه کشورهای 1+5 با شرکت ظریف و اشتون پس از توافق ژنو، در در وین برگزار شد. طرفهای اصلی مذاکرات در سطح معاونین وزرای خارجه شش کشور وعباس عراقچی معاون ظریف مذاکرات را طی دو روز کاری فشرده  برگزار کردند.

آنگونه که پس از پایان مذاکرات اعلام شد  طرفین در این مذاکرات درباره «دستور کار مذاکرات آتی» و نیز «تعیین موضوعات» با یکدیگر گفتگو کردند. در واقع، آنها در این دور از مذاکرات فهرستی از موضوعاتی را که قرار بود  در مذاکرات آتی درباره آنها بحث و گفت و گو شود ، تهیه کردند. با توجه به اختلاف نظرهای موجود بین دو طرف بر سرتوان هسته ای ایران و طول مدت  اعتبار توافق تعیین راهکارهایی برای حل  این موضوعات و فهرست کردن آنها در این دور از مذاکرات مورد توجه بود که قرار شد در دور بعدی مذاکرات به جمع بندی در باره آنها دست پیدا کنند.

4- دومین دور مذاکرات کارشناسی در وین چهاردهم و پانزدهم اسفند 1392

دومین دورمذاکرات کارشناسی بین ایران و گروه 1+5  از روز چهارشنبه 14 اسفند ماه 1392 در مقرآژانس بین المللی انرژی هسته ای در شهر وین آغاز شد. پس از دو روز گفتگوهای فشرده در روز پنج شنبه 15 اسفند ماه 1392 به پایان رسید . در این مذاکرات از طرف ایران حميد بعيدی‌نژاد، مديرکل سياسی و بين‌المللی وزارت امور خارجه ايران واز طرف اتحادیه اروپا  استفان کلمنت، دستيار ارشد کاترين اشتون، مسئول سياست خارجی و امور دفاعی اتحاديه اروپا، رياست نشست کارشناسی را برعهده داشتند. مهم ترین ویژه گی این دوراز گفتگوهای دو طرف جو عمومی مذاکرات تحت تاثیر بحران اوکراین و انضمام کریمه به خاک روسیه قرار داشت. اگرچه هیچ تغییری درمواضع روسیه بخاطر بروز اختلاف هایش با غرب مشاهده نشد. دوطرف  درگفتگوهای دو روزه رئوس مسائل مورد بحث در مذاکرات آتی وزیران خارجه را مشخص کردند. قرار شد این مذاکرات برای رسیدن به راه حل ها در آینده نزدیک ادامه یابد.

4- دومین دور مذاکرات وین درسطح ظریف و اشتون در روزهای 27 و 28 اسفند 1392

در آخرین روزهای سال 1393 دومین دور مذاکرات در سطح وزرای خارجه برگزار شد منتهی  این دور از مذاکرات  که در وین برگزار شد ، تحت تاثیر دیدار خانم اشتون با نرگس محمدی و خانم گوهر عشقی مادر ستار بهشتی در تهران ، قرار گرفت.  بطوریکه آقای ظریف برنامه شام کاری با خانم  اشتون را دراعتراض به این اقدام لغوکرد. به نظرمی رسید دیدار خانم اشتون از تهران بیش از آنکه به روند مذاکرات کمک کند درعمل موجب شد حداقل دور دوم مذاکرات به هیچ نتیجه ملموسی نرسد.

ازهمین دور از مذاکرات کاملا می شد حس کرد طرف غربی منتظر است تحریم ها در ایران فشار بیشتری بر مذاکره کنندگان وارد کند و آنها برای رسیدن به توافق عجله ای از خود نشان نمی دادند.

5- سومین دور مذاکرات کارشناسی در وین روزهای 14و 15و 16 فروردین 1393

با شروع سال جدید در کشور، تیم کارشناسی ایران به سرپرستی آقای حمید بعیدی نژاد چند روز قبل ازسومین دورمذاکرات اصلی درسطح  ظریف و اشتون و معاونین وزرای خارجه شش کشور، تلاش  جدیدی را برای ارائه پیشنهاد ها برای رفع اختلاف های موجود در وین آغازکردند.

