مقایسه برنامه سومین وزیر پیشنهادی علوم با برنامه های میلی منفرد و فرجی دانا

طهورا شهبازی: نیلی احمد آبادی که چند روز پیش عنوان سومین وزیر پیشنهادی علوم را به خود اختصاص داد دیروز برنامه های خود را برای تصدی این وزارتخانه تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد. برنامه وزیر پیشنهادی علوم در حالی ارائه شده است که مجلسی ها پیش از آن پذیرای دو برنامه دیگر هم بوده اند و نتیجه آنها چیزی نبود جز ناکامی.

برنامه نخست، برنامه جعفر میلی منفرد اولین وزیر پیشنهادی به مجلس بود. برنامه او در تاریخ 19/5/1392 به دست مجلسی ها رسید اما عاقبت نتوانست اعتماد مجلسی ها را کسب کند. برنامه دوم توسط رضا فرجی دانا وزیر علوم وقت ارائه شد که عاقبت آن هم چیزی جز استیضاح وزیر علوم بعد از 9ماه سکانداری وزارت علوم نبود. حالا و بعد از تقریبا 3 ماه برنامه دیگری توسط محمود نیلی احمد آبادی به مجلسی ها تقدیم شده که عاقبت آن نا معلوم است. با مقایسه ای میان برنامه نیلی احمد آبادی با دو برنامه قبلی، می توان آن را به برنامه فرجی دانا نزدیک تر دانست البته با کاستی هایی. 

برنامه پیشنهادی نیلی احمدآبادی بر اساس اسناد بالادستی مانند سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه، سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی در تاریخ 29 شهریور 93، قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه، قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قانون حمایت از هیات‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات سند نقشه جامعه علمی کشور و سند دانشگاه اسلامی تهیه و تدوین شده است. برنامه فرجی دانا نیز بر پایه همین اسناد بالادستی اما با جایگزینی سياست‌هاي كلي برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران به جای سیاست های کلی علم و فناوری است.

تفاوت اصلی برنامه میلی منفرد

اما تفاوت برنامه پیشنهادی میلی منفرد با برنامه های فرجی دانا و نیلی احمد آبادی در توجه به اسناد بالادستی است در این برنامه جای خالی توجه به سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، قانون حمایت از هیات ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات و سند دانشگاه اسلامی به چشم می خورد.

برنامه پیشنهادی میلی منفرد دارای بخش‌های متعددی است که در آن به حوزه‌های علم و فناوری، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، دانشجویان، سند چشم انداز دیدگاه ها و برنامه های کلیدی و استادان پرداخته است.

در این برنامه در بخش باورها و ارزش‌های کلیدی آمده است: از آزاداندیشی، آزادی بیان، کار گروهی و انتقادپذیری پشتیبانی می‌کنم. گرامیداشت حقوق دیگران، احترام و اعتماد به دانشگاهیان و شفافیت و صداقت در برخورد با آنها از بنیادهای کار وزرات عتف و دانشگاه‌ها هستند.

میلی منفرد در ادامه این برنامه آورده است: گسترش علم و دانش سودمند را در گرو آزاداندیشی، آزادی عمل و آزادی نقد؛ و دانشگاه را کانون نظریه‌پردازی‌آزادانه و نقد آگاهانه می‌دانم که با گسترش قانونمند تشکلهای علمی، صنفی، سیاسی و اسلامی در دانشگاه‌ها، بیش از پیش گسترش خواهند یافت.

در قسمت دیگری از برنامه به اعتلای اخلاق و معنویت اسلامی و فرهنگ دینی که پایه تولید علم و دانش سودمند و استفاده درست از آن است تاکید شده که دانشگاه‌ها با پرهیز از آفت سیاست زدگی، افزون بر گسترش آموزش‌های تخصصی، باید به گسترش اخلاق، معنویت و آزاداندیشی در دانشگاه و جامعه برای تربیت انسان‌های فرهیخته و شایسته و دارای دانش پیشرفته و توان کارآفرینی، خلاقیت و نوآوری بپردازند و به‌ویژه، اخلاق حرفه‌ای را به شکل برنامه‌ریزی و سازماندهی‌شده آموزش دهند تا برونداد نظام آموزش عالی، پژوهش و فناوری، افزون بر پیشبرد بهره‌وری و شکوفایی علمی؛ جامعه دانش بنیان، عدالت محور و برخوردار از انسان‌های پاک، آگاه، اندیشمند و ماهر باشد.

تاکید بر رشد و توانمندسازی کشور در علم و فناوری و معنویت از سوی دانشگاه‌ها، بازآفرینی و توسعه نظام آموزشی کشور، روزآمدی متون، محتوا و برنامه‌های آموزشی و درسی دانشگاه‌ها از دیگر نکات این برنامه است.

در این برنامه چشم‌انداز وزارت علوم و دانشگاه‌ها در افق 1396 تعریف شده است که نقش و سازوکارهای وزارت علوم، تحقیقات وفناوری برای دستیابی به هدف‌هایی که دارد، بازآفرینی می‌شوند. دستاورد این بازآفرینی، وزارتی کنشیار، مشتری‌مدار، نتیجه‌مدار، آینده‌نگر، مشارکت‌جو، غیرمتمرکز، پاسخگو، کارا، اثربخش، انعطاف‌پذیر، توان‌افزا، اعتمادآفرین و چابک خواهد بود.

