وضعیت ارتش آزاد سوریه پس از جداشدن جبهة الاسلامیة

منبع : مصاحبه با خبرگزاری فارس

در یک ماه اخیر گزارش ها و اخبار رسانه های  منطقه و جهان حکایت از افزایش نقش بیشتر گروه مسلح تندرو سوری تحت عنوان « جبهه الاسلامیه » دارد. این نقش پس از تسلط این گروه بر منابع تسلیحاتی ارتش آزاد سوریه پررنگ تر هم شده است.

در این حال برخی جبهه الاسلامیه را در واقع ستاد کلی برای گروه‌های مسلح اسلامی می دانند و برخی به نقش مستقیم عربستان در قدرت گیری آن اشاره می کنند. در همین راستا برای بررسی بیشتر نقش گذشته و کنونی جبهه الاسلامیه و تاثیر جدایی آن بر ارتش آزاد گفتگویی با محمد ایرانی سفیر پیشین و کارشناس ارشد سوریه داشته ایم.

آیا می توان نقشی برای جبهه الاسلامیه در سه سال گذشته بحران در سوریه قائل بود؟

به عنوان مقدمه باید گفت تحولات سوریه را نمی توان با نگاهی ایستا دید. ذهنیت ما باید در بخش خبر و تحلیل در سوریه به این سمت گرایش داشته باشد که تحولات در سوریه تحولات پویایی است و اتفاقات کاملا به روز است.

خیلی از موارد در این حوزه غیر قابل پیش بینی است. یعنی به دلیل متغیرهای زیادی که امروزه در صحنه داخلی سوریه دخالت دارند، ما نمی توانیم پیش بینی دقیقی در مورد مکان رخدادها و اتفاقات داشته باشیم. یکی از این موارد در صحنه میدانی سوریه، موضوع جبهه الاسلامیه است. در پاسخ به سوال شما باید اشاره کرد که جبهه الاسلامیه جریان مستقلی نبوده است و این جبهه قبلا جزئی از ارتش آزاد سوریه و هیئت الارکان بود.

مجموعه ارتش آزاد از گروه های مختلف و مسلح  مخالف دولت بشار اسد تشکیل شده و به نوعی نمایندگی نظامی ائتلاف ملی سوریه را هم داراست. این ارتش جریانی رسمی از سوی مخالفان بود و مورد حمایت دولت هایی چون ترکیه، قطر و کشورهای مختلف تامین کننده نیازهای مالی و تسلیحاتی آنها قرار داشت.

این گروه بعد هم مورد حمایت غرب، امریکا و اتحادیه اروپا قرار گرفت. در این بین جبهه الاسلامیه به عنوان جزئی از شاخه نظامی ائتلاف ملی سوریه، یا به عبارتی ارتش آزاد

بود و خود شامل افراطی ترین گروه های اسلامی و گروه های تندروی ارتش آزاد بود.

در این حال به نظر می رسد جبهه الاسلامیه، با اهدافی که غربی ها دنبال می کنند، یعنی پیگیری روی کار آمدن جریانی لائیک در سوریه، ناهمخوان است. چرا که در صحنه داخلی جبهه الاسلامیه توانسته بود پایگاه هایی را برای خود تعریف و در برخی از مکان ها و موقعیت های جغرافیایی سوریه با برخی از سران عشایر و خانواده ها همسویی و هم پیمانی ایجاد کرده و گروه های عمل کننده ای مانند لوائ التوحید و احرار الشام را  تشکیل دهد.

با این وجود باید گفت که جبهه الاسلامیه در هیچ زمانی از چارچوب فرماندهی ارتش آزاد خارجی نشد و با ارتش  آزاد همکاری می کرد. اما اتفاق هفته گذشته وضعیت را تغییر داد و موجب جدا شدن جبهه الاسلامیه از ارتش آزاد، یا به عبارتی جدا شدن چهار گروه اصلی و اساسی  ارتش آزاد، از این ساختار شد.