 این دور از مذاکرات به گفته آقای بعیدی نژاد به جلسات نهايی و کار بروی پيش نويس جامع برای حل مناقشه هسته ای جمهوری اسلامی نزديک شد.درواقع بیان این موضوع بیشتراشاره به تعیین چارچوب معینی برای شکل دادن به مذاکرات نهایی در راستای تدوین برنامه جامع همکاری ها داشت.

دراین دورازمذاکرات ایران موفق شد دیدگاه کارشناسی خود را درباره امکان بازطراحی  قلب راکتور اراک را برای طرف آمریکایی به اثبات برساند. کارشناسان ایرانی در این مذاکرات از لحاظ فنی ثابت کردند میتوان با حفظ نظام اصلی راکتور براساس آب سنگین ، قلب راکتور را به گونه ای بازسازی کرد تا از طریق مصرف  آب سبک در قلب راکتور  واورانیوم غنی شده 20 درصد ، در هرسال کمتر از یک کیلو پلوتونیم  در پسماند هسته ای راکتور باقی بماند .

6- سومین دور مذاکرات وین در سطح ظریف و اشتون هیجدهم تا بیستم فروردین 1393

در پایان سه روز مذاکرات نفس گیر که در فاصله روزهای دوشنبه هیجدهم تا چهارشنبه  بیستم فروردین برگزار شد دو طرف اعلام کردند  در خرداد 1393  تدوین توافق نهایی را شروع می کنند.  در این ارتباط دو طرف در بیانیه مشترک  گفتند توافق کردند به منظور تلاش درباره عوامل ملموس توافق جامع احتمالی 23 اردیبهشت 1393 باردیگر در وین حاضر شوند.

احتیاط در کلماتی که  اشتون و ظریف در مصاحبه های مطبوعاتی خود بکار می بردند کاملا مشهود بود. زیرا دو طرف می کوشیدند نشان دهند این دور از گفتگوها بی نتیجه نبوده است اما در واقع آنها فقط تاریخ  آینده  مذاکرات را مشخص کردند و بر این نکته تاکید داشتند آنچه که بعد از سه ماه مذاکرت بی نهایت پیچیده تاکنون طی شده مهم است. ولی باید درواقع اذعان کرد به دلیل زیاد خواهی غرب این دور از مذاکرات هم بی نتیجه ماند.

7- چهارمین دور مذاکرات کارشناسی در نیویورک در روزهای 15و 16 اردیبهشت 1393

به دلیل سفرهیات کارشناسی ایران به نیویورک برای شرکت در نشست مقدماتی بازنگری در معاهده منع گسترش سلاح های اتمی (ان پی تی) این دور از مذاکرات کارشناسی بین ایران و گروه کشورهای پنج به علاوه یک درنیویورک مقرسازمان ملل برگزارشد. طی دو دورمذاکرات، کارشناسان دو طرف  با هدف تعیین دستور کار مذاکرات مقام های ارشد گروه ۱+۵ انجام شد  و دراین مرحله به گفته مقام های کشورها به مراحل حساس رسید. در این باره ماری هارف سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا گفت هنوز کار تهیه پیش نویس توافق اتمی آغاز نشده و در سه ماه آینده مذاکرات خیلی سختی صورت خواهد گرفت و مسائل بسیار پیچیده ای پوشش داده می شود.

