رضا زندی: آسمان گرگ و میش است. بطری‌های خالی وسط بلوار چیده شده‌اند. بالا کشیدن برای مردم این دیار مثل آب خوردن است. هوا سوز دارد. «دُم، سِم». این پلاک سفارت ایران در مسکوست. بنایی تاریخی در حاشیه بلوار پاکروفسکی. پرچم ایران در حیاط سفارت افراشته شده است. دیپلمات‌ها تراشه‌ای کوچک گوشه کت‌شان نصب کرده‌اند. بعضی هم روی سر آستین‌شان. سفارت چند ساختمان دارد. در چوبی یکی از آنها فقط با این تراشه‌ها باز می‌شود. اتاق سفیر در طبقه فوقانی است. رایزنی‌های اهالی این ساختمان، رییس‌جمهوری روسیه را مسافر تهران کرد. پس از پنجاه سال. احتمال ترور، شایعه شده بود تا سفر لغو شود. سال 2007 میلادی پای پوتین به فرش قرمز فرودگاه مهرآباد رسید. آن مرد به تهران آمد. به بهانه خزر. برای مذاکرات هسته‌ای. با ایده‌های آغشته به نفت و گاز.
بازیگری بازمانده از دوره ُبلشویک‌ها
تا روز قبلش، هم رییس اداره اطلاعات و امنیت روسیه بود هم رییس شورای امنیت. صبح روز نهم آگوست ۱۹۹۹ معاون نخست‌وزیر شد. چند ساعت بعد دولت سرگئی استپاشین سقوط کرد. ولادیمیر پوتین بلافاصله کفیل نخست‌وزیر شد. مزاج رییس‌جمهوری یلتسین وخیم بود. عصر همان روز بوریس یلتسین، پوتین را به‌عنوان جانشین خود به مردم توصیه کرد. یک هفته بعد، آقای ولادیمیر با رای پارلمان نخست‌وزیر روسیه شد. آخرین روز سال هم کفالت ریاست‌جمهوری را بر عهده گرفت. در انتخابات ریاست‌جمهوری چند ماه بعد (می 2000)، از بالای این سکو رقیبانش را شکست داد. امسال چهاردهمین سال زمامداری پوتین در روسیه است. هرچند برای هشت سال زیر سایه نخست‌وزیرش مخفی شد. ولادیمیر پوتین چنین بازیگری است. بازیگری با چشمان گربه‌ای. بازمانده دوره «بُلشِویک». عکس‌های جوان‌پسند می‌گیرد تا هوادار جمع کند. روبه‌روی غرب می‌ایستد تا نقشه روسیه بزرگ را بکشد. با الحاق کریمه. در مرزهای سوریه، با برگه‌هایی از تفت ایران. آیا «افسر سابق کا.گ.ب»، با رویای بازآفرینی قطعه‌ای از تراژدی «جنگ سرد» می‌خوابد؟
تکذیب زیر میزی مذاکرات نفتی
زمستان بود. دی‌ماه سال 1391. خبرگزاری «رویترز»، برای اولین‌بار، خبر مذاکرات نفتی ایران و روسیه را منتشر کرد. به نقل از منابع ناشناس روس. تهاتر روزانه 500هزار بشکه نفت خام ایران با کالا و خدمات روسی دستور مذاکره بود. با احتساب قیمت روز نفت، این تفاهم‌نامه 20میلیارد دلار تخمین زده شد. یک روز بعد از انتشار این خبر، اکبر نعمت‌اللهی، مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت، عقد هرگونه قراردادی بین ایران و روسیه را تکذیب کرد. لحن تکذیبیه اما، با خبر منتشرشده منافاتی نداشت. «تاکنون هیچ‌گونه توافقنامه‌ای میان دو کشور انجام نشده است». وزارت نفت به ظرافت، امضای قرارداد را تکذیب کرده بود، نه انجام مذاکره با روسها را. مذاکرات مقامات نفتی ایران و روسیه هنوز ادامه دارد.» ظاهرا منبع خبر طرف روسی بود. ایران نمی‌دانست این مطلب در آن مقطع زمانی با چه هدفی رسانه‌ای شده بود. چون قراردادی بین ایران و روسیه برای مبادله نفت با کالا به امضا نرسیده بود آن تکذیبیه منتشر شد.» این را یک منبع آگاه به «صدا» می‌گوید. اردیبهشت در زد. ظریف به مسکو رفت. به بهانه خزر. این خبرهای هفته گذشته است. آیا وزیر خارجه درباره مبادله نفت با کالای روسی هم مذاکره کرده است؟