پس از چشم انداز ترسیم شده، دیدگاه‌ها و برنامه‌های کلیدی در بخش‌های متعددی از جمله سیاستگذاری و مدیریت، دانشگاه‌ها، استادان، آموزش و پژوهش، توسعۀ علم و فناوری، فناوری‌های نو، دانشگاه و جامعه، همکاری و هماهنگی، مشارکت دانشگاهیان، نوآوری و آزاداندیشی، پشتیبانی، کیفیت و ارزیابی، کارآفرینی و اشتغال، اطلاعات و ارتباطات علمی، سنجش و پذیرش دانشجو، دانشجویان و دانش‌آموختگان، ایثارگران و استعدادهای درخشان بیان شده بود.

شباهت های برنامه نیلی و فرجی دانا

اما برنامه های سومین وزیرپیشنهادی و فرجی دانا از جهاتی شبیه به هم با اندکی تفاوت است. برنامه پیشنهادی رضا فرجی دانا وزیر استیضاح شده علوم شامل توصيف وضع موجود، بررسي وضعيت موجود حوزه علوم، تحقيقات و فناوري كشور است که نشان مي‌دهد اين حوزه داراي دستاوردها و نقاط قوت متعددي است اما در عين حال چالش‌ها و نقاط ضعف مهمي نيز قابل شناسايي است. مهمترين نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهديدهاي كشور در اين حوزه را تشریح کرده است.

در ادامه برنامه ارزش های بنیادین و اصول و باورها آورده شده است که دانشگاه نهاد دانش، معنويت، اخلاق و قانون مداري و دانشگاهيان نماد تعهد و تخصص، نظم، مسئوليت پذيري و پاسخگويي و پرسشگري مبناي جامعه اي دانش بنيان، عدالت محورو آزادانديش است.

چشم انداز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در ابتدای این برنامه گنجانده شده است. طبق این چشم انداز وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، پيشران علم و فناوري كشور به سوي تحقق جامعه دانش بنيان جايگاه اول علم و فناوري در جهان اسلام و داراي نقش برجسته در جهان است.

نیلی احمدآبادی برنامه های خود را مطابق ابلاغیه مورخ 21 دی ماه 87 مقام معظم رهبری در رابطه با سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه و سیاست‌های کلی حوزه علم و فناوری ابلاغیه به تاریخ 29 شهریور 93، سیاست‌های کلان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شروع می کند.

اما آنچه برنامه نیلی احمدآبادی را در سیاست های کلان متفاوت می کند اضافه شدن دو بند به این سیاست هاست:

-افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش پیشرفته و فناوری داخلی در تولید ناخالص داخلی تا 50 درصد

- ایجاد فضای پرطراوت‌تر، با نشاط‌تر و امیدوارتر در میان دانشجویان و دانشگاهیان و همچنین اجرای سیاست‌های تشویقی به منظور کاهش تمایل مهاجرت نخبگان و دانش‌آموختگان

 در برنامه های اجرایی وزیر علوم تفاوتی میان برنامه وزیر علوم وقت و نیلی احمدآبادی نیست که بندهایی از آن شامل متحول سازي و ارتقاي كمي و كيفي علوم انساني مبتني بر معارف اسلامي و لزوم توسعه هماهنگ كليه حلقه هاي زنجيره علم تا ثروت بويژه توسعه فناوري و نوآوري است.

مهم ترین موضوعات راهبردی 

شباهت بزرگی که در بین برنامه نیلی احمدآبادی و فرجی دانا دیده می شود مهمترين موضوعات راهبردي (حياتي ترين مسائل) پيش‌روي نظام علم و فناوري كشور است که هسته اصلی برنامه هر دو را تشکیل می دهد. با این تفاوت که در برنامه فرجی دانا اهداف، راهبرد و راهكارهاي مرتبط با هر يك از موضوعات راهبردي فوق‌الذكر آورده شده است اما در برنامه نیلی احمد آبادی تنها به ذکر موضوعات کفایت شده است. این موضوع ها عبارتند از:

-نقش فرهنگي، انسان ساز و تمدن ساز دانشگاهها

-نقش دانشگاه در طراحي و پياده سازي الگوي اسلامي ايراني پيشرفت
-تحول و ارتقاء علوم انساني

-انسجام در نظام تصميمسازي و تصميمگيري

-مسئوليت پذيري و پاسخگويي دانشگاهها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي و فناوري

-كيفيت آموزش عالي، چيستي و چگونگي

-رقابت پذيري دانشگاهها، موسسات آموزش عالي و پژوهشي در سطح منطقه و جهان

-توسعه هدفمند و متوازن آموزش عالي

-آموزش عالي و مهارت آموزي

-آموزش و پژوهش تقاضامحور

-توسعه فناوري و نوآوري

-تعامل با نهادهاي علمي و دانشگاهي معتبر جهاني

-جذب نخبگان علمي داخل و خارج كشور

-جايگاه بخش غيردولتي در آموزش، پژوهش و فناوري

-نظام سنجش و پذيرش دانشجو

-منابع و زيرساختها

23346