8 - چهارمین دور ایران و گروه 1+5  در روزهای 23 تا 26 اردیبهشت 1393

دور چهارم مذاکرات در هتل کوبورک وین بین هیات ایرانی به ریاست ظریف و هیات اتحادیه اروپا به سرپرستی اشتون و معاونین وزرای خارجه آمریکا و روسیه در مقایسه با مذاکرات قبلی در فاصله چهار روز در جوی نسبتا سنگین و دشوار برگزار شد . دلیل دشواری مذاکرات زیاده خواهی طرف غربی در باره محدود سازی هرچه بیشتر توان هسته ای ایران دراستفاده صلح آمیزازانرژی هسته ای و در مقابل مقاومت سرسختانه هیات ایرانی در برابر این خواست غیر مشروع غربی ها بود. البته عملیات روانی غرب در باره توان موشکی ایران نیز مزید بر علت شده بود. آقای ظریف و همکارانش به طرف مقابل نشان دادند دنبال توافق با غرب هستند اما نه به هر قیمتی ، بویژه آنکه اصولا نه مایل هستند و نه می توانند در باره توان دفاعی و موشکی ایران که خارج از موضوع مذاکرات است وارد گفت و گو شوند. شاید بخاطرهمین موضع قاطع بود که درعمل نوشتن متن "برنامه جامع همکاری های هسته ای" بازهم به تعویق افتاد. دوطرف می کوشیدند به رسانه های گروهی بگویند دنبال به اصطلاح"توافق بد" نیستند اما برای دستیابی به یک "توافق خوب" بازهم مذاکره می کنند. اما مشخص بود که تعریف یک توافق خوب از نگاه دو طرف کاملا متفاوت است .

9-  مذاکرات کاری ظریف اشتون در استانبول دوشنبه پنجم خرداد 1393

پس از آنکه  چهارمین دور مذاکرات وین بدلیل زیاده خواهی آمریکا و سرسختی ایران به نتیجه مورد نظردو طرف منجرنشد. ظریف درمصاحبه ای گفت غرب ممکن است به دلیل زیاده خواهی هایش سرنوشت مذاکرات را به سال 1384 بازگرداند. این اشاره کافی بود تا اشتون بخوبی اهمیت این مساله را درک کند که اگر وارد اقدام جدیدی نشود، ممکن است ایران مجددا به مواضع قبل از آذر ماه 1392 بازگردد. اشاره آقای ظریف به این واقعیت بود که ایران در سال 1384 بعد از انکه بیش از دوسال از توقف داوطلبانه غنی سازی اورانیوم درجهت اعتماد سازی نتیجه ای نگرفت؛ مجبورشد با شکستن پلمپ های مراکزهسته ای خود زیرنظرآژانس بین المللی هسته ای ، فعالیت های غنی سازی را در راستای مقاصد صلح جویانه ازسربگیرد. به همین دلیل ابتکار برگزاری یک مذاکرات کاری از سوی  اشتون درهتل چراغان استانبول ترکیه و برگزاری یک شام کاری ازسوی کنسولگری ایران در استانبول ، شرایط مناسبی را برای شروع دورجدیدی از مذاکرات در وین فراهم ساخت.

آقای ظریف در حالی که عازم الجزیره برای شرکت در نشست وزیران امور خارجه کشورهای عدم تعهد بود ، در سرراه خود در استانبول توقف کرد و با شرکت  درشام کاری با خانم  اشتون طی دو ساعت و نیم مذاکرات غیر رسمی در باره چهارچوب جدید برای مذاکرات بحث کرد. سرانجام مقرر گردید مذاکرات کارشناسان دروین حداکثر یک هفته تا ده روز بعد برگزارشود و در نهایت دور بعدی مذاکرات در وین حداکثر درسه هفته بعد از آن برگزار گردد.

10- پنجمین دور مذاکرات کارشناسی در وین  14و 15 خرداد 1393

طبق معمول این دورازمذاکرات  کارشناسی دروین باردیگرهیات ایرانی به سرپرستی حمید بعیدی‌نژاد مدیرکل سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران و استفان کلمنت مشاور ارشد کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ریاست  دورپنجم مذاکرات کارشناسان را دروین برعهده گرفتند . با این تفاوت که اینبار در مذاکرات دو روزه دقیقا موارد اختلاف بین دو طرف مشخص گردید و در باره راههای بر طرف شدن این اختلاف ها نیز راهکارهایی برای اجلاس وزیران خارجه پیشنهاد شد.

