حیدرزاده: تهران در آستانه بیابان شدن است/ آسیب های زیست‌محیطی پایتخت قابل برگشت نیست

امید کریمی- زهرا تالانی: آلودگی هوا ویترین معضلات زیست محیطی تهران است. اما فقط هوای تهران بحرانی نیست؛ آب و خاک پایتخت هم مشکلات بسیاری دارد. نشست زمین از جنوب تهران گسترش پیدا کرده و به مناطق دیگر هم رسیده. این یعنی اوضاع بد است. محمد هادی حیدرزاده، مدیرکل محیط زیست استان تهران به مناسبت هفته هوای پاک به کافه خبر آمد با او درباره آلودگی هوا، آب و خاک تهران گفتگو کردیم. حیدرزاده از تلاش هایی که برای رفع آلودگی هوا و همچنین معضلات آب و خاک تهران گفت. اینکه تهران در آستانه بیابان شدن قرار دارد. گفت و گو با مدیرکل محیط زیست استان تهران از آلودگی های تهران شروع شد و به احیای دریاچه ارومیه رسید.

مشروح این گفتگو را می خوانید:

از اینجا شروع می کنیم؛ چرا امسال همه جای ایران و حتی خاورمیانه برف می آید اما در تهران اینگونه نیست؟

شاید بتوان گفت تغییرات اکوسیستمی در اقلیم تهران بسیار ملموس و هویدا است. ما در پاییز خیلی راحت بدون لباس گرم می توانیم بیرون برویم و آن تعریفی که از پاییز و زمستان با بارش جوی داریم در تهران خبری نیست، در حالیکه شهرهای نزدیک تهران هم بارش برف و باران اتفاق می افتد.


این به خاطر اتمسفر تهران نیست که سنگین شده؟
من فکر می کنم افزایش آلودگی در سطح شهر، سکون ایجاد کرده که نمی تواند ناپایداری هوا در آن اثر گذار باشد. در این زمینه حتی پیش بینی هواشناسی برای بارش برف و باران هم محقق نمی شود. به هرحال شرایط جوی در تهران متفاوت شده و گازهایی که در جو متصاعد شده می تواند تاثیر گذار باشد. من فکر می کنم سازمان هواشناسی و اقلیم شناسان باید کار کنند که افزایش گازها باعث تغییر اقلیم شناسی شده است یا نه.

از ابتدای زمستان به طور مداوم هوای ناسالم در تهران وجود داشته است، چرا هوا تمیز نمی شود؟
در دی ماه هوای ۲۴ روز مستمر در شرایط ناسالم بوده؛ یعنی همیشه شاخص آلودگی هوا بالای 100 بود. در استان خراسان رضوی هم به همین صورت است. متاسفانه بارگذاری های شدیدی که در تهران وجود دارد باعث شده تا برنامه های ما هم اثر گذار نباشد، ظرفیت اکوسیستم تهران هیچ تناسبی با جمعیت آن ندارد. به نظر من اگر سوخت و خودروهای فرسوده را هم درست کنیم  بازهم مشکلات باقی می مانند. مشکل اصلی این است که ما آلودگی خاک و آب هم داریم و به نظرم مشکل آلودگی هوا بعد از آنهاست.


امسال اعلام شد که نیروگاه ها هم در آلودگی هوا مقصر هستند. آلودگی آنها چقدر تاثیرگذار است؟

یک سهم بندی در منابع آلودگی وجود دارد که 70 درصد برای منابع متحرک و 30 درصد برای منابع ثابت در نظر گرفته شده است. اما آخرین سهم بندی برای دهه 70 است که یک شرکت ژاپنی در تهران انجام داد و هنوز به آن استناد می شود، در حالیکه الان شرایط تهران بسیار تغییر کرده است. آن زمان خودروها کاربراتوری بودند و سرب از سوخت حذف نشده بود برای همین سهم خودروها زیاد بود، اما این واقعیت وجود دارد که الان صنایع سهم بزرگی دارند و به شدت آلوده هستند. در روزهای آلودگی هوای تهران دو خط کارخانه سیمان تهران پلمپ شد چون میزان آلودگی آن 5 برابر استاندارد بود. البته فقط موضوع کارخانه های آلاینده تهران نیست. یکی از آلاینده های تهران نیروگاه منتظرالقائم  است که در استان البرز واقع شده. اما به خاطر جهت وزش باد بیشتر آلودگی آن به تهران می رسد. بنابراین نیروگاه ها و صنایع سنگین به اندازه کل خودروها آلودگی ایجاد می کنند و قابل رقابت با خودروها هستند. باید سهم بندی منابع در آلودگی هوا بر اثر مطالعه جدید انجام شود. الان از جلوی سیمان آبیک که رد شوید حجم ذرات معلق آلودگی هوا از آن به قدری متصاعد می شود که در اتوبان سایه می اندازد. در اطراف کارخانه های سیمان اگر دست به برگ درختان بکشید حدود یک میلیمتر ذرات معلق را می بینید. همین ها وارد ریه ما می شوند.

