دکتر جعفریان درباره چگونگی شکل گیری تفکر دکتر شهیدی نوشته است: «مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی محصول جریان های فکری چندی است که طی چند دهه نخست حیات وی در ایران وجود داشت و ایشان در آن بستر رشد کرد. جریان های یاد شده، برخی سنتی و برخی مدرن بودند و هر کدام به سهم خود در شکل گیری شخصیت فکری ایشان مؤثر واقع شدند. در بخش مدرن، دو گرایش انقلابی پدید آمده در دهه بیست و سی و تحصیلات دانشگاهی، در دو دوره مختلف، در ذهن ایشان تأثیر گذاشته است.
مقصود از جریان سنتی نیز، همان جریان مذهبی است که به نام تشیع، ایشان تعلق خاطر جدی به آن داشته و به همین دلیل به عالم طلبگی و روحانی وارد شد و برای مدتی در این کسوت ماند. بعدها نیز علائق مذهبی و دینی اش به همان سبک و سیاق در کنار جنبه های دیگر ایشان پابرجا ماند. بدین ترتیب سه زاویه (1) تفکر سنتی، (2) تفکر انقلابی ـ مذهبی نو شده، و (3) جایگاه علمی ـ دانشگاهی، اساس فکر و تولید علمی ایشان را ساخته و شهیدی استاد را پدید آورده است.»
جعفریان درباره علاقه مرحوم شهیدی به تاریخ اسلام توضیح داده است: «در مرحله نخست، ریشه این علاقه، به تمایلات انقلابی ـ مذهبی وی در جریان یک شورش فکری ـ مذهبی مربوط بود که کسروی آغازگر آن بود و بسیاری را به واکنش واداشت. طبعا خاستگاه بخش مهمی از افکار کسروی، مباحث تاریخ اسلام و تشیع بود و الزاما کسی که به پاسخگویی می نشست، می بایست وارد این حوزه می شد. این البته صرفا در پاسخ کسروی نبود، بلکه دفاع از مذهب، با ادبیات مدرن، در قالب رشته های مختلف و از جمله تاریخ اسلام باب شده بود. نمونه های فراوانی از آن را در نشریات مذهبی این دوره، بویژه، آیین اسلام شاهد هستیم.
مذهبی های تحصیل کرده انقلابی که مدافع دین بودند، تلاش کردند، صورتی از دین را در نثر جدید فارسی که گفتمان تازه ای هم به دلیل شرایط پس از شهریور بیست داشت، ارائه دهند. هر کسی به نوبه خود در این زمینه تلاش کرد (مانند بازرگان و سحابی و ده ها نفر دیگر) شهیدی هم یکی از این نویسندگان جوان مذهبی بود. تلاش شهیدی عمدتا در مسیر تاریخ خود را نشان داد و نوشتن چند اثر در این حوزه او را به تاریخ اسلام شهره کرد.»
وی با طرح این پرسش که تاریخ چه مساله ای را حل می کرد؟، در ادامه نوشته است: «باید گفت تاریخ قالبی بود که هم ناقدین اسلام و مذهب و هم مدافعین می توانستند از سنگر آن حرف های خود را بزنند. تاریخ حاصل جمع افکار و عمل مذهبی در بستر زمان بود. به علاوه، با استناد به تاریخ بود که امکان طرح مسائل انقلابی و حتی کنایه به حکومت وجود داشت. تاریخ همیشه یکی از ارکان مباحث نوگرایانه یا نقادانه در جریان های فکری ایرانی بوده است و در این زمینه، شهیدی و شریعتی و بسیاری دیگر وضعیت مشابهی دارند و از تاریخ استفاده می‌کردند. باید توجه داشت که مسأله استفاده از تاریخ، در اسلام و مذهب شیعه بسیار جدی تر است. حتی آقای مطهری، که همه کارش فلسفه بود، باز برای تاریخ سهم قابل توجهی گذاشت و آثار چندی نوشت. »
برای خواندن متن کامل این مطلب و آشنایی با آثار مرحوم دکتر شهیدی اینجا را بخوانید.
/6262
نظر شما