موارد اختلاف در متن پیشنهادی به میزان قابل توجهی بود که کارشناسان نتوانستند به راهکارهایی که مورد توافق دو طرف باشند ، دست یابند . به همین دلیل ترجیح دادند متن پیشنهادی با پرانتزهای زیاد که نماینگر موارد اختلاف بود به نشست پنجم وزیران و معاونین وزراء در وین ارجاع داده شود.

11- مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا روزهای دوشنبه و سه شنبه 19 و 20 خرداد در ژنو

مذاکره دو جانبه میان ایران و آمریکا در روزهای  19 و 20 خرداد در ژنو سوئیس برگزار شد. بنظر میرسد ایران با تغییر تاکتیک مذاکراتی خود به منظور سرعت بخشیدن به روند گفتگوها پیش از زمان برگزاری دوربعدی مذاکرات خود با گروه 1+5 ترجیح داد تا مذاکرات مستقیم علنی با طرف آمریکایی داشته باشد.  تا درواقع فرصتی فراهم شود با اصلی ترین کشوری که نقش مهمی در به نتیجه نرسیدن مذاکرات دارد ، به مذاکره جداگانه بپردازد . این دور از مذاکرات با آمریکایی ها بجز آنکه دو طرف بیشتربا مواضع یکدیگر آشنا شدند، نتیجه ملموسی نداشت . البته  روس ها که خود در اثر الحاق شبه جزیره کریمه با تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا روبرو شدند ، با نگرانی نتایج این دور از مذاکرات  مستقیم دو جانبه ایران و آمریکا  را پیگیری کردند.

12- مذاکرات دوجانبه ایران و روسیه  در روزهای 21 و 22 خردادماه   1393  

 معاونان وزیر امور خارجه ایران با هیات روسی در رم پایتخت ایتالیا مذاکره کردند این ملاقات در ادامه رایزنی  ایرانی با مقام های کشورهای گروه پنج به علاوه یک بصورت جداگانه انجام گرفت

13- پنجمین دورمذاکرات وین درسطح ظریف و اشتون در فاصله روزهای 26 تا30 خرداد 1393  

پس از آنکه بدلیل مباحث انحرافی درمذاکرات وین چهار بویژه در باره درخواست برای مذاکره در باره توان موشکی ایران در عمل این مذاکرات عقیم ماند ، دور پنجم مذاکرات در شرایطی در وین شروع شد که کشورهای غربی حداقل درسطح تبلیغاتی از حجم درخواست ها برای توسعه موضوع مذاکرات به برنامه های دفاعی ایران،خودداری کردند.انچه که ازموضع گیری های مقامهای آمریکایی هم در این دور مشخص شد ، آنها در عمل دیدند اگر بخواهند سیاست غلط خود را ادامه دهند در عمل مذاکرات به بن بست کشیده می شود به همین دلیل موقتا سیاست گفتگو در باره صرف مسائل هسته ای را که خواست برحق ایران بود ، در پیش گرفتند. نکته دیگری که در این مذاکرات جلب توجه می کرد شروع مذاکرات در سطح فنی و حقوقی در کنار مذاکرات معاونین وزرای خارجه بود.

14- ششمین دور مذاکرات وین در سطح وزیران امورخارجه، معاونین و کارشناسان از11 تا 29 تیرماه 1393

طولانی ترین دوره مذاکرات درشش سالی که اززمان آغاز گفتگوهای ایران با گروه 1+5 می گذرد درشرایطی از یازدهم تیرماه 1393 آغاز شد که دو طرف می دانستند برای رسیدن به توافق نهایی زمان زیادی دراختیارندارند. به همین جهت یک ماراتن مذاکراتی در سه سطح کارشناسان ، معاونان و وزیران امورخارجه طی هیجده روز برگزار شد.

با وجود آنکه وزیران امور خارجه روسیه و چین بدلیل ضرورت حضور در اجلاس سران گروه بریکس در برزیل نتوانستند دراین مذاکرات شرکت کنند اما چهار کشور دیگر در فاصله زمانی یک تا دو روزه در این مذاکرات شرکت کردند تا اراده خود را برای رسیدن به توافق نشان دهند.