آمریکایی‌ها وارد گود شدند
به گزارش هفته نامه صدا، کاخ سفید با انتشار خبر مذاکره نفتی ایران و روسیه ترش کرد. هم‌گروهی واشنگتن - مسکو در مذاکرات هسته‌ای با ایران هم مزاج آمریکایی‌ها را نرم نکرد. با تکذیب وزارت نفت ایران، اخم شان باز نشد. «در صورتی که این قرارداد پیش برود، سبب برانگیخته شدن نگرانی‌های جدی خواهد شد، زیرا برخلاف مفاد توافقنامه گروه 1+5 با ایران بوده و به‌طور بالقوه می‌تواند سبب اعمال تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌ها و اشخاص درگیر در چنین تبادلاتی شود.» این را سخنگوی کاخ سفید گفت. سخنان جی کارنی را یک دیپلمات ناشناس روس بی‌پاسخ نگذاشت: «دولت روسیه مصمم است که به گفت‌وگوهای خود با ایران جهت امضای قرارداد نفت در برابر کالا ادامه دهد.» این منبع دیپلماتیک در گفت‌وگو با روزنامه روسی «کامرسانت» همان زمان تاکید کرده بود که قرارداد نفتی با ایران صرفا قراردادی تهاتری نیست و قرار است قسمت‌هایی از پول ایران به صورت وجه نقد پرداخت شود: «فارغ از این‌که تحریم‌های نفتی غرب علیه ایران چه زمانی برداشته شود، این قرارداد، در صورت نهایی شدن، اجرا می‌شود.» در بحبوحه تاییدها و تکذیب‌ها، وزیر خارجه روسیه با همتای آمریکایی‌اش تماس گرفت: «روسیه این حق را دارد که به هر میزان صلاح بداند، از ایران نفت خریداری کند و ایران نیز می‌تواند از روسیه کالا بخرد.»
بازخوانی سناریوی عجیب «مسکو تایمز» پس از 6 سال
گزارش روزنامه «مسکو تایمز» یک سال قبل از سفر پوتین به تهران خواندنی است. سناریویی که در سال 2006 منتشر شد. وقتی تشکیل سازمان «اوپک گازی» بر سر زبان‌ها افتاد. سناریوی تخیلی «مسکو تایمز» چه بود؟ «دسامبر سال 2009 میلادی است و پس از هفته‌ها تظاهرات در ترکمنستان، نیازف (رییس‌جمهوری که عمرش به این سناریو قد نداد) از کشور خارج شده است. مسکو، آمریکا را مسئول کودتا می‌داند. نیروهای روس و ایرانی کنترل مرکز شهر، یعنی عشق‌آباد، را جهت امنیت بخشیدن به مراکز گاز‌رسانی در دست گرفته‌اند. به دلیل آنکه به مخالفت‌های آمریکا اهمیت داده نمی‌شود، آمریکا نیز نیروهای خود در آذربایجان را به حالت آماده‌باش درآورده است. در جلسه‌ای در مسکو، کشورهای صادرکننده گاز، یعنی روسیه، ایران، الجزایر، لیبی، قزاقستان و ازبکستان برای انتقامجویی گرد هم آمده‌اند. آنان موافقت خود را جهت توقف صادرات گاز به اروپا اعلام می‌کنند. در ژانویه 2010 خاموشی همه جا را فرا می‌گیرد.» مسکو تایمز، گام‌هایش را کنترل می‌کند: «اگرچه این سناریو غیرواقعی به نظر می‌رسد ولیکن دقیقا همان سناریویی است که دولت‌ها و شرکت‌های انرژی جهان مدنظر داشته و نگران آن هستند.» زمانی که این سناریو منتشر شد روابط ایران و اتحادیه اروپایی رو به گسترش بود. وزرای انرژی پنج کشور اروپایی سال قبلش در بیانیه‌ای مشترک حمایت خود را از طرح انتقال گاز ایران به اروپا از طریق خط لوله نوباکو اعلام کرده بودند. «مسکو تایمز» در سناریو‌اش اما، تلاش کرد ایران را در مناقشه با اروپا کنار روسیه قرار دهد.