سازمان محیط زیست در برخورد با این صنایع آلاینده چگونه اقدام می کند؟

ما در بحث صنایع آلوده به شدت وارد کار شدیم. مثلا به شرکت ایرفو که ریخته گری است 45 روز فرصت دادیم که تغییر مکان بدهد. به صنایع آلاینده اخطار می دهیم که یا رفع آلودگی کنند یا به شهرک صنعتی طبق ماده 20 شهرداری منتقل شوند. همچنین به صنایعی که تذکر زیست محیطی می دهیم باید با پول خودشان روزشمار نصب کنند تا مردم و مسئولان بدانند که چقدر فرصت دارند. مثلا الان سیمان تهران 236 روز فرصت دارد که فیلتراسیون خود را تغییر دهد. البته خودروسازان هم باید به سمت استاندارد سازی پیش بروند، اما ما با صنایع آلاینده به شدت برخورد می کنیم.

اما همیشه صنایع توانستند با حمایت وزارت صنایع مهلت بگیرند. چقدر این صنایع از سوی دولت پشتیبانی می شوند؟

در همه دولتها یک واقعیتی به نام اشتغال وجود دارد و اگر صنایع تعطیل شود تعداد بیکاران افزایش می یابد. این واقعیت وجود دارد و ما هم بستن صنایع را آخرین راهکار می دانیم، اول اصلاح و انتقال است. اما در دولت جدید خوشبختانه با حضور رئیس جمهور جلسه شورای عالی محیط زیست برگزار می شود که این خیلی برای تصمیم گیری درباره کاهش آلودگی هوا مهم و مفید است. مصوبات خوبی در این زمینه داریم. همچنین قانون کاهش آلودگی هوا که سال قبل فوریت آن رای نیاورد، امسال تحت عنوان قانون هوای پاک به مجلس می رود که خیلی سختگیرانه است و عدم اجرای مصوبات این قانون جرم محسوب می شود و برخورد قضایی می شود. طرح معاینه فنی هم تلاش می کنیم که به 2 سال بازگردد.

اما خودروسازان همیشه حمایت می شوند و الان هم بهانه تحریم را دارند.

در خودروسازی هماهنگی شده که تا پایان خرداد 93 همه خودروها استاندارد یورو 4 شوند. اما در بحث سوخت به خاطر تحریم به این سرعت نمی شود تغییر داد. اما باز هم داریم تلاش می کنیم که تا پایان سال 122 جایگاه سوخت در تهران بنزین یورو 4 توزیع کنند. این تعداد نیمی از جایگاه های تهران را شامل می شود. الان ۲۱ جایگاه بنزین یورو ۴ توزیع می کنند. البته عدد اکتان بنزین یورو ۴ هنوز مشکل دارد، چون به خاطر تحریم باید تلفیق بنزین انجام دهند .

گازوئیل هم مشکل دارد.

گازوئیل هم باید یورو 4 شود. البته در حمل و نقل عمومی درون شهری گازوییل یورو 4 توزیع می شود، اما متاسفانه  برای اتوبوسها و کامیونهای بین شهری اینگونه نیست. مخصوصا کامیونهایی که مصالح ساختمانی جا به جا می کنند.

شما به موضوع تحریم در صنعت خودروسازی اشاره کردید. اما قبل از این تحریم ها خودروسازان باید با استاندارد یورو 4 تولید می کردند. 

بله، قبل از تحریم صنعت خودروسازی باید کارهایی می کرد که نکرد. یکی از خودروسازان دو سال پیش، روزانه 120 میلیارد تومان درآمد داشت. در همان زمان می توانست تولیداتش را استانداردهای جدید زیست محیطی انطباق دهد، اما این کار را نکرد و الان بهانه تحریم را دارند.