از همان ابتدا مشخص بود که هنوز آمریکا و متحدانش در باره سیاست غلط " فشار و مذاکره" تجدید نظرنکردند. دقیقا  به خاطر برآورد غلطی که در باره اثر بخش بودن تحریم ها در تغییر رفتار ایران داشتند ، در عمل مانع از رسیدن به یک توافق جامع با ایران شدند.

با این حال مذاکره کنندگان ایرانی تلاش کردند با ارائه راهکارهای تمدید مهلت مذاکرات به راه حل مشترکی برای ایجاد فرصت چهار ماهه به منظور پیدا کردن راه حلی برای رفع اختلاف ها دست یابند.

15- مذاکرات دو جانبه ايران و امريکا در ژنو روزهای پنج شنبه و جمعه 16 و 17 مرداد 1393

در این مذاکرات دوروزه  عراقچی  و تخت روانچی از سوی ایران و ویلیام برنز و وندی شرمن از سوی آمریکا با یکدیگر مذاکره کردند اما هرچه زدند به در بسته خورد و نتیجه ای حاصل نشد . با آۀنکه هیات ایرانی می دانست طرف آمریکایی هنوز در سیاست خود تجدید نظر نکرده است ، اما به امید آنکه بتواند ، مانع ازبن بست  مذاکرات شوند  اینبار سیاست گفتگوهای مستقیم بدون حضور اشتون را برای دومین بار تجربه کردند و باز هم نتیجه نگرفتند. این بار نیز مشخص گردید طرف آمریکایی با اتخاذ سیاست مذاکره برای مذاکره به وقت کشی ادامه می دهد .

16- نخستین دیدار ظریف - اشتون پس ازتمدید 4 ماهه مذاکرات اینباردر بروکسل (دوشنبه ۱۰ شهریور1393)

درنخستین تلاش پس از تمدید چهارماهه مهلت توافق ژنو ، ظریف و اشتون  به منظور راه اندازی دورجدید گقتگوها یکبار دیگر در بروکسل، پایتخت بلژیک به مذاکرات غیررسمی اما کاری پرداختند. دراین ملاقات تصمیم گرفته شد دوربعدی مذاکرات ایران و گروه 1+5 درحاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شود.

17- مذاکرات چند جانبه ایران با سه کشور اروپایی عضو گروه ١+٥ بیستم شهریور 1393

مذاکرات هیات ایرانی به سرپرستی عراقچی با سه کشور  آلمان، بریتانیا و فرانسه - روز ٢٠ شهریور 1393  در وین برگزار شد . البته ظریف   و تیم مذاکره کننده ایرانی علاوه بر ملاقات با مقام های جدید  اتحادیه اروپایی  در بروگسل  به  ایتالیا رفتند و  مذاکراتی را با  مگرینی  وزیر خارجه ایتالیا  و  لاوروف وزیرخارجه  روسیه در حاشیه اجلاس رم برگزار کردند.  تا نشان دهند همچنان به دنبال توافق با هر شش کشور هستند.

18-  مذاکرات ایران و آمریکا در ژنو روزهای 13 تا 15 شهریور 1393

دوردیگری ازمذاکرات دوجانبه نمایندگان ایران و آمریکا درروزهای پنج شنبه و جمعه و شنبه در  ژنو برگزار شد. هیات ایرانی به ریاست عباس عراقچی، با نمایندگان آمریکا مذاکرات فشرده ای را برگزار کردند اما نتوانستند به توافق قابل توجهی قبل از نشست مجمع عمومی دست پیدا کنند.

مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا در حالی برگزار شد که اوایل شهریور، دولت آمریکا تعدادی شرکت ایرانی را به اتهام ارتباط با برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران ، نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم  ونقض قوانین آمریکا راجع به تحریم ایران، مشمول تحریم قرارداد. چند شرکت غیرایرانی نیزتحریم شدند. درعین حال، مقامات آمریکایی تاکید کردند که این تحریم‌ها دراجرای قوانین و مقررات قبلی راجع به تحریم ایران صورت گرفته و ایالات متحده همچنان به دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران متعهد است. وزارت خارجه ایران افزودن شمار دیگری از شرکت‌های ایرانی به فهرست افراد حقیقی وحقوقی ایرانی مشمول تحریم را مورد انتقاد شدید قرار داد و آن را ناقض تعهدات آمریکا در چارچوب توافق ژنودانست .

19- هفتمین دور مذاکرا ت ایران وگروه 1+5 در نیویورک از 30 شهریور تا چهارم مهر 1393

تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران به ریاست ظریف سه‌شنبه 25 شهریور ماه راهی نیویورک شد و یک روز بعد ظریف واشتون برسرمیز ناهار به رایزنی درباره مذاکرات پرداختند و بعد از آن رایزنی‌های دوجانبه و چندجانبه هیأت مذاکره کننده ایرانی با اعضای 1+5 در سطح معاونان و کارشناسی برگزار شد. ظریف و کری نیز سی ام شهریور ماه به مدت یک ساعت و نیم بر سر یک میز به گفت‌وگو نشستند. عصر پنجشنبه سوم مهر ماه نیز نشست سه جانبه ظریف،‌کری و اشتون برگزار و عصر جمعه چهارم مهر ماه نیز دومین نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به مدت 2 ساعت و 15 دقیقه برگزار شد. اما همه این گفتگوها بخاطر ادامه سیاست آمریکا در مورد بکارگیری اهرم تحریم برای اعمال فشار و امتیاز گیری ناکام ماند.

آمریکایی ها خیلی تلاش کردند آقای روحانی در حاشیه اجلاس مجمع عمومی نشستی با اوباما داشته باشد اما بدلیل آنکه اصولا هیچ تغییری در سیاست آمریکا در قبال ایران مشهود نبود ، هیچ برنامه ریزی در این باره انجام نگرفت.

با آنکه اوباما در سخنرانی خود در سازمان ملل لحن آشتی جویانه ای در قبال ایران در پی گرفته بود اما در عمل  هیات آمریکایی هیچ انعطافی در روند مذاکرات از خود نشان نداد.

20- هشتمین دور مذاکرات ایران و گروه 1+5 در وین سه شنبه تا پنج شنبه 22 تا 24 مهر 1393

 شهروین پایتخت اتریش برای هفتمین بار به مدت سه روز میزبان برگزاری هشتمین دور مذاکرات ایران و گروه 1+5 بود. در این نشست کاترین اشتون دیگر مسئولیت کمسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا را برعهده نداشت و خانم فریکا مگرینی وزیر خارجه سابق ایتالیا بجای او انتخاب شده بود اما به درخواست مگرینی  بخاطر آنکه اشتون در جریان سوابق مذاکرات بود ، همچنان ریاست هیات مذاکره کننده اتحادیه اروپا را برعهده داشت. با وجود همه تلاش هیات مذاکره کننده ایرانی، طرفین در این مذاکرات درباره اختلافات باقیمانده بر سر میزان غنی سازی، تعداد سانتریفیوژها ، جدول زمان بندی لغو تحریم ها علیه ایران و مدت زمان توافق نهایی  به جایی نرسیدند تنها توافق کردند مذاکرات چهار هفته بعد  در مکانی غیر از وین مجددا از سرگرفته شود.

در این دور از مذاکرات آمریکایی ها از طریق انتشار اخباری که حکایت از پیشرفت در روند مذاکرات داشت تلاش کردند با فضا سازی رسانه ای ایران را مسئول به نتیجه نرسیدن مذاکرات معرفی کنند. اما از آنجا که آژانس بین المللی انرژی هسته ای در گزارش ماه اکتبر خود تا کید می کرد ایران مفاد توافق ژنو را کاملا به اجراء گذارده است ، طرف آمریکایی نتوانست از زیر بار مسئولیت به نتیجه نرسیدن مذاکرات بخاطر اصرار بر تداوم تحریم ها سر پوش بگذارد.

