آغاز و انجام هر طرح و برنامه تحولی در مقیاس جامعه ایرانی ناگزیر باید از رهگذر مخاطبانی که قرار است چند سال دیگر در قامت بزرگسالان، وارد مناسبات اجتماعی شوند، عبور کند تا بتوان به فرجام موفق آن دل بست. این گروه مخاطبان که در مدل کوچکی از یک جامعه در حال تمرین زیست مدنی و اجتماعی هستند، فرزندان ایرانند و دوازده میلیون و سیصد هزار نفر از جمعیت ایران را تشکیل می دهند. در ادبیات رسمی آنها را دانش‌آموز می‌نامند اما باورمندان به ساخت فردای روشن ایران، آنها را سربازان و معماران توسعه می‌خوانند.
وضعیت شهروندی امروز ایران هر چه هست، برآیند آموزش‌هایی است که دیده و درس معلمانی است که تجربه کرده. پس بیراهه نیست که بگوییم تربیت شهروندانی آگاه به حقوق خویش برای ده تا پانزده سال آینده را باید از اکنون آغاز کرد و "مدرسه" نقطه کانونی آن است.
در روزهای گذشته آقای رئیس جمهور بی تکلف، "میهمان ویژه" مسئولان ارشد نظام آموزشی کشور بود و از حاضران در گردهمایی اردوگاه شهید باهنر نیاوران خواست که تدریس حقوق شهروندی و تربیت دانش‌آموزانی آگاه به نقش خود در توسعه کشور و پرورش نسلی منتقد و پرسشگر را در مدارس جدی بگیرند.
حاضران سالن اجتماعات کوثر این اردوگاه اگر چه در آن پنجمین روز سرد دی ماه در شمالی ترین نقطه تهران گرد آمده بودند اما به واقع نمایندگان کل ایران بودند و از هر استان بالاترین مقام مسئول آموزش و پرورش حاضر بود. در واقع تمام ایران آمده بود و واژگانی از سوی دکتر روحانی خطاب به آن جمع صادر شد که آرمان تاریخی ملت ایران بود.
صاحبنظران برجسته حقوق سیاسی همچون دکتر کاتوزیان در پژوهش‌های خود از مسائلی در مناسبات دولت و ملت یاد می‌کند که ریشه اش به فقدان آگاهی های لازم و اشکالاتی در نظام تربیتی بر می‌گردد. مردمان ایران در سال‌هایی که از بالاترین میزان گیرایی و تربیت پذیری برخوردارند، با سلسله حقوقی که یک فرد در برابر اعطای بخشی از اختیارات خود به دولت و حاکمیت دارد، آشنا نیست و نمی داند که هر دولت مستقر، به حکم یک قرار داد اجتماعی میان خود و شهروندانی که او را برگزیده اند، موظف است تا خواسته ها و مطالبات او آنها را نمایندگی کند و به آنها پاسخگو باشد.
آقای رئیس جمهور اما با احترامی خاص از قشر معلمان یاد کرد و به اهمیت استراتژیک این وزارتخانه تأکید نمود. آموزش و پرورش، مهمترین دستگاهی است که تصویر فردای ایران را رقم می‌زند. در فضایی لبریز از مفاهمه و پذیرش، مقرر شد تا جهت گیری بزرگترین نهاد فرهنگی و آموزشی کشور به سمت تربیت نسلی منتقد، مشارکت جو، پرسشگر، اخلاقی و آگاه به حقوق شهروندی خود متمایل شود. رئیس جمهور تا آنجا پیش رفت که "ترویج فضای نقادی در مدارس و پرهیز از مطیع بارآوردن دانش‌آموزان را به عنوان یک ضرورت در فضای امروز مدارس" عنوان کرد.
اما سهم آموزش و پرورش در اجرایی شدن حقوق شهروندی که مطالبه تاریخی ملت ایران است، چیست؟
مایلم پاسخ این پرسش را از بالا به پایین بررسی کنم. وقتی رئیس جمهور رسما اعلام می‌کند که شهروند پرسشگر و منتقد می خواهم و دوست دارم موضوع انشاء بچه های مدرسه، انتقاد از رئیس‌جمهور باشد، و زمانی که فانی وزیر آموزش و پرورش در جمع مدیران کل و معاونان وزیر اعلام می نماید که " آقایان! من که وزیرم به معلم وقت می دهم حرف ها، انتقادات و گلایه هایش را بیان کند شما که مدیر کل هستید حتما سخن معلمان را در استان‌ها بشنوید و از انتقادها فرار نکنید!"، می‌توان یک نتیجه منطقی گرفت که وقتی مدیران ارشد، خود را در معرض نقد قرار دهند و پاسخگویی به افکار عمومی را بپذیرند، مدیر مدرسه نیز این نقش را در قبال معلمان ایفا می‌کند و به تدریج، پرسش و انتقاد دانش‌آموزان در کلاس درس، تمرد و سرکشی محسوب نمی‌شود و هیچ گاه این تلقی پیش نمی‌آید که پرسشگری بچه‌ها و نقدهای آنها به منزله به خطر افتادن اقتدار معلم؛ و نقدهای معلم یعنی به خطر افتادن منافع مدیران.
بدیهی است که این پدیده به دلیل ضعف تاریخی و فقدان بسترهای فرهنگی مناسب نیاز به زمان دارد تا نقایص و چالش هایش مرتفع گردد اما باید شروع کرد. دیوار نوشته زیبایی در مدرسه ای دیدم که می گفت: فرزندان ما آنگونه که هستیم تربیت می شوند نه آنگونه که می خواهیم! چه بهتر که مدیران از خود آغاز کنند و ضمن بالابردن آستانه تحمل در برابر نقدها، اولین گام را به مدیران زیرمجموعه بیاموزند که می توان مدیر بود و مسؤل و حق پرسش و پیگیری مطالبات را برای مخاطبان خود محفوظ دانست. دانش آموزان، این لشکریان توسعه، تا چند سال دیگر، شهروندان بزرگسال جامعه ما خواهند بود. آنان را آگاه به حقوق خود بخواهیم و منتقد و با اخلاق نه رام و مطیع بی تفاوت. این به نفع آینده روشن ایران است.
*معاون رسانه مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش۴۷۲۳۲
نظر شما