نتایج انتخابات شهرداریهای ترکیه

گفتگوی تحلیلی سیامک کاکایی با خبرآنلاین درباره نتایج انتخابات شهرداریهای ترکیه

انتخابات شهرداری ها در ترکیه برگزار شد و اردوغان و عدالت و توسعه توانستند با موفقیت از این آزمون گذر کنند و حتی آرایی بیشتر از دوره از قبل هم به دست آورده. نتایج این انتخابات را چگونه تحلیل می کنید؟

انتخابات شهرداری ها که انتخابات محلی در ترکیه است، این بار با بعد ملی قابل تحلیل و ارزیابی بود، به دلیل اینکه صحنه اجتماعی و سیاسی ترکیه در ماه های منتهی به انتخابات تحت تاثیر کشمکش ها بین حزب عدالت و توسعه و احزاب دیگر قرار گرفته بود و به ویژه در یکسال اخیر چند حادثه برای عدالت و توسعه پیش آمد که شرایط را برای این حزب دشوار نمود. نخست نارضایتی اجتماعی در جریان پارک گزی پیش آمد، دوم مسئله ارتشا مالی و سوء استفاده هایی که برخی از مقامات حزب حاکم هم در آن نقش داشتند و سوم کشمکش ها بین جماعت گولن و حزب عدات و توسعه بود که بحث های فراوانی را با خود به همراه داشت. از این جهت این انتخابات یک بار ملی پیدا کرده بود و برای عدالت و توسعه و شخص اردوغان یک آزمون بود. آزمونی که بتوان از آن این نتیجه را استخراج کرد که جایگاه حزب برای انتخابات پیش روی ریاست جمهوری و همچنین انتخابات پارلمانی آتی چگونه خواهد بود؟ به عبارت دیگر میزان برخورداری و مواجهه با این کنش ها به چه شکل خواهد بود. در نهایت آنچه از نتایج این انتخابات حائز اهمیت است این است که حوادث یک سال اخیر در ترکیه حکمی بر پایان حیات سیاسی این حزب نبود بلکه فرصتی را برای این جریان ایجاد کرد تا نوعی ترمیم و بهبود اوضاع را در دستور کار خود قرار دهد.

حزب صلح و دموکراسی که از احزاب کردی نزدیک به پ.ک.ک است توانست 103 شهرداری را در دست بگیرد، هرچند خودشان اعلام کرده بودند که هدفشان حصول به 150 شهرداری بوده است. تحلیل شما از آرای جریان های کردی و به ویژه حزب صلح و دموکراسی چیست؟

حزب صلح و دموکراسی در انتخابات شهرداری همیشه جایگاه خوبی داشته است و احزاب پیشین کردی و نزدیک به پ.ک.ک هم همواره در انتخابات شهرداری ها نتایج خوبی می گرفتند، اما در سالهای اخیر دو اتفاق در ارتباط با مسئله کردی در ترکیه رخ داده که موجب ایجاد نگرش و بینش جدید نسبت به مسئله کردی در ترکیه شده است. نخست، تغییرات و اصلاحاتی که در عرصه فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی تحت عنوان برنامه های اجرایی دولت در این باب صورت گرفته و باعث شده به لحاظ فرهنگی، نگاه ها به مسئله کردی در ترکیه تغییر نماید. برخی از تحلیلگران پیرامون این تغییر مدعی بودند که رویکرد جدید دولت با هدف جلب و جذب احزاب کردی در سبد عدالت و توسعه صورت پذیرفته است. البته این به معنای آن نیست که عدالت و توسعه جایگاه خود را از دست داده باشد، اما بیانگر این واقعیت است که وضعیت کردها در ترکیه بهبود یافته است. مسئله دوم شکستن تابوی مذاکره دولت با .ک. ک است. این مسئله هم در تغییر بینش نقش جدی داشته است. مجموعه این عوامل سبب شده در تقویت جایگاه حزب صلح و دموکراسی تاثیرگذار بوده است و این حزب تلاش می کند موقعیت خود را در انتخابات پارلمانی تقویت کند. اگرچه آنها امروز هم در پارلمان حضور دارند، ولی حضور قویتر در انتخابات بعدی را به عنوان یک استراتژی جدی دنبال می کنند.

به رغم مخالفت های گسترده ای که علیه عدالت و توسعه و به ویژه شخص اردوغان به وجود آمده بود، جریان های مخالف دولت، از انسجام و توانایی کافی برای شکست دادن و حتی به چالش کشیدن قدرت عدالت و توسعه برخوردار نبودند. موید این امر آرای پایین حزب جمهوری خواه خلق و حرکت ملی است. چرا جریانات مخالف نتوانستند سازمان دهی مناسبی جهت شکست اردوغان انجام دهند؟