21- نهمین دورمذاکرات ایران و گروه 1+5 در مسقط از یکشنبه تا سه شنبه 18 تا 20 آبان 1393

با آنکه قرار بود مذاکرات نمایندگان ایران و گروه پنج به علاوه یک از روز سه شنبه آغاز شود اما جان کری وزیرخارجه آمریکا و کاترین اشتون مسئول مذاکره کننده از سوی اتحادیه اروپا از دو روز زودتر به مسقط آمدند تا بتوانند فرصت بیشتری برای مذاکرات با ظریف و تیم همراهش داشته باشند. جالب آنکه برخلاف انتظار ، جان کری با حرکت بازگشت به عقب نه تنها از مواضع غیر منطقی  قبلی آمریکا در هشتمین دور مذاکرات در وین ، عقب نشینی نکرد؛ بلکه با تاکید بر تداوم تحریم ها و تعلیق بجای لغو تحریم ها در عمل نشان داد آمریکا هنوز آماده تجدید نظر بر سیاست بی نتیجه " فشار و مذاکره " نیست . در نتیجه چند دور مذاکرات فشرده و نفس گیر در عمل همه چیز به آخرین مهلت مذاکرات در وین موکول شد. در این نشست تلاش عمانی ها که نقش سازنده ای برای رسیدن به تفاهم دو طرف داشتند بیش از سایر کشورها چشم نواز بود.

22- دهمین دور مذاکرات ایران و گروه 1+5 در وین  از چهارشنبه 28 آبان تا سوم آذر 1393

شهروین درواقع آخرین میعادگاه مذاکره کنندگان برای رسیدن به تفاهم بود . زیرا سوم آذر مهلت قانونی توافق نامه ژنو به پایان میرسید. اما بازهم شیطان بزرگ آمریکا از خرِ تحریم پیاده نشد در نتیجه آمریکا بزرگترین فرصت را برای رسیدن به یک قرار داد جامع هسته ای از دست داد.

تصورعمومی تحلیلگران برآن بود که احتمالا دوطرف برسریک توافق موقتی دیگر به تفاهم می رسند تا زمینه برای توافق جامع فراهم شود . اما پافشاری آمریکا بر تعلیق بجای لغو تحریم ها و آن هم نه همه تحریم ها بلکه بخش اقتصادی تحریم ها در عمل زحمات یکسال گذشته را بی نتیجه گذاشت.

درهمین حال هیات ایرانی که با استفاده از تجربه مذاکرات یکسال گذشته می دانست زیاده خواهی های آمریکا ممکن است مذاکرات را بی نتیجه بگذارد ، طرح های جدیدی را برروی میز گذاشت که همه  وزیران امورخارجه کشورهای گروه 1+5 در مصاحبه مطبوعاتی پایانی مذاکرات ، برسازنده بودن این پیشنهاد ها تاکید داشتند. اما همه می گفتند بدلیل نداشتن وقت کافی نمی توانستند درباره این پیشنهاد های جدید ایران به تصمیم نهایی برسند.

درنهایت مقررگردید اعتبار توافق ژنو به مدت هفت ماه دیگر تمدید شود. ظرف هفت ماه آینده تا تیرماه  1394 ازدارایی های مسدود شده  ایران ماهانه 700 میلیون دلار آزاد خواهد شد. انگونه که منابع غربی گزارش کردند متقابلا ایران پذیرفته هر ماه پنج کیلو از ذخایر اورانیوم غنی شده 20 درصدی خود را به صفحات سوخت منتقل کند .