در دولت گذشته در روزهای آلودگی هوا، تصمیم گرفته می شد خودروها از در خانه زوج و فرد شوند و مدارس ابتدایی و مهدکودک ها تعطیل می شدند. الان هم همین تصمیم گرفته می شود. تا آنجایی که یادم می آید شما یکی از مخالفان تعطیلی بودید. آیا راهکار دیگری وجود ندارد؟

تعطیلی مدارس فقط برای حفظ سلامت است. ما اعتقاد داریم بعضی روزها به خاطر آلودگی هوا کل شهر باید تعطیل شود. اما دولت اعتقادی به تعطیلی ندارد. اما دبستان و مهدکودک را تنها تعطیل می کنیم، چون خطر بیشتری برای آنهاست. هرچند ما این را یک راهکار نمی دانیم اما در شرایط بحران یک واکنش است، چون در اینصورت 50 درصد منابع متحرک کم می شود. صنایع آلاینده هم تعطیل می شوند که 120 واحد هستند.

اما زوج و فرد کمکی به کاهش آلودگی هوا نمی کند.

درمورد آلودگی هوا زمان تعارف گذشته است و حتما باید برخورد قاطع شود چون سلامت شهروندان بسیار مهم است. یعنی اگر کل شهر را هم لازم باشد، باید تعطیل کنیم. ماه گذشته WHO رسما اعلام کرد که آلودگی هوا یکی از عوامل سرطان است. الان در هر خانواده یک نفر سرطان دارند. تهران بیشترین تعداد کودکان سرطانی را در دنیا دارد. چند وقت پیش من در محک بودم و یکی از بچه ها پیش من آمد و گفت که راست است که آلودگی هوا باعث سرطان من شده؟ این جمله برای من خیلی سنگین و ناراحت کننده بود. 

آیا واقعا می توان مشکل آلودگی هوای تهران را حل کرد؟ بسیاری از شهرهای دنیا این مشکل را داشتند و توانستند به سادگی حل کنند. اما در تهران سالهاست این مشکل را داریم.

رفع آلودگی هوا یک فرایند است. یک پروژه نیست که از نقطه شروع شود و پایان یاید، اما امکان کاهش آن وجود دارد. شهر مکزیکوسیتی آنقدر آلوده بود که پرنده نمی توانست پرواز کند، اما الان مشکلی ندارد. برنامه باید ضمانت اجرا داشته باشد، باید قانون داشته باشیم و سختگیرانه باشد تا ضمانت اجرایی داشته باشد و اقتداری در این حوزه باشد. الان همه انتظارات از شهرداری است و مدیریت همه امور را از مردم گرفته ایم، من یادم هست در سامانه 137 دوبار پیغام گذاشته بودند که چرا شهرداری برف پشت بام ما را پارو نمی کند در حالیکه در گذشته خود مردم این مشارکتها را داشتند. در محیط زیست تا مشارکت مردم نباشد موفق نمی شویم. این درحالی است که ما جلب مشاکت نکردیم.

تهران غیر از آلودگی هوا، مشکل آلودگی آب و خاک هم دارد. این آلودگی خاک به خاطر چیست؟

شهر تهران در هر سه عنصر آب، خاک و هوا با مشکلات جدی مواجه است و به همین منظور پروژه های زیادی در بحث محیط زیست در دست اجرا داریم. استان تهران از لحاظ رد پای اکولوژیک و اثر گذاری فرد بر طبیعت، استان 31 در کشور است یعنی بیشترین بدهی اکولوژیک را دارد که بیشتر هم به خاطر بارگذاری های بی رویه است. همچنین در بحث نشست زمین تهران استان اول است؛ سالی 18 سانتیمتر نشست زمین در استان تهران اتفاق می افتد که خیلی عدد بالایی است. نشست زمین  آخرین مرحله قبل از ایجاد بیابان است. مشهد هم بعد از تهران است؛ در 10 سال آینده دشت مشهد تبدیل به بیابان می شود. بنابراین مشکل آب و زمین سرزمین ایران را تهدید می کند.

چه چیزی سبب این نشست زمین و مشکلات زیست محیطی می شود؟

بیشتر به جای اینکه شرایط اقلیمی تاثیر بگذارد شرایط انسانی است، یعنی نبود برنامه ریزی. تخریب سرزمین دلیل اصلی نابودی تهران است. متاسفانه عواملی که محیط زیست تهران را تهدید می کنند فراوانند و هیچ برنامه مدونی برای مقابله با آن وجود ندارد. در این زمینه مدیریت یکپارچه شهری بسیار می تواند کمک کند.