اوکراین به جای ترکمنستان در سناریوی «مسکو تایمز»
وقتی سناریوی «مسکو تایمز» نوشته می‌شد اروپا به روسیه بی‌اعتماد شده بود. گازپروم به‌خاطر بحران در روابط اوکراین - روسیه گاز را قطع کرده بود. احتمالا سناریونویسان روس می‌خواستند آرام‌آرام ایران را پشت جبهه خود بیاورند. بعد هرگونه قطع گاز را حاصل توافق جمعی تولیدکنندگان بزرگ گاز جلوه دهند. به‌ویژه آنکه در سناریوی‌شان به تشکیل جلسه اضطراری تولیدکنندگان بزرگ گاز در مسکو هم اشاره کرده بودند. چرا «مسکو تایمز» نیروهای نظامی ایران را در کنار نیروهای نظامی روس وارد معرکه کرده بود؟ برای این‌که امنیت در عشق‌آباد برقرار باشد. احترام به تمامیت ارضی کشورها از اصول سیاست خارجی و استراتژی نظامی ایران است. بازی «مسکو تایمز» به‌شدت پیچیده بود.
پس از گذشت هشت سال، می‌توان داستان روسی «مسکو تایمز» را با دقت مرور کرد و بجای ترکمنستان، نام اوکراین را قرار داد. کی‌ایف سال گذشته با تظاهرات مخالفان دولت روس گرای اوکراین ناآرام شد. روسیه بعد از بازی سیاسی روس تباران منطقه «کریمه»، نظامیانش را به این منطقه خودمختار فرستاد. پوتین «کریمه» را ضمیمه روسیه کرد. مقامات سیاسی ایران هوشمندانه وارد بازی روسها در اوکراین نشده و سکوت کرده‌اند. حالا مقامات روس در این فضا وارد مذاکره با ایران شده‌اند تا روزانه 500هزار بشکه نفت ایران را با کالاهایشان تهاتر کنند. تعامل با روسها دشوار است و این روزها سخت‌تر. وقتی ایران درگیر مذاکرات 1+5 است، وقتی فروش نفت‌اش از طرف غربی‌ها تحریم است، نشستن پشت میز مذاکره با روسها پیچیده می‌شود. روسها چه هدفی را دنبال می‌کنند؟ ایران کجای این میز نشسته است.