جمع بندی بحث :

درس های مذاکرات یکساله گذشته

1- به نظر می رسد تا زمانی که آمریکایی ها درباره استفاده ابزاری از تحریم ها علیه مردم ایران تجدید نظر نکنند ، تمدید دوره های مذاکرات بی فایده خواهد بود . زیرا از هم اکنون می توان پیش بینی کرد تا دهم اسفند 1393 که قرار است در باره روند مذاکرات دو طرف به تفاهم سیاسی دست پیدا کنند ، به نتیجه ملموسی نرسند مگر آنکه ایران در عمل نشان دهد اهرم فشار تحریم کارایی ندارد. همچنین به طرف آمریکایی ثابت خواهد شد که روند تحولات اقتصاد داخل کشوربه سمت استقراراقتصاد مقاومتی پیش می رود . فقط دراین صورت است که دولت آمریکا مجبور خواهد  شد درمورد سیاست "مذاکره و فشار" تجدید نظر کرده و به سمت سیاست همکاری و مذاکرات پیش برود.

2- تهدید  کنگره آمریکا که اکثریت آنرا از سیزدهم دی ماه 1393 جمهوریخواهان در اختیار دارند ، در باره افرایش تحریم ها علیه ایران یک بازی سیاسی است که تنها می تواند مردم آمریکارا فریب دهد زیرا مردم ایران می دانند اگر رئیس جمهور آمریکا با ایران به توافق برسد کنگره آمریکا نمی تواند دربرابر رئیس جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا و سایر متحدین آمریکا یک تنه بایستد .

3- اگرچه جزئیات طرح جدید ایران به منظور جلوگیری از جوسازی های مطبوعاتی افشاء نشده است اما روشن است این طرح بطور قطع خطوط قرمز ایران را در باره حفظ چرخه کامل سوخت هسته ای که غنی سازی اورانیوم جزء لاینفک آن است ، تضمین خواهد کرد.

4- سیاست روسیه و چین از یکسوهمراهی با غرب است برای آنکه تاسیسات هسته ای ایران در سطح تحقیق وتوسعه محدود بماند و ازسوی دیگر مهارکننده و تعدیل کننده سیاست های زیاده خواهانه آمریکا و متحدانش علیه برنامه صلح آمیز هسته ای ایران است.

5- دولت میتواند درکوتاه مدت درهرسال حداقل بیست درصد از اتکاء به درآمدهای نفتی بکاهد این اقدام موجب می شود آدرس دقیق به آمریکا و متحدانش داده شود. یعنی آنها می فهمند در سالهای آتی حتی اگر تحریم نفتی ادامه یابد اقتصاد کشور بدون مشکل جدی به فعالیت خود ادامه خواهد داد.  در این شرایط  ایران بدون کاهش تولیدات نفت خود می تواند از خام فروشی نفت رها شود و به تدریج درآمدهای نفتی را فقط برای توسع بلند مدت کشور استفاده کند.

6- سامان دهی به بخش دیپلماسی رسانه ای در مذاکرات به عنوان بخش مکمل دیپلماسی هسته ای کشور می تواند افکار عمومی داخل و خارج کشور را با سیاست های منطقی ایران در راستای شفاف سازی بیشتر و اعتماد سازی با سرعت قابل قبولی پیش ببرد .

منابع:

1-   خبرگزاری ایسنا دهم دی ماه 1392

2- خبرگزاری ایرنا 20/10/1392

3-  خبرگزاری تسنیم 23/10/92

4- خبرگزاری ایرنا  29/11/1392

5- خبرگزاری ایرنا 15/12/92

6- خبرگزاری مهر 29/12/1392

7- واحد مرکزی خبر به نقل از فرانس پرس  20 /1/93

8- خبرگزاری رویترز 16/2/93

9- خبرگزاری ایرنا 5/3/93

10- اولین دوره این مذاکرات با شرکت آقایان سعید جلیلی مذاکره کننده ارشد ایران و خاویر سولانا مسئول و.قت سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان شش کشورآلمان،  آمریکا ، انگلیس ، چین ، روسیه و فرانسه در 29 تیر ماه سال 1387 (نوزدهم جولای 2008) در شهر ژنو سوئیس برگزار شد. 

خلاصه شده این مطلب در همشهری ماه  در دی ماه 1393 منتشر شده است .