مشکلات موجود بر سر راه توافق در وین

پیشینه بحث :

ایران وکشورهای موسوم به گروه پنج به علاوه یک از 29 تیر ماه سال 1387 (نوزدهم جولای 2008) مذاکرات خود را در ژنو آغاز کردند و پس از انجام دوازده دورمذاکرات سرانجام درآخرین سومین روز  آذرماه سال1392توافق نهایی حاصل شد.

براساس تغییری که دررویکرد آمریکا درمورد پذیرش ضمنی ادامه غنی سازی پنج درصد در ایران بوجود امد، و نیز تغییر تاکتیک ایران درباره  پذیرش کنترل ، نظارت بیشتر آژانس بین المللی انرژی هسته ای برفعالیت های صلح آمیزهسته ای اش و پذیرش توقف غنی سازی در سطح 20 درصد ؛ به یک راهکار مشترک رسیدند،  که بطور خلاصه " دستور کار اقدام مشترک" نام گرفت .

این توافق مهم نقشه راه آینده را برای دو طرف مشخص کرد. براساس این توافق  دو طرف می دانند از کجا شروع کنند وچه مراحلی را طی نمایند ودرنهایت به کجا خواهند رسید. بی شک توافق مقدماتی ژنو نه صد درصد مطلوب ایران بود و نه صدرصد مطلوب طرف مقابل، بلکه دوطرف تلاش کردند براساس اصل " بُرد بُرد " درمذاکرات از بخشی از خواسته ای خود گذشت کنند تا به یک راه حل مورد توافق براساس خواسته های حداقلی برسند.

توافق ژنو یا همان دستور کار اقدام مشترک  به این دلیلِ مهم بدست آمد که گروه پنج به علاوه یک خط قرمز ایران را در مورد ادامه غنی سازی پذیرفت. به شرط آنکه ایران نیزمتقابلا مجموعه اقدام های لازم را برای آنکه طرف مقابل مطمئن شود که ایران قصد ندارد بمب هسته ای تولید کند، به اجراء گذارد.

 البته واضح بود که ایران می دانست که مطرح کردن اتهام مربوط به تولید سلاح هسته ای توسط ایران  بهانه ای بیش نیست که از سوی کشورهای غربی علیه ایران مطرح میشود . زیرا آنها بهترمی دانند که راهبرد ایران به هیچ وجه تولید سلاح هسته ای نیست. با این وجود ایران برای آنکه این بهانه  تبلیغاتی را از دست غرب خارج سازد آماده یک توافق بزرگ شد. این  توافق درسایه نرمش قهرمانه ای بدست آمد که ریشه در ده سال مقاومت و پیشرفت فناوری صلح آمیز هسته ای در کشور بود.

چرا مذاکرات وین 6  حساس و سرنوشت ساز است؟

توافق هسته ای ژنو بین ایران و گروه پنج به علاوه یک از آن جهت برد برد تلقی می شود که بر اساس آن ایران توانست بدون آنکه تحریم های بیشتری علیه اش اعمال شود ، حق خود مبنی بر غنی سازی اورانیوم زیر سطح 20 درصد را عملی کند . در مقابل کشورهای 1+5 نیز از طریق اقدام های اعتماد ساز ایران درمرحله اول مانع گسترش توان هسته ای صلح آمیز ایران شدند و در مرحله بعد کنترل و نظارت بیشتری را از طریق آژانس بین المللی انرژی هسته ای بر تاسیسات اتمی ایران اعمال کردند.

در چنین شرایطی انجام مذاکرات با دقت و ظرافت بیشتری نسبت به گذشته انجام می شود زیرا دو طرف وارد جزئیات خواسته های متقابل از یکدیگر شده اند. برای فراهم کردن  بستر مناسب حقوقی - فنی در راستای موفقیت گفتگوها دریک بازه زمانی سریع به نحوی که تکالیف و حقوق مشروع و قانونی دو طرف رعایت و تضمین گردد؛ بسیار دشوار و تاحدودی نفس گیر است.

دستیابی به توافقی جامع و همه جانبه  زمانی دشوارتر به نظر میرسد که بدانیم هم در ایران و هم در آمریکا که دو طرف اصلی مذاکرات هستند ، مخالفان جدی برای رسیدن به توافق وجود دارد. در طرف ایران اکثر مخالفان به آمریکا و سیاست های سلطه جویانه اش در 35 سال گذشته به شدت بدبین هستند و معتقدند اصولا نه می توان به توافق با آمریکا دلخوش ساخت و نه اساسا شانسی برای توافق  با آمریکا وجود دارد. در طرف آمریکا هم لابی صهیونیستی با استفاده از نفوذ خود دربین نمایندگان مجلس سنا و مجلس نمایندگان آمریکا با حداکثر توان می کوشند از رسیدن به توافق نهایی جلوگیری کنند زیرا آنها ادامه غنی سازی در ایران را شرایطی نامطمئن می دانند . آنها در تبلیغات خود مرتبا چنین القاء می کنند که ایران در نهایت به دنبال دستیابی به سلاح هسته ای است و در شرایط کنونی تحت فشار آمریکا و متحدانش فعلا به وضعیت در آستانه تولید بمب ، رضایت داده است.