روسیه: مرعوب نمی‌شویم- آمریکا: نقض تحریم‌هاست
وقتی وزیر نفت در حاشیه مجلس فاتحه پدر همسر خاتمی، درباره مذاکرات و امضای قرارداد تهاتری صادرات نفت به روسیه مورد سوال قرار گرفت تنها به این جمله اکتفا کرد: «نه تایید می‌کنم، نه تکذیب.» هرچه تهران تلاش می‌کند با احتیاط درباره مذاکره با روسها صحبت کند، مقامات روسیه واضح و علنی جلوی فشارهای آمریکا می‌ایستند. «جک لو»، وزیر خزانه‌داری آمریکا، بیست و یکم فروردین در دیدار با «آنتون سیلیانف»، همتای روسی‌اش، درباره معامله نفت روسیه در برابر کالا با ایران هشدار داد: «هرگونه معامله نفت در برابر کالای روسیه با ایران می‌تواند نقض تحریم‌های وضع‌شده توسط آمریکا محسوب شود و چنین معامله‌ای می‌تواند تحریم‌های آمریکا را در پی داشته باشد.» این سخنان را دویچه‌وله منتشر کرد و بعد از آن واکنش آنتون سیلیانوف، وزیر دارایی روسیه را انعکاس داد: «معاملات نفتی ایران و روسیه با رعایت قوانین و مقررات سازمان ملل صورت خواهد گرفت.» سرگیی ریاباکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه هم با اشاره به تهدیدهای آمریکا درباره بستن قرارداد نفت در برابر کالا با ایران گفته است: «روسیه مرعوب تهدیدها نمی‌شود و مصمم است که مبادلات تجاری با جمهوری‌اسلامی را افزایش دهد.» از ایران احتیاط و از روسیه بی‌پروایی. معلوم است که روس‌های محتاط و بندباز چرا خواهان رسانه‌ای کردن موضوع این قرارداد هستند؟ روسیه به‌خاطر مناقشه اوکراین با آمریکا و اتحادیه اروپا دچار تنش شده است. اگر ایران که طرف مذاکرات مهم غربی‌هاست و نفتش در تحریم است در مسیر روسیه باشد ممکن است برگی برای بازی مسکو باشد.
معاون بین الملل وزارت نفت چه می گوید؟
سرپرست ایرانی مذاکرات نفتی ایران و روسیه، علی ماجدی، معاون امور بین‌الملل وزارت نفت است. وقتی سفیر ایران در ژاپن بود قرارداد توسعه میدان نفتی آزادگان با اینپکس امضا شد. دولت سیدمحمد خاتمی در ازای اعطای آن، حدود 4میلیارد دلار وام کم‌بهره از ژاپنی‌ها گرفت. ژاپنی‌ها بعد از جنجال بر سر برنامه هسته‌ای ایران و با فشار آمریکا از قرارداد کنار رفتند.
وقتی با معاون بین‌الملل وزارت نفت، پس از بازگشت از سفر امارات، مواجهه کوتاهی داشته باشی، ترجیح می‌دهی درباره روند مذاکره با روسها سوال کنی. ماجدی در پاسخ به نخستین سوال هفته نامه «صدا» درباره چرایی دشوار بودن مذاکره با روسها برای مبادله نفت می‌گوید: «روسیه و ایران ذخایر بزرگ گاز و نفت جهان را در اختیار دارند. هر دو کشور هم از تولیدکنندگان بزرگ این کالاها هستند. هرچند رقم تولیدشان متفاوت است. وقتی دو تولیدکننده نفت بخواهند با هم کار کنند لاجرم باید درباره بازارهایشان مذاکره کنند. اینجا مساله دشوار می‌شود.» روسها شرایط ویژه‌ای برای خرید نفت ایران پیشنهاد کرده‌اند. از ماجدی می‌خواهم این شرایط را تشریح کند: «به‌هرحال وقتی کشور تولیدکننده نفت، نفت خام کشور دیگری را می‌خرد، بازاریابی‌اش شرایط ویژه و خاصی دارد.» سوالم را درباره مذاکرات صریح‌تر می‌کنم: «آیا برای وارد کردن کالاهای روسی آن هم در حجمی که در اخبار آمده، کیفیت آن را هم در نظر گرفته‌اید؟!» ماجدی هم تلاش می‌کند این‌طور پاسخ دهد: «کالاهای روسی برای استفاده در صنعت نفت و گاز همچنین در بخش صنایع سنگین می‌تواند مورد توجه باشد. به‌هرحال برای این‌که رابطه تجاری ایران و روسیه ارتقاء یاید باید با توجه به شرایط تدبیر کرد.» مبادله نفت با کالاهای بی‌کیفیت هندی و چینی، تجربه تلخی برای مردم است. طبیعی‌ترین سوال این است که اساسا چرا باید نفت را در برابر کالا به روسها بدهیم. سوالی که پاسخش از قبل روشن است: «به‌هرحال تحریم‌ها جابه‌جایی پول را سخت کرده است.»
