نشست هم‌اندیشی «جایگاه اندیشه اسلامی در هنر اسلامی و چگونگی آموزش زیبایی‌شناسی به دانش آموزان»، پیش از ظهر امروز یکشنبه 25 خرداد، با سخنرانی پاتریک رینگن‌برگ، محقق زیبایی‌شناسی اسلامی و مدرس دانشگاه لوزان سوئیس و کاوه تیموری، محقق و مدرس هنر در دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشیِ سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش برگزار شد. در این نشست برخی از معلمان هنر آموزش و پرورش نیز حضور داشتند.
عدم ارتباط اندیشمندان مسلمان با هنرمندان
پاتريك رینگن‌برگ در این نشست گفت: پژوهش درباره تاریخ و فلسفه هنرهای اسلامی با دو مشکل روبه‌روست: نخستین مورد این است که در طول تاریخ تفکر و اندیشه ایرانی‌ـ‌اسلامی، هر اندیشمندی که درباره هنر نظر داده، ارتباطی با هنرمندان و خالقان آن آثار نداشته است. این مسئله از کتاب‌ها و رسالاتی که اکنون به دست ما رسیده کاملا مشهود است. ما نیاز شدیدی داریم به فهمیدن و درک درست از هنرهای قدیم ایران، چرا که با شناخت بهتر این هنرها، دین اسلام را نیز بهتر خواهیم شناخت.
این محقق در ادامه به کمبود سندها و منابع مکتوب لازم از هنر گذشته ایران اشاره کرد و گفت: مشکل دیگر در این است که ما تقریبا هیچ سندی از قدیم نداریم تا بتوانیم بر اساس آن جایگاه تفکر و اندیشه اسلامی هنرمندان در راستای خلق هنر را بررسی کنیم. به عنوان مثال ما چون سندی در دست نداریم، نمی‌دانیم که منظور واقعی هنرمند از خلق آرایه‌ها و اسلیمی‌هایی که در معماری مسجد امام اصفهان به کار گرفته شد، چه بوده است؟
وی همچنین اظهار کرد: البته هنر خوشنویسی در این میان یک استثناست که به دلیل ارتباط تنگاتنگش با ادبیات کلاسیک و متون اصلی تفکر اسلامی، بدون گسست تا به امروز حضور داشته و منابعی هم درباره این هنر و هنرمندان در طول تاریخ نوشته شده است. این مسئله باعث شده ما بتوانیم درباره هنر خوشنویسی در تمام وجوه آن تفکر کنیم و اندیشه ديني خالقان آثار را بسنجیم، اما درباره دیگر هنرها خیر.
فقه هنر را محدود نکرده است
رینگن‌برگ در بخش دیگری از سخنرانی خود به جریان‌های فقهی و تاثیر آن بر هنر اشاره کرد و گفت: بسیاری از محققان اشاره کرده‌اند که فقه و دستورهای فقهی تاثیر منفی بر انواع هنرها در طول تاریخ تمدن و هنر ایرانی‌ـ‌اسلامی گذاشته است، اما من این‌گونه فکر نمی‌کنم. به نظر من فقه باعث شده تا شیوه خلق آثار هنری تغییر پیدا کند یعنی در هنگام ظهور و گسترش دین مبین اسلام، دستور فقهی بر حرمت رسم و نقاشی صورت‌ها بود. شاید این تحریم باعث رفتن هنرمندان به سمت نمادپردازی در انواع هنرها شد.
نویسنده کتاب «جهان رمزواره هنر اسلامی» که در سال 1390 برنده جایزه جهانی کتاب سال ایران شد، به کتاب‌های موجود در اروپا درباره زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر و کیفیت آن‌ها نیز اشاره کرد و گفت: تا حدود 100 سال پیش تفکر حاکم بر دانشگاه‌های هنر در اروپا، بر نازل بودن هنر در تمدن اسلامی بود. این مسئله دلایل بسیاری داشت که شرح آن‌ها از حوصله این جلسه خارج است. با این اوصاف هرچند که امروزه تا حدودی این اشکال برطرف شده، اما کماکان منابع و کتاب‌های کامل در زمینه فلسفه هنر اسلامی و حتی تاریخ هنر اسلامی وجود ندارد و اندک منابع موجود هم به درد مطالعه عامه مردم نمی‌خورد.
برگزاری نمایشگاه‌های هنر اسلامی از سوي غيرايرانيان
رینگن‌برگ همچنین به برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در حوزه هنر اسلامی و ایرانی در اروپا اشاره کرد: ارتباط بین ایران و غرب از زمان انقلاب اسلامی ایران بسیار محدود شد. امروزه هم ارتباط چندانی وجود ندارد. بر این اساس، عموم نمایشگاه‌هایی که در حوزه هنر اسلامی برگزار می‌شود، با وجودی که بسیاری از آثار ایرانی هستند و یا آفریننده آن ایرانی بوده، به اسم هنر عربی به مخاطبان معرفی می‌شود. دلیل این مسئله پشتیبانی مالی این نمایشگاه‌ها از سوی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است. تقریبا هیچ اثری از هنرمندان شیعی نیز در این نمایشگاه‌ها نیست.
این استاد دانشگاه لوزان سویس در پایان خطاب به معلمان هنر حاضر در نشست گفت: بسیاری از کودکان و نوجوانان ایرانی علاقه چندانی به تمدن، فرهنگ و هنر گذشته ایران نشان نمی‌دهند. شما باید ابتدا خود این فرهنگ را بشناسيد و به دانش‌آموزانتان آموزش دهید. هنر اسلامی نیازمند شناخته شدن است. به دانش آموزانتان بگویید که اگر هنر و فرهنگ ایرانی‌ـ‌اسلامی را بشناسند، دینشان را بهتر می‌فهمند و البته بهتر می‌توانند هنر دیگر کشورها را نیز بشناسند.
عدم پژوهش‌های کاربردی در فلسفه هنر
كاوه تیموری، خوشنويس و پژوهشگر هنر در این نشست به نبود پژوهش‌های بنیادین و کاربردی در حوزه نسبت تفکر اسلامی با هنرهای ایرانی در طول تاریخ اندیشه و هنر ایران، اشاره کرد و گفت: عموم پژوهش‌های صورت گرفته درباره زیبایی‌شناسی و حتی تاریخ هنر اسلامی از سوی مستشرقان بوده است. این امر برکات زیادی به همراه داشته و البته نقص‌ها و اشکالاتی نیز به آن وارد است.
وی افزود: خوشنویسی تنها هنری است که از قدیم‌الایام تاکنون، بدون گسست حضور خلاقانه داشته است. بنابراین با تحلیل هنر خوشنویسی می‌توان به نتایج جالب توجهی در زمینه نسبت اندیشه اسلامی با هنر رسید.
بخش پایانی این نشست نیز به طرح پرسش‌های حاضران از سخنرانان اختصاص داشت.
/6262
نظر شما