در این رویکرد نباید نقش برخی از کشورهای عربی (که امروزه فعال تر از بقیه کشورها در صحنه سوریه حضور دارند) را  نادیده بگیریم. در واقع این جدایی جبهه الاسلامیه ضربه سنگینی به ارتش آزاد زد و به نوعی می توان گفت کمر ارتش آزاد در سوریه را شکست و آن را به شدت تضعیف نمود.

به نظر من در شرایط کنونی ارتش آزاد اندک اندک به سمت فروپاشی می رود. در واقع نکته مهم این است که جبهه الاسلامیه از آغاز شکل گیری ارتش آزاد، در داخل این ساختار حضور داشت. اما انسجام امروز ( تحت عنوان جریان اسلامی افراطی و مورد حمایت مستقل دولتی عربی) را نداشت. 

اگر به روند قدرت گیری جبهه الاسلامیه در مقایسه با سایر گروه های مخالف در سوریه نگاهی داشته باشیم چه تفاوت هایی می توان بین رویکرد و عملکرد جبهه الاسلامیه با جبهه النصره و گروه داعش یا دولت اسلامی عراق و شام مشاهده کرد؟

در واقع از آغاز بحران سوریه سه جبهه کاملا مجزا از همدیگر  با آقای بشار اسد و دولت سوریه می جنگیدند. نخست ارتش آزاد که جبهه الاسلامیه بخشی از آن بود. دیگری جبهه النصره بود.

این گروه  از گروه های افراطی نزدیک به دیدگاه های القاعده، اما با ساختار و نقشی خاص که عمدتا شامل نیرویهای بین المللی بود.

با این حال فرماندهی نیرویهای زیر پرچم جبهه النصره در سوریه را سوری های معارض برعهده داشتند. جبهه سوم گروه دولت اسلامی عراق و شام بود که گرایش و ارتباطات قدیمی تر و نزدیک تر ی با القاعده داشت. سابقه مبارزاتی و فرماندهی این جریان در عراق و بیشتر اعضای آن از میان تندروهای سلفی عراقی بودند. آنان سپس در سوریه شروع به فعالیت کردند و به دلیل اشراف بر مسائل و درگیری های داخلی و تجربه در زمینه کار تشکیلاتی و مبارزاتی، به سرعت مناطق زیادی را در داخل به نفع خود تصرف کردند.

بعد از جدا شدن جبهه الاسلامیه از ارتش آزاد، در واقع سه جبهه مخالف دولت بشار اسد به چهار جبهه بدل شد. ولی نباید این امر را فراموش کرد که یک سری از عوامل چهار گروه را ( به ویژه جبهه الاسلامیه را به جبهه النصره و گروه داعش) نزدیک می کند.

در واقع گرایش های افراطی سه گروه باعث نزدیکی بیشتر آنها شده است. آنها جریان هایی اسلام گرا هستند، ولی این امر با روح ارتش آزاد همخوانی ندارد. یعنی ارتش آزاد

یک سری از نیروهای لائیک جدا شده از ارتش سوریه بوده و هنوز هم گرایش های آنها لائیک است.

این در حالی است که جبهه الاسلامیه توانسته بود در داخل کشور، بین جوانانی با گرایش های اسلامی اهل سنت، سازماندهی هایی انجام دهد. آنها عمدتا دارای پایگاه هایی در حمص و حما هستند و اکنون خود را به عنوان نیرویی جدی مطرح کرده اند.

در مقایسه بین جبهه الاسلامیه با جبهه النصره و داعش باید گفت، فارغ از تعداد این نیروها ( که شاید ارقام دقیقی در دست نباشد) به نظر می رسد جبهه الاسلامیه بیشتر نیروهای خود را از داخل سوریه گرفته است. یعنی این نیروها بیشتر جوانان مخالف با اصالت سوریه ای هستند.