*رسانه‌های خارجی ابعاد مذاکره با روسها را فروش 500هزار بشکه اعلام کرده‌اند. آیا شما این رقم را تایید می‌کنید؟
«(با لحن جدی می‌گوید) من نمی‌دانم این ارقام را از کجا آورده‌اند. این سوال را از کسانی بپرسید که آن را اعلام کرده‌اند.»
با این پاسخ ماجدی می‌توان تحلیل کرد که احتمال امضای قراردادی برای مبادله 500هزار بشکه نفت با کالای روسی بعید است. اگر خبرها را تحلیل کنیم شاید بتوان نوشت که حتی اگر قراردادی بین ایران و روسیه منعقد شود، رقم آن بیش از 150 تا 200هزار بشکه در روز نخواهد بود. ماجدی درباره آینده مذاکرات به «صدا» می‌گوید: «ما در هر حال ظرفیت‌های بیشتری برای کار داریم. به آینده این مذاکرات خوشبین هستم. اما به‌هرحال در این شرایط ماهیتا کار دشواری پیش‌رو داریم.» مهم‌ترین مانع مذاکرات قیمت نفت است. روسها تخفیف می‌خواهند. آن‌هم زیاد و زنگنه کسی نیست که زیر بار چنین تخفیفی برود. به نفع ایران هم نیست که در ارقام کلان بازارش را در اختیار کالای روسی قرار دهد. تخفیف کلان هم بدهد. آینه «صدا» روبه‌روی میز این مذاکرات است. حجم تجارت خارجی سالانه ایران و روسیه در سال 91 حدود یک‌میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار بود.
نرسی قربان: روسیه برای لغو تحریم‌ها چه کرد
نرسی قربان، تحلیلگر ارشد انرژی درباره مذاکره با روسها به «صدا» می‌گوید: «در معادلات انرژی روسیه خود یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و گاز است و نیازی به واردات انرژی ندارد و به همین دلیل احتمالا منافع و مصالح دیگری در این قرارداد برای روسیه نهفته است.» قربان معتقد است که‌درصد بسیار کمی از صادرات نفت ایران از 1912 تا 2012 بر این مبنا معامله شده است: «تهاتر نفت با کالا چه با هند و چین باشد و چه با آمریکا و روسیه، گزینه‌ای مطلوب برای اقتصاد ایران نیست زیرا کشور را از دسترسی به بهترین و مناسب‌ترین کالاهای مورد نیاز خود دور می‌کند.» نکته منفی دیگر تهاتر نفت با کالا از دیدگاه نرسی قربان چنین است: «مشکل این نوع معاملات عدم شفافیت آن است. این‌گونه قراردادها معمولا به صورت کلی نوشته می‌شوند زیرا قیمت نفت و کالاهای مورد معامله در حال تغییر می‌باشند و به علت عدم‌شفافیت ارزیابی منافع این قراردادها مشکل است.» این تحلیلگر انرژی در پاسخ به اظهارنظر بعضی که معتقدند در شرایط فعلی تنها راه افزایش قابل ملاحظه صادرات نفت ایران قرارداد با روس‌هاست، اظهار عقیده می‌کند: «در حال حاضر که مذاکرات 1+5 با ایران که خود روسیه یکی از مهم‌ترین اعضای آن است، ادامه دارد، نقش روسیه در پیشنهاد برای امضای چنین قراردادی قابل بررسی است. روسیه از یک سو اجازه داده است که تحریم‌ها علیه ایران در سازمان ملل تصویب شود و با وجود این‌که تحریم‌های غرب را به ظاهر قبول ندارد ولی تاکنون اقدامی که بانک‌ها یا شرکت‌های بزرگی روسی را به خطر بیندازد انجام نداده است.» او یکی دیگر از مضرات قراردادهای تهاتری را احتمال فساد در خرید کالا به دلیل عدم بازیگری بخش خصوصی می‌داند.