آیا نشست زمین متوقف می شود و اگر نشود چه اتفاقی می افتد؟

نه این نشست تداوم دارد و سرانجام بیابان می شود. خشکسالی و مهاجرت نتیجه آن است چون صنعت آب نداشته باشد می رود، اکوسیستم تغییر می کند و مشکلات اقتصادی پیش آید.

راهکار شما در سازمان محیط زیست برای حل مشکلات زیست محیطی تهران چیست؟

یکی از پارامترهای توسعه پایدار، امنیت است. اما زمانی می توان توسعه پایدار را برای یک زیست بوم ترسیم کرد که امنیت در آنجا تضمین شده باشد. این راهکار نه تنها زیست محیطی است بلکه به لحاظ امنیتی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

آقای دکتر، در ابتدای بحث به آلودگی خاک هم اشاره کردید. خاک تهران چه مشکلی دارد؟

در بحث خاک مهمترین آلودگی که داریم فلزات سنگین و زباله های صنعتی هو آب آلوده هستند که وارد سفره های زیر زمینی شده و در خاک دفن می شوند. البته مشکل دیگر خاک، تخریب آن است که به خاطر از بین رفتن پوششهای گیاهی اتفاق می افتد، ساخت و سازهای بی رویه هم بی تاثیر نیستند.

برای جلوگیری از آلودگی خاک چه باید کرد؟

کاشت درخت بسیار تاثیرگذار است چون سفره زیرزمینی را غنی می کند و آب جاری نمی شود.

اما برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند که توسعه فضای سبز در هوای پاک و حفظ خاک موثر نیست چون آب را هدر می دهیم و خاک هم از بین می رود.

اتفاقا توسعه فضای سبز کار مفیدی است زیرا سفره زیرزمینی را غنی می کند، ریشه گیاه آب را می کشد. هر کجا گیاه داشتیم و پوشش گیاهی، سفره آبهای زیر زمینی غنی بوده چون آب جاری نمی شود ودر زیبایی منظره و کنترل آلودگی صوتی هم موثر است. اما شهرداری باید به سمت تغییر الگوی کشت گیاهی برود که با مصرف آب کم باشند. متاسفانه گونه هایی که ما می کاریم پرمصرف هستند درحالیکه باید بپذیریم اکوسیستم تهران خشک و بیابانی است. نباید چمن بکاریم. باید به سمت گونه هایی برویم که سازگار با کم آبی باشد البته ما موفق شدیم این نگاه را در شهرداری بعد از چند سال تغییر دهیم.خوشبختانه امسال 4 میلیون بودجه درخت و درخچه تامین شده است.

اما بیشتر این درختها در اتوبانها کاشته می شود و مانند گذشته اصلا در کوچه و خیابان درختی به آن صورت نداریم؟

بله. جانمایی مهم است و نباید تنها در اتوبانها باشد. الان محله های و خانه ها نیاز به کاشت درخت و درختچه دارند. این طرح در شهرداری بود اما مردم استقبال نکردند، چون دیگر خانه کمتر داریم و بیشتر مجتمع هستند و حیاط به صورت مشاع است. برای همین خانه ها کمتر درخت دارند.

یکی دیگر از مشکلات تهران که به آن اشاره کردید، مشکل کمبود آب و خشکسالی است. آیا فق تهران مشکل کمبود آب دارد و یا بلای دیگری در بخش آب این منطقه می افتد؟  

چرا هنوز طرح فاضلاب تهران تکیمل نشده در حالی که این یک طرح قدیمی است.

پروژه فاضلاب شهر تهران برای 70 سال پیش است، آن زمان بسیاری از کشورها مانند قطر هنوز نبودند، اما الان که کشور شدند طرح فاضلاب شهری دارند اما ما هنوز این طرح 70 ساله را نتوانستیم اجرا کنیم. در طراحی هر شهر اولین چیزی که دیده می شود فاضلاب شهری است. در فیلمهای قدیمی غیرایرانی هم حتما دیدید که زندانیان از طریق شبکه فاضلاب فرار می کنند. یک نفر به لئوناردو داوینچی سفارش نقاشی شهر رم را داد اما بعد از دو هفته دید که او تنها شبکه فاضلاب را کشیده، ناراحت شد اما داوینچی گفت مگر شهر بدون شبکه فاضلاب هم می شود؟ اما متاسفانه ما در شهرهای جدید مانند پرند و پردیس هم شبکه فاضلاب نداریم. این درحالی است که منابع زیرزمینی آب تهران به علت نبود شبکه فاضلاب شهری آلوده شده است. تهران در زمینه مدیریت شبکه فاضلاب در میان کلان‌شهرهای دنیا، جزو ۱۰ شهر آخر جهان به شمار می‌آید.