این مخالفت ها اگرچه هیچکدام نتوانسته است مانع پیشرفت مذاکرات بشود اما بطور قطع روند ان را کُند و در مواردی با سکته روبرو ساخته است. این در شرایطی است که آقای آمانو دبیرکل آژانس بین المللی هسته ای در آخرین گزارش که در اواخر می  2014 منتشر شد بر اجرای دقیق توافق ژنو توسط ایران تاکید کرد و پیشرفت در مذاکرات ایران و نمایندگان آژانس را نوید بخش دانست.

بنابراین تدوین گامهای متقابل و توافق بر روی آنها بین ایران و آژانس  از یکسو و بین ایران و گروه پنج به علاوه یک از سوی دیگر می تواند به بی اثر شدن این مخالفتها کمک کند. اما نباید فراموش کرد که در نهایت شروع همکاریها و آغاز گامهای متقابل نیازمند بستری مناسب و چشم اندازی واضح و روشن از روند لغو کامل تحریم ها است. در این راستا تلاش هر طرف نسبت به درک مطالبات طرف مقابل نشان دهنده تعهد لازم هر طرف برای به فرجام رسیدن روند گفتگوها است. به گونه ای که وضعیت نهایی حاصل از روند گفتگوها عادی شدن پرونده ایران درشورای امنیت وشوری حکام  آژانس بین المللی انرژی هسته ای ، همراه با لغو همه تحریم های شورای امنیت و بازگشت به شرایط قبل از سال 1382 خواهد بود . اکنون دو طرف در شرایطی باردیگر به پشت میز مذاکرات آمده اند که انتظارات حداکثری خود را با سماجتِ همراه با احتیاط دنبال می کنند.

دراین وضعیت پیدا کردن راه حلی که مورد توافق دو طرف باشد و بتواند همه اختلاف های موجود را که تعدادشان کم نیست حل کند مانند پیدا کردن یک سوزن در انبار کاه است . با این حال این مذاکرات به یک آهن ربای قوی نیاز دارد تا بتوان به کمک آن روند  پیدا کردن سوزن گمشده راه حل جامع هسته ای را سرعت بخشید.

موانع موجود بر سرمذاکرات کدامند؟

مهم ترین موانع موجود در شرایط بعد از توافق ژنو را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد:

1- مطرح کردن ادعاهای بی اساس

درده سال اخیر جمهوری اسلامی ایران به همکاریهای گسترده خود با آژانس در چارچوب تعهدات حقوقی و پادمانی خود همچون گذشته ادامه داده وکلیه فعالیتهای هسته­ای جمهوری اسلامی ایران به صورت شفاف و تحت نظارت آژانس در حال انجام است. اما ابهامها و ادعاهای بی اساسی نسبت به فعالیتهای هسته ای گذشته ایران  تا سال 2003 همچنان مطرح گردیده است که در این راستا درخواستهایی فراتر از تعهدات حقوقی جمهوری اسلامی ایران ابراز شده است. با وجود آنکه  جمهوری اسلامی ایران هیچگونه وظیفه ای نسبت به انجام درخواستهای مزبور نداشته وندارد. با این حال تاکنون طبق سه مدالیته ای که با آژانس به امضاء رسانده است، نهایت تلاش خود را برای رفع سوء تفاهم های موجود نشان داده است . به شرط آنکه این ادعاها در یک زمان به پایان برسد . زیرا این نگرانی وجود دارد که پس از رفع سوء تفاهم هایی که همه آنها مربوط به قبل از سال 2003 است ، بازهم ادعاهای جدیدتری توسط دستگاه های امنیتی کشورهای غربی علیه ایران مطرح شود ومعلوم نیست این روند تا کی می خواهد ادامه یابد. ایران برای رسیدن به توافق جامع نیاز دارد که به هر شکل ممکن به این دور تسلسل اتهام های بی پایه که تاکنون حتی یک مورد آن نه اثبات شده و مدرک مستندی در باره آنها ارائه نشده است.   