لذا قاعدتا باید تاثیر گذاری جبهه الاسلامیه بیشتر از دو جریان جبهه النصره و گروه داعش، یا دولت اسلامی عراق و شام (که بیشتر نیروهای آنها خارجی هستند) باشد. به همین خاطر هم اکنون تمام تلاش عربستان سعودی اخیرا متوجه این گروه و هدایت و سازماندهی جبهه الاسلامیه ( که خود دارای چهار گردان اساسی لوائ التوحید، احرار الشام، صغور الشام و جیش الاسلام است) است.

با این وجود نقش عامل و حمایت خارجی در برجسته تر شدن جبهه الاسلامیه چیست؟

به نظر من دلیل اصلی این موضوع  تضعیف مواضع دولت قطر در تحولات سوریه نسبت به گذشته، و در مقابل قدرت گیری توان و رویکرد عربستان سعودی در سوریه  است. به عبارتی توان و برجسته شدن جبهه الاسلامیه ناشی از جابجایی حمایت این دو کشور عربی در سوریه است.

یعنی به نظر میرسد که تحریک برخی از دولت های منطقه باعث شده تا آنها از وضعیت گذشته خارج و اکنون تشکیلات جدیدی را دنبال کرده و شکل دهند. همین مساله باعث حساسیت های غربی ها و قطع کمک های نظامی آنها نیز شده است. چرا که غرب اکنون احساس می کند گرایش های فکری آنها تا حدی زیادی نزدیک به دو جریان قبلی داعش و النصره است.  

آیا می توان گفت جبهه الاسلامیه رویکرد معتدل تری نسبت به گروه های  افراطی تر دیگر دارد؟

تاکنون هیج نشانه ای مبنی بر اینکه جبهه الاسلامیه ارتباطی با القاعده داشته باشد و یا آنها این ارتباط و گرایش ها به القاعده را اعلام کرده باشند، دیده نشده است.

این امر خود می تواند عنصری در خدمت جبهه باشد تا به نوعی خود را از لیست گروه های تروریستی ( که آمریکایی ها و اتحادیه اروپا دو گروه دیگر داعش و النصره را جزو آن قرار داده اند) خارج بداند.  این امر به این تفکر کمک می کند که می توان کمک های بعدی غرب ( که در شرایط کنونی قطع شده است) را در ضمن برخی از مذاکرات با غرب جذب و آنها را متوجه نفود و قدرت خود کنند.

در واقع این رویکرد همچنان مورد نظر برخی مسئولان و رهبران این جبهه است. ضمن اینکه در بعد منطقه ای هم از آنجا که عربستان سعودی تلاش می کند تا خود را از حمایت گروه های تروریستی ( که در لیست تروریستی کشورهای امریکایی و اروپایی قرار دارد) تبرئه کند از این جبهه حمایت می کند.

بنابراین جبهه الاسلامیه  تلاش می کند تا گرایشهای معتدل تری را نسبت به دو گروه دیگر داعش و  النصره از خود بروز دهد. اگر چه به نظر من  جبهه الاسلامیه هم دارای گرایش های  اسلام گرایی سنی و سلفی نزدیک به دیدگاه های جبهه النصره است.  با این وجود اکنون جبهه الاسلامیه به دلیل جدایی از ارتش آزاد و سابقه حمایت غرب از آنها، تصمیمی برای قطع رابطه با غرب ندارد، لذا تلاش می کند گرایش های سیاسی خود را تا حدی میانه روتر از داعش و النصره کند.

با توجه به برخی درگیریهای اخیر جبهه الاسلامیه با ارتش آزاد حضور توان کنونی جبهه الاسلامیه تا چه میزانی است و آیا می توان گفت ارتش آزاد به سمت حذف کامل از صحنه سیاسی سوریه حرکت می کند؟

به نظر من در شرایط کنونی ارتش آزاد مهمترین نیروهای خود را از دست داده و آنچه که ضعف ائتلاف ملی سوریه تلقی می شد امروز بارزتر شده است.