آیا واقعا نبود شبکه فاضلاب سبب این آلودگی شده است؟

در مورد آلودگی آب تهران من معتقدم مهمترین دلیل آلودگی آب، نبود فاضلاب شهری است که باعث شده نیترات آب زیر زمینی بالا باشد. الان دیگر سیستم تصفیه فاضلاب هم پاسخگو نیست چون سیستم ها کهنه و از مدار خارج شده اند، پس باید برای نصب شبکه فاضلاب سریعتر اقدام کنیم تا به ساختمان های مسکونی متصل شود و فاضلاب وارد حفره های زیر زمینی نشود. راه‌حل اساسی این آلودگی، فقط تسریع در اجرای کامل سیستم جمع‌آوری و دفع فاضلاب است.

برای تکمیل برنامه فاضلاب تهران چه باید کرد؟

دولت باید کمک کند تا شبکه فاضلاب شهری تکمیل شود. شبکه فاضلاب شمیرانات را در روز هوای پاک یا دهه فجر افتتاح می کنیم. اما تکمیل آن در تمام شهر نیاز به بودجه دارد. مثلا، در اسلامشهر به خاطر تحریم و نبود بودجه دو سال است که طرح رها شده است.

الان وضعیت فاضلاب صنعتی تهران چگونه است؟
در مورد فاضلاب صنعتی خوب پیشرفت کردیم. در 15 سال گذشته اکثر صنایع ،سیستم فاضلاب را نصب کردند و تا پایان سال 93 هم سیستم آنلاین پایش را دارند. اکنون 200 واحد صنعتی پایش آنلاین دارند اما باید تمام صنایع اینگونه شوند چون جریمه زیست محیطی می شوند. الان پایش و جمع اوری فاضلاب صنعتی ما جلوتر از شهری است، چون اجبار بود و کار راحتتر انجام شد.

موضوعی که در مورد فاضلاب شهری مطرح می شود به جز آلودگی آب،آبیاری مزارع کشاورزی دشت ورامین و شهرری است. 

ما تاکید داریم که شبکه آبیاری دشت ورامین و شهر ری باید درست شود. در این زمینه استاندار تهران طرحی داده و جهاد کشاورزی تهران هم باید همکاری کند. ما در سازمان محیط زیست به جد دنبال این موضوع هستیم تا از ورود شبکه فاضلاب به مزارع جلوگیری شود. البته تازه طرح نهایی شده و قرار است زمین هایی که با شبکه فاضلاب آبیاری می شوند تخریب شوند واجازه کشاورزی داده نشود.

این زمینهایی که با فاضلاب آبیاری می شوند،چند درصد هستند؟

حجم زیادی است اما آمار نداریم.

اما موضوع آبیاری زمینها با آب فاضلاب را وزارت بهداشت تکذیب می کند.

وزارت بهداشت معتقد است که این آبیاری بر محصول تاثیر نمی گذارد و با شست و شو و ضد عفونی می توان مشکل سبزیجات را حل کرد، اما به هرحال بر روی محصول کشاورزی بی تاثیر هم نیست. اما افزودن کلر نمی‌تواند این آلودگی را رفع کند چون که باعث تغییر ترکیبات شیمیایی و تبدیل نیترات به نیتریت می‌شود و خطرات بیشتری را متوجه سلامت شهروندان می‌کند.

دکتر کردوانی معتقدند که باید فاضلاب تهران را وارد چرخه مصرف کنیم. به نظر شما می توان مصرف آب را مدیریت کرد که در مصارف دیگر استفاده شود؟

الان در تهران نصب شبکه فاضلاب خانگی چند سال طول کشیده، قطعا این طرح هم زمان زیادی نیاز دارد. من زمانی که در شهرداری بودم طرحی را شروع کردیم که فاضلاب مجتمع های اداری، تجاری و پارک ها یک چرخه بسته و بی هوازی داشته باشند. در سرویس بهداشتی برخی پارکها این سیستم تصفیه را نصب کردیم تا آب خروجی برای آبیاری پارکها و آب نماها استفاده شود.