2- زیاده خواهی های آمریکا و اسرائیل

 با وجود آنکه درتوافق ژنو دقیقا مشخص شده که موضوع مذاکره تنها مسائل هسته ای را شامل می شود. اما آمریکا و متحدانش با اتکاء به بندی از این توافق که به اجرای قطعنامه های شورای امنیت اشاره دارد با برداشتی یکسویه می کوشند در باره فعالیتهای موشکی ایران نیز مذاکره کنند.  این درحالی است که ایران حفظ توان موشکی خود را برای دفاع دربرابر تهدید های همه روزه رژیم تل آویو و آمریکا ضروری می داند و گروه مذاکره کننده اساسا مجوز لازم را برای ورود به چنین مذاکراتی ندارد. براین اساس زیاده خواهی های آمریکا و متحدانش همانگونه که در سال 1384 همه توافق ها را بر هم زد امروز هم با تکرار همان اشتباه می تواند توافق های بدست آمده را به بن بست بکشاند. بنابراین با درنظر گرفتن اینکه واقعیت که ایران در چند ماه اخیر مجموعه اقدام های شفاف ساز را در راستای اعتماد سازی بصورت کامل بعمل آورده و آژانس هم بر اینموضوع صحه گذاشته است ، مطرح کردن موضوعاتی از قبیل توان موشکی ایران به بهانه واهی امکان تجهیز آنها به کلاهک های هسته ای و نیز کُند بودن توافق ایران و آژانس همه می تواند کلیه دستاورد های بدست آمده را از بین ببرد .  

3- تحلیل غلط آمریکا در باره موثر بودن سلاح تحریم  

دولت آمریکا و متحدانش بر این تحلیل غلط که تحریم های اعمال شده علیه مردم ایران می تواند ابزار خوبی برای گرفتن امتیازهای بیشتر از ایران باشد ، پای می فشارند . این درحالی است که مقام های آمریکایی ازجمله جان کری در مصاحبه با سی بی اس رسما اعتراف کردند که تحریم ها بر روی توان هسته ای ایران که هدف اصلی تحریم اعلام شده است هیچ تاثیری نداشت بلکه موجب شد در عمل ایران تشویق شود تا روز به روز بر کمیت و کیفیت توان هسته ای صلح آمیز خود بیفزاید.

با در نظر گرفتن این واقعیت می توان گفت تا زمانی که آمریکایی ها ازسیاست غلط "فشار و مذاکره" دست برندارند نمی توان انتظار داشت به توافقی جامع با ایران برسند. آنها باید بپذیرند که می شود با ایران براساس سیاست " همکاری و مذاکره" به نتایج عملی تر ودقیق تری که به نفع هر دو طرف باشد ، دست پیدا کرد. این همان چیزی است که در اجرای توافق ژنو از هردو سو به اثبات رسید.

4- کارشکنی های رژیم صهیونیستی

رژیم صهیونیستی درشرایطی به کارشکنی درروند مذاکرات ایران وگروه 1+5 ادامه می دهد که نه تنها با وجود عضویت درآژانس بین المللی انرژی هسته ای، پیمانNPT   را نپذیرفته بلکه براساس گزارش های کاملا موثق   200 تا 300 کلاهک هسته ای را تولید و نگهداری می کند. در چنین شرایطی  روز پنجشنبه (۱۵ خرداد 1393) "مراو ظفری-اودیز"، نماینده اسرائیل در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدعی شد:

« سرعت تحقیقات قابل قبول نیست ... ایران به ارائه‌ی اطلاعات غلط و سرپوش‌گذاشتن بر ماهیت واقعی فعالیت‌های هسته‌ایش ادامه می دهد.» جالب ترآنکه چنین رژیمی از همکاری نکردن ایران با آژانس اظهار نگرانی می کند!! برای دستیابی به توافق جامع ، باید قبل ازهراقدامی کارشکنی رژیم صهیونیستی کنترل شود. اتخاذ سیاست شفاف سازی توام با مقاومت در برابر زیاده  خواهی ها از سوی ایران می تواند در این مسیر کار ساز باشد.

نتیجه گیری و جمع بندی بحث

با وجود همه مشکلات موجود به باور نگارنده شرایط برای  رسیدن به یک توافق جامع و همه جانبه با گروه پنج به علاوه یک بیش از هر زمان دیگر آماده است . این توافق جامع هسته ای از این جهت جامع است که کلیه موارد مورد اختلاف را  در برمی گیرد و در همین حال به موارد همکاری بین دو طرف در آینده اشاره خواهد داشت. همچنین در برگیرنده اقدام های ملموس  از سوی دو طرف است بدون آنکه تفسیر پذیر و کشدار باشد.  همچنین دستیابی به هر گونه توافقی مستلزم  اتخاذ رویکرد گام به گام است. یعنی بر اساس عمل متقابل و بتدریج قابل اجرا می باشد.طبیعی است که لازمه دستیابی به چنین توافق جامعی آن هم پس از گذشت دهسال ستیز و بی اعتمادی ، داشتن صبوری،حسن نیت و احترام  متقابل ، روحیه همکاری

واجتناب از موارد ناقض حسن نیت، اولویت دادن به موضوعات مورد علاقه طرفین وبویژه توافق شده و خوداری از وارد شدن به مواردی که ربطی به مسائل هسته ای ندارد. در نهایت ارائه  نکردن هر گونه پیش شرطی  از سوی هر دو طرف می تواند به انجام توافق بین دو طرف سرعت ببخشد.

ر چنین شرایطی است که می توان امیدوار بود که علی رغم همه بی اعتمادی های موجود قراردادی جامع تهیه شود که در صورت اجرای دقیق آن ، از ارتفاع دیوار بی اعتمادی بین دو طرف کاسته شود.