البته در درجه نخست باید این مسئله را مد نظر قرار دهیم که انتخابات شهرداری ها بیشتر بار محلی و عشیره ای دارد و شاید از این منظر نتوان به دقت مسائل را به سطح ملی تسری داد چرا که در انتخابات پارلمانی تمایلات محلی، رنگ و بوی کمتری می گیرند. اما در مجموع باید اذعان داشت حزب عدالت و توسعه هنوز به عنوان یک حزب مهم و قدرتمند دارای پایگاه قوی اجتماعی در بین طبقه متوسط در ترکیه است و تکیه گاه اصلی حزب به شمار می رود؛ اگر اردوغان اکنون از ناکامی احزاب مخالف سخن به میان می آورد و مجال دوباره ای برای به چالش کشیدن نگرش احزاب مخالف یافته است پیدا کرده است به دلیل پیروزی است که در انتخابات کسب کرده. بی تردید در روزهای آتی نیز اردوغان در قالب ایده خود که بر پایه ایجاد ترکیه جدید مبتنی بر نگرش حزب عدالت و توسعه است، بیشتر مانور خواهد داد. چنانچه در انتخابات پارلمانی گذشته هم که حزب عدالت و توسعه برای سومین بار توانسته بود به پیروزی قابل توجهی دست یابد، شیوه سخن گفتن اردوغان بسیار متفاوت بود و از منظر و مقام بلندتری سخن می گفت.

سوالی جدی که در این میان مطرح می شود حضور و یا عدم حضور اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه است. به لحاظ قانون داخلی حزب عدالت و توسعه، او دیگر نمی تواند به عنوان رهبر حزب در انتخابات پارلمانی حضور داشته باشد و عملا ادامه نخست وزیری او امکان پذیر نیست. آیا نتایج انتخابات شهرداری ها او را به حضور در انتخابات ریاست جمهوری رهنمون خواهد ساخت؟

این نتایج برای اردوغان بسیار حائز اهمیت بوده است و در تصمیم گیری او برای حضور و یا عدم حضورش در انتخابات ریاست جمهور هم نقش موثری داشته است. چرا که این آزمون نه صرفا برای حزب عدالت و توسعه که برای شخص نخست وزیر هم مطرح بوده است. اما به نظر می رسد هنوز این تردید برای اردوغان وجود دارد که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند یا خیر؟ و آنچه برای او حائز اهمیت است، استمرار حضور عدالت و توسعه در قدرت در سال 2023 است. استمراری که در چارچوب طرح ترکیه 2023 این حزب پیش بینی شده است. بنابراین اردوغان با اولویت حزبی در این خصوص تصمیم گیری خواهد کرد.

در یک سال اخیر بخش قابل توجهی از اعتراضاتی که متوجه اردوغان شده، افزایش تمایلات اسلام گرایی در اداره کشور بوده است. در همین چارچوب شاهد بودیم بسیاری از مردم در حادثه پارک گزی به پررنگ تر شدن انگاره های مذهبی در حکومت عدالت و توسعه معترض بوده اند، حال با پیروزی مجدد این حزب، آیا می توان چنین استنباطی کرد که از این پس فزونی یافتن الگوهای مذهبی و محدودتر شدن سکولاریسم در حکومت و جامعه ترکیه بیش از پیش خواهد شد؟

در پاسخ به سوال شما باید به دو نکته اشاره کنم. نخست نگاه حزب عدالت و توسعه به سیاست و حکومت در ترکیه تفاوت دارد؛ اگرچه عدالت و توسعه از پیشینه اسلام گرایی برخوردار است و به نوعی نشات گرفته از احزاب رفاه و عدالت است، ولی اعضای حزب عدالت و توسعه بیشتر تکنوکرات هستند، یعنی نمی توان آنها را یک حزب کاملا اسلامگرا معرفی کرد، اما می توان پذیرفت که مشی اسلامی را در اداره حکومت به کار برده اند، اما سیستمم اداره حکومت در ترکیه مبتنی بر جدای دین از سیاست است و اصول اساسی که در این کشور وجود داشته همچنان برقرار است. اما آنچه برای عدالت و توسعه مهم است این است که با این انتخابات مجال جدیدی  بیابد تا با تبلیغات گسترده تر برای انتخابات پارلمانی، بار دیگر دولت را به صورت تک حزبی اداره کند. نکته دیگر اینکه برای اردوغان بسیار مهم است که پیش از انتخابات ریاست جمهوری، پایگاه و جایگاه حزب را تقویت کند. اگر چنین حادثه ای روی دهد باید انتظار تغییرات مدنی و اجتماعی گسترده تری در ترکیه و تغییر قانون اساسی در این کشور بود و عدالت و توسعه به عنوان یک محور در این تغییرات حضور خواهد داشت. اما اینکه آیا ترکیه به سمت اسلامی شدن بیشتر حرکت خواهد کرد یا خیر، من تصور می کنم دولت ترکیه می خواهد شاخص های اسلامی را در جامعه این کشور حفظ نماید، اما به سمت اروپایی شدن بیشتر حرکت خواهد کرد. یعنی می خواهد بین این دو مولفه به یک توازنی دست یابد و این دو را با یکدیگر ادغام نماید.