این طرح پایلوت است؟
در سه پارک اجرا شد. اعتبار آن دیده شده که هر سال تعداد بیشتری از پارکها به این صورت اداره شوند. البته در کاربری خاص قابل استفاده است، چون استاندارد خروجی فاضلاب ما آن قدر پیشرفته نیست تا برای هرکاربری از بازچرخانی آب استفاده کنیم. اما در کاوراش ها، فضای سبز و آب نماها خوب است. اگر بخواهیم در شبکه تمام شهر این اتفاق بیفتد، خیلی ایده آل است.

در یک جمع بندی به نظر شما سه عنصر آب، هوا و خاک که سه عنصر اصلی حیات محسوب می شوند در شهر تهران آلوده شده اند و شما عامل اصلی را نیروی انسانی می دانید.

مهمترین دلیل این معضلات، رشد بی رویه جمعیت است. چون تهران جاذبه خاصی برای مهاجران دارد و مهاجرت بیش از انداره و نبود مدیریت شهری سبب شده تا حریم تهران لجام گسیخته بزرگ شود. جمعیت زیادی به شهر وارد شده و شهر تهران به نوعی از جمعیت اشباع شده است. این مسئله در طول چندین دهه باعث شده اکوسیستم شهر تهران آسیبهای جدی ببیند و مشکلات زیادی برای آب و خاک و هوای تهران بوجود آید که همگی امروز شاهد آن هستیم. شروع این اتفاق مربوط به زمانی است که اساسا تهران به عنوان پایتخت انتخاب شد و در این انتخاب فقدان دید توسعه پایدار به وضوح دیده می شود.

الان مهمترین دلیل طراحان ساماندهی پایتخت همین مشکلات زیست محیطی تهران است که اشاره کردید.با توجه به این مشکلات،به نظر شما انتقال پایتخت چاره کار است؟

مهمترین مشکل ما در مدیریت سرزمین و آمایش سرزمین و بی توجهی به آن است. ما اصلا آمایش نمی کنیم و لحظه ای تصمیم می گیریم. آب، خاک، دسترسی ها و امنیتی بودن در انتقال پایتخت موضوع مهم است. احتمال دارد که با انتقال تهدیدها بیشتر باشد، باید این کار مطالعه شود چون بزرگترین تصمیم حاکمیتی است و یک روزه نمی توان تصمیم گرفت. در کشور مالزی برای انتقال سفارتخانه و اماکن سیاسی 20 سال مطالعه کردند.

به نظر شما روند تخریب محیط زیست تهران برگشت پذیر است؟ یعنی اگر به شهرهای کوچک توجه کنیم تا مهاجرت انجام نشود این روند برگشت پذیر است؟

حجم تخریب آنقدر بالاست که بعید می دانم بازگشتی باشد. اما می توانیم سرعت و روند تخریب را کم کنیم که تا همین حد بماند.

حتی اگر جمعیت کم شود؟

این کار سخت است که جمعیت نصف شود. در اینصورت می توان روند تخریب را متوقف کرد. چون اکوسیستم نابود می شود چند صد سال طول می کشد که درست شود، یک سانتی متر خاک یک میلیون سال طول می کشد تا تشکیل شود. وقتی تخریب شود دیگر به این زودی ها نمی توان کاری کرد. الان اگر مشکل آلودگی هوا هم حل شود، اثرات آن بر اکوسیستم باقی ماند و برای کسانی که سرطان گرفتند و ابنیه ای که تخریب شدند دیگر نمی توان کاری کرد اما این اصلاحات برای نسل بعد انجام می شود.

شما اشاره کردید که بازگشت اکوسیستم امکان ندارد. الان بحث در مورد احیای دریاچه ارومیه است. آیا امکان احیای آن هم وجود ندارد؟

متاسفانه دریاچه ارومیه یک اکوسیستم مرده است، الان توالی اکوسیستم طی شده و به این نقطه رسیده است. نقطه اوج آن 15 سال قبل بود و از آن به بعد به سمت نابودی رفت. به نظرم می توان دریاچه ارومیه را آبگیری کرد، اما دیگر اکوسیستم نمی شود چون اجزای آن مرده است. مانند زاینده رود. الان حتی خصوصیات نمک معدنی در ارومیه هم تغییر کرده است. یعنی دریاچه ارومیه یک برکه می شود که آب دارد و به آن وسعت آن هم نمی شود.

یعنی دیگر به شکل سابق باز نمی گردد؟

آرتمیا که گونه غالب دریاچه است الان نیست و بنابراین خیلی از اکوسیستمها نمی توانند باشند چون زنجیره وار به هم متصل هستند.

47232