جنگل‌ها و مراتع شمال با کدام توجیه تخریب می‌شوند؟

عوامل مخرب و تهديد محيط جنگلها و كوهستانهاي شمال كشور امروزه ديگر بر هيچ انسان متعهدي پوشيده نيست. انساني كه همزيستي مقرون و صلح آميز خودرا با طبيعت شكننده و ظريف از دست داده است.همچنين عوامل طبيعي ديگر مانند سيل، زلزله، تغييرات نابهنگام آب و هوايي، حركتهاي توده اي زمين، انهدام گونه هاي گياهي و جانوري و ...... ناشي از كنش متقابل و قانون مند جنگل و كوهستان در مقابل بهره برداري بي رويه و خودخواهانه و در نهايت خود ستيز انسان از منابع بيكران كه آنرا به چالش گرفته است مزيد بر علت است. بديهي است ضعف و بازسازي و ترميم پذيري اين منابع و آسيب پذيري آنها كه هنوز به باور ما ننشسته است علي رغم چهره مقاوم جنگلها و كوهستانها قطعي و جدي به نظر ميرسد.

تخريبي كه ناآگاهانه و گاه آگاهانه آنچنان صدمات جبران ناپذيري به طبيعت بكر و زيبا وارد کرده است كه شايد تا چند دهه ديگر اثري از آن باقي نماند. نكته جالب توجه در اين مهم بكار بردن كلمات و اصطلاحات بزرگ و موجه توسط متوليان امر جهت توجيه قصوريست كه در امر حراست و حفاظت از اين سرمايه ملي مرتكب ميشوند .كلمات و اصطلاحاتي از قبيل آمايش سرزمين ، آمايش استان، توسعه پايدار، و... كه اگر به دقت به اين موضوع نگريسته شود واقع امر چيز ديگريست.

عواملي همانند قطع درختان به بهانه توليد چوب و تبديل اراضي كه متاسفانه در سالهاي اوايل انقلاب و اوايل دهه 60 در حد گسترده اي صورت گرفت و بعدها به شكل خزنده و پنهان و با استفاده از اهرمها و مجاري گوناگون ادامه يافت و جاي آنها ويلاها و ساختمانهاي گرانقيمت براي اقشار مرفه جامعه ساخته شد . اين امر بقدري گسترش يافت كه امروزه كمتر جاي از مناطق جنگلها و كوهستانهاي شمال كشور و حتي ساير نقاط خوش آب و هواي كشور را ميتوان يافت كه با تخريب منابع طبيعي تبديل به شهركهايي با عنوان شهرك پزشكان، شهرك مهندسين،شهرك اساتيد و غيره ... نشده باشد.از جمله شهرك پزشكان در آبسرد دماوند.

آنچه تحت عنوان اراضي كشاورزي جاي منابع طبيعي را گرفته بود امروز كمتر اثري از آن باقي مانده است كهعوارض آنرا بوضوح در ارتفاعات منطقه چه در كوه پايه ها و چه در آخرين رويش جنگل و چه در پايين ترين حد شروع جنگل و چه در اعماق جنگلها همه جا بفور ميتوان ديد.

انجام عمليتهاي مختلف جهت سودجويي هاي بيشتر و تحت پوشش طرحهاي توسعه پايدار روستايي در دور دسترين مناطق جنگلي و كوهستاني با عناويني از قبيل توسعه و گسترش راهها، برق رساني به مناطق با لا دستي كه گاها داراي چند كلبه موقت فصلي براي دامداران است( تنها مدت كوتاهي مورد استفاده آنان قرار مي گيرد) و ....جاده كشي هاي بي ضابطه و اثرات تخريبي آن مانند از بين رفتن يگانگي طبيعت و فرو پاشي چرخه حيات محيط زيست ،نابودي زيستگاه جانوري و گياهي، كاهش ارزشهاي زيباشناسي و جزيره اي شدن با حجم زياد خاكبرداري آسيب ديدگي مناطق حساس و عبور اين راهها از مناطق مستعد فرسايش و رانش و لغزش كه با هر بارندگي و ريزشهاي جانبي دامنه راهها عريضتر شده و اين امر دائما ادامه پيدا ميكند.

از سويي ديگر وجود مناظري بديع و تفرجگاهاي مختلف و چشم اندازهاي خيره كننده در جنگلها و كوهستانهاي شمال كشور و خصوصا البرز غربي و مناطقي مانند رامسر، تنكابن، عباس آباد و كلاردشت به كانون جذب گردشگران داخلي (خصوصا)و تا حدودي خارجي گرديده است .هواي پاك و معتدل مناظر باشكوه والهام بخش آميخته با فرهنگ كم نظير و تماس با ميراث فرهنگي جوامع مقيم در اين مناطق موجب جذب هزاران نفر از اين گردشگران به ارتفاعات شده است.