70درصد صادرات 515میلیارد دلاری روسها نفت و گاز است
بیش از ٧٠درصد از کل صادرات 515میلیارد دلاری روسیه در سال ٢٠١3 نفت و گاز بود. بیش از ٥٢درصد از بودجه روسیه هم از درآمدهای نفت و گاز تامین شده است. تولید ناخالص داخلی روسها ٢,١هزار‌میلیارد دلار است. روسها در سال ٢٠١٣ حدود ٣٤١میلیارد دلار واردات داشته‌اند. بدهی خارجی‌شان هم تا یک‌ماه مانده به پایان سال ٢٠١٣ حدود ٧١٤,٢میلیارد دلار گزارش شده است. با این اقتصاد مذاکرات نفتی تهران - مسکو، کجای پازل سیاسی آقای ولادیمیر قرار دارد؟ تهاتر نفت با کالا و خدمات روسی، چقدر به نفع اقتصاد ایران است؟ چقدر منافع اقتصادی روسها را تامین می‌کند؟ آیا امضای این قرارداد بر مذاکرات جاری ایران با کشورهای 1+5 تاثیر‌گذار است؟ سایه الحاق کریمه به خاک روسیه و رودررویی با غرب تا مذاکرات نفتی ایران و روسیه هم گسترده شده است؟ بازیگران صحنه انرژی و سیاست، برای این سوالات دنبال پاسخ‌اند.
زنگنه به مسکو می‌رود
دو رویداد مهم نفتی اردیبهشت و خرداد در مسکو برگزار می‌شود. زنگنه به مجمع جهانی انرژی (IEF) می‌رود. این مجمع با حضور تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی برگزار می‌شود. کنگره جهانی نفت هم خردادماه در مسکو برگزار می‌شود. مدیرعامل شرکت ملی نفت به این کنگره خواهد رفت. مسکو تلاش می‌کند تا در این شرایط از این دو رویداد بزرگ نفتی بیشترین سود را ببرد، شاید با مانور روی قرارداد نفتی با ایران. هرچند تفاهم با روسها می‌تواند در شرایط تحریم، به افزایش صادرات نفت ایران کمک کند اما نمی‌توان پنهان کرد که ممکن است روسیه بازارهای ایران را تهدید کند. به‌ویژه که با چینی‌ها برای توسعه بازارشان تفاهم کرده‌اند. مشخصات نفت ایران با نفت اورال روسیه همگون است. روسها می‌توانند نفت ایران را مصرف کنند و خود نفت بیشتری وارد بازار کنند. اگر مذاکرات ایران با 1+5 سریع پیش برود ایران دست بالا را در مذاکره با روسها خواهد داشت. شاید هم هرگز به نفت در برابر کالا نرسد. اگر روسها بگذارند. فعلا نباید هم بازار برای کالاهای روسی باز کرد هم تخفیف بزرگ داد.
فروش 100 تا 150هزار بشکه آن‌هم بدون تخفیف
دیپلمات‌های سفارت ایران در مسکو می‌توانند نقش مهمی در خوانش بازی روسها ایفا کنند. مرکز منتظر تحلیل دقیق آنان است. گزارشی نظیر گزارش تخیلی «مسکو تایمز» در سال 2006 اگر در مطبوعات روسی چاپ شود باید سریع به تهران منتقل شود. همکاری با روسها خوب است به شرط آنکه منافع متقابل برای ایران در نظر گرفته شده باشد. فروش 100 تا 150هزار بشکه نفت به روسها اگر مستلزم تخفیف بزرگ نباشد در این شرایط شاید برای ایران قابل‌اعتنا باشد. نه بیشتر. هوا فعلا سوز ندارد. بلوار پاکروفسکی میزبان بهار است. آنجا سفارت ایران در مسکو است.
3535
نظر شما