این ضعف در حالی است که مجموعه کشورهای غربی نیاز دارند تا در آستانه تشکیل ژنو دو و حل بحران سوریه، مخالفان سوری مسلحی در آن شرکت کنند که تندرو نباشند و نزدیکی ای به القاعده نداشته باشند. یعنی از نگاه  غرب در کنار مخالفان سیاسی، جریانی در نشست حضور یابد که در صحنه نظامی و میدانی نیز حرفی برای گرفتن داشته باشد.

اما باید گفت این امر اکنون رخ نداده است. چرا که ارتش آزاد خیلی از پایگاه های خود را در مقابله با ارتش سوریه از دست داده است. دوم اینکه درگیریهای داخلی در بین ارتش آزاد، موجب تضعیف این گروه شده است. سوم اینکه آنها در  نگرش سیاسی به ژنو، اختلاف هایی جدی در بین بدنه خود دارند.

به علاوه در شرایطی که ارتش آزاد اعلام کرده در ژنو دو شرکت می کند، جبهه الاسلامیه آنرا نوعی خیانت می داند و تلاش می کند تا با کسانی که در ژنو دو شرکت می کنند برخورد کند. همین امر موجب شده است که احتمال شکل گیری ژنو دو در هاله ای از ابهام فرو رود و اگر هم این نشست شکل گیرد نتیجه مطلوبی در برنداشته باشد. اما  باید گفت شرایط موجود  تاثیری جدی در آینده ارتش آزاد دارد و احتمال اینکه ارتش آزاد  به کلی فروپاشد وجود دارد.

نفوذ کنونی جبهه الاسلامیه تا چه میزانی می تواند شرایط میدانی در سوریه را تغییر دهد؟

در واقع جبهه الاسلامیه از قبل در سوریه حضور داشته و در جنگ و مبارزه آنها با نظام سوریه خللی ایجاد نشده است. اتفاقا در دوره گذشته و در قالب ارتش آزاد آنان مورد حمایت تسلیحاتی غرب بودند، اما اکنون غرب کمک های خود را نسبت به این گروه ها  قطع کرده است.

 یعنی شرایط آنها سخت  تر خواهد شد. مگر اینکه آنها به توافق مجددی با  اروپایی ها و امریکایی ها برسند و  عربستان سعودی هم بتواند کمک های جدی تری را به آنها ارائه دهد. در واقع در شرایط کنونی تفکیک و انشقاق  بین گروه های مخالف به نوعی فضای مناسب را برای دولت سوریه و همچنین ارتش این کشور  ایجاد کرده است تا پیش روی های میدانی خوبی را در مقایسه با سال گذشته انجام داده و مواضع خود را به مراتب نسبت به ماه های گذشته بهتر کند.

چنانچه اکنون یکی از طرف هایی که  حامی شرکت در ژنو دو است دولت سوریه است. چرا که توانسته است پیشرفت هایی را در زمین  به دست آورد.

برخی  منابع خبرهایی در مورد سخنان ژنرال سلیم ادریس منتشر کرده اند که وی شرط کناره گیری بشار اسد از قدرت را مورد تجدید نظر قرار داده است. اگر چنین امری درست باشد آیا می توان گفت فشار بیشتر جبهه الاسلامیه  منجر به سوق یافتن ارتش آزاد به سوی دولت سوریه خواهد شد؟

در واقع اگر جدا شدن جبهه الاسلامیه از ارتش آزاد  تا بدان اندازه شکننده باشد که ضربه ای جدی به بدنه ارتش آزاد باشد و این ساختار را به سمت فروپاشی حرکت دهد، ممکن است بخش هایی از ارتش آزاد  به دولت سوریه نزدیک شوند. چنانچه گفته می شود که از قبل هم ارتباطاتی  بین برخی از افراد  نظامی ارتش آزاد با ارتش رسمی سوریه  وجود داشته است.