تجارت مربوط به اين حوزه موجب بوجود آمدن پديده هايي مانندايجاد هتلها، رستورانها، تله كابين و ... مي شود.كه آخرين مورد قبل از هر چيز با تخريب گياهان و تهديد جانوران با احداث راهها و نصب دكلها همراه مي شود.كاهش گونه هاي بومي، تخريب زيست گاها، تغيير رفتار و عادت حيات وحش آلودگي زيست محيطي و رها شدن زباله هاي تجزيه ناپذير، انهدام و سوزاندن درختچه ها شاخه ها و اختلال در روش زندگي ساكنين بومي جنگلها و كوهستانها، تهديد گويشهاي محلي و الگوهاي باستاني زندگي ،آلودگي صوتي، فشار فزاينده جمعيت مهمان برمنابع محدود منطقه شمال، استفاده از شيوه هاي تقليدي غير منطبق با شرايط اقليمي موجود (خصوصا احداث تله كابين با استفاده از شيوه هاي ساير كشورها ) همانند تله كابين نمك آبرود / تله كابين رامسر كه اگر با نگاه تخصصي و جامع به آن نگريسته شود در پيش و پس طرح اجرا شده ،معظلات و تبعات بسياري ديده ميشود كه در زمان تنظيم طرح به آن توجه نشده است.

از جمله گسترش بي رويه اقامتگاهاي دوم و موقت، ايجاد هتلها، خاكبرداري غير اصولي، هجوم دلالان زمين و مسكن (ويلا)، ايجاد مشاغل كاذب، هجوم گردشگران انبوه كه ساختار منطقه ظرفيت پذيرش آنها را ندارد، گسترش سريع و بي رويه حريم شهرها، افزايش سكونتگاهاي غير رسمي و ... شايد بتوان گفت مديران و برنامه ريزان پروزه هاي اين چنيني به اسم اجراي طرح گردشگري پايدار عليه هرچه گردشگريست اقدام ميكنند.

با اينكه گردشگري يكي از پرشتاب ترين بخشهاي اقتصاد جهان امروز است ، متاسفانه از كمترين قانونمندي هاي لازم برخوردار است.سازمانهاي دولتي و غير دولتي ميتوانند از طريق آموزش و اجراي روشهاي گردشگري مسئولانه نسبت به كسب حقوق گردشگري برابر كمك نمايند.همچنين باسازماندهي و مديريت صحيح و مسئولانه اكوتوريسم، ميتوان ابزار ارزش مندي ضمن حفظ منابع ملي به گسترش صنعت گردشگري سرعت بخشيده و منافع اقتصادي مردم منطقه را بهبود بخشيد تا از افتادن آنان در دام زمينخوران و دلالان آنها جلوگيري کرد.كافي است سري به جاده عباس - آباد كلاردشت، جاده دو هزار، سه هزار، جاده جواهر ده و... بزنيد و زباله هاي انباشته در حاشيه اين جاده ها و مناطق را كه يكي از عواقب اين داستان تاسف بار است از نزديك نظاره گر باشيد.

امروزه كمتر كسي در سطح مديريت منطقه يافت مي شود كه در لابلاي صحبت آن تكرار اصطلاح توسعه پايدار را نتوان شنيد كه اين آگاهي بسيار دلگرم كننده وباعث اميدواريست.لازم به يادآوريست يكي از اركان اصلي اصطلاح يادشده حفظ محيط زيست ومنابع طبيعي و ايجاد طرحها و پروزه هاي است كه بيشترين سازگاري با طبيعت را دارا باشند و يا لااقل كمترين آسيب را به آن وارد نمايند اما وقتي به حوزه اجرا اين طرحها مينگريم گويا حكايت چيز ديگريست ....اصرار بر اجراي طرحهاي عمراني بدون داشتن پيوستهاي كارشناسي در حوزه محيط زيست از جمله احداث راهها، ساختمانها، تغييرات كاربريهاي بي رويه، احداث تله كابينهاي نزديك بهم در شهرهاي غرب استان مازندران و ..... از اين دست موارد است.

بايد باورمان شود جنگل، كوه، مرتع و ... منابع محدودي‌است كه خداوند به امانت در اختيارمان قرار داده است و علاوه بر ما، نسل هاي ديگر و حتي ديگر مخلوقات خداوند، نيز حق استفاده و بهره مندي از آنرا دارد و نبايد با خودخواهيهاي عامدانه و جاهلانه اين ثروت به يغما رفته و نابود شود. بياييم شكر اين نعمت پروردگار را باحفظ و نگهداري مسئولانه بجا آوريم.

* کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری

۴۷۴۷