توافق ژنو قفل بحران‌های منطقه‌ای را باز می‌کند/ فرصت‌های معاملۀ هسته‌ای برای ایران و روسیه

زهرا خدایی

تغییر سیاست خاورمیانه ای آمریکا، نگرانی های زیادی را در میان متحدان منطقه ای برانگیخته است. از این رو برخی از همین متحدان به فکر افتاده اند، برای جبران این مسئله همۀ تخم هایشان را در سبد آمریکا نگذارند. برخی ناظران با توجه به تغییر نگاه متحدان، احتمال پررنگ‌تر شدن حضور روسیه در خاورمیانه و کانون های بحران را مطرح کرده اند؛ مسئله ای که البته از نگاه کارشناسان ماهیت رقابت کلاسیک میان دو ابرقدرت در دوران جنگ سرد را ندارد؛ اما می تواند شکلی از رقابت در کانون های بحران را به نمایش بگذارد.
خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با دکتر جهانگیر کرمی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و کارشناس روسیه و اوراسیا پیامدهای تغییر رویکرد خاورمیانه ای آمریکا و بازیگری روسها در خاورمیانه را مورد بررسی قرار داده که در ادامه می خوانید:
تغییر در رویکرد خاورمیانه ای آمریکا و روی آوردن آنها به سیاست موازنۀ قدرت برای ثبات منطقه ای آیا لزوماً به معنای بازگشت روسها به خاورمیانه است؛ کمااینکه طی هفته های اخیر خبرهایی از احتمال افزایش سطح تبادلات نظامی میان برخی کشورهای منطقه با روسیه به گوش رسید؟
این مسئله را در صوت وقوع لزوماً نباید به معنای بازگشت روسیه تلقی کرد؛ بلکه می توان اینگونه تفسیر کرد که تلاشی که برای حذف حکومت سوریه از معادلات منطقه ای صورت گرفت به بن بست رسیده و برنامه نادیده گرفتن ایران و متحدان آن در منطقه به شکست انجامیده است؛ و روسیه در این میان چه در بدبینی نسبت به تحولات منطقه از سال 2011 و چه در مقاومت در مورد سوریه به ویژه در همکاری با ایران به موفقیت هایی رسیده است. از طرفی بازنگری در سیاست های منطقه‎‌ای آمریکا، تا اندازه ای به پذیرش موضع روسیه در بدبینی نسبت به این تحولات منجر شده است. اما در مورد روابط روسیه با مصر نکته مهم این است که در مصر امروز نسبت به سیاست امریکا و عربستان نگرانی های جدی وجود دارد و روسها هم فرصت را مغتنم شمرده و وارد بازی شده اند.
نزدیک شدن روسیه به مصر با توجه به سفر وزیر خارجه، وزیر دفاع روسیه و همچنین مقامات حوزۀ صنایع دفاعی روسیه به مصر، را باید تلاش دولت جدید مصر دانست در راستای موازنه بخشی در روابط خارجی و آن هم به دلیل فشاری است که از طرف آمریکایی ها به دولت کودتا در مصر وارد شده است. باید توجه داشت که آمریکا از اقدام دولت کودتا استقبال نکرد؛ لذا نظامیان مصری نیز تلاش کردند به جای ادامۀ سیاست خارجی دولت مبارک- که سیاستی یکجانبه گرا در پیوند با آمریکا و غرب بود- نوعی توازن بخشی به سیاست خارجی مصر از طریق تعامل و همکاری بیشتر با روسیه در دستور کار خود قرار دهد.
شاید این تحرکات به معنای بازگشت روسها به خاورمیانه تلقی شود، به این معنا که بعد از خروج روسیه از دهۀ 1970 میلادی از مصر و بعد از حدود 40 سال باز هم روابط مصر و روسیه جدی می شود. اما شاید هنوز زود است که بتوان در مورد بازگشت روسها به خاورمیانه اظهارنظر کرد و هنوز باید سطح تعاملات و قراردادهای احتمالی این کشورها را با روسیه ببینیم. ضمن اینکه تعاملات روسیه با خاورمیانه مثل گذشته نیست. شرائط منطقه و جهان و روسیه بسیار فرق کرده است و از همه مهمتر در مصر هیچ چیز با ثبات نیست و آینده آن نامعلوم است.
با توجه به توافق هسته ای صورت گرفته میان ایران و غرب و تشدید نگرانی متحدان سنتی آمریکا، موضع روسیه در قبال این مسئله را چگونه ارزیابی می کنید؟
اگر موقعیت روسیه در موضوع سوریه تثبیت شود، دولت سوریه سقوط نکند و یا احتمالاً اگر تغییرات به شکلی آرام و در یک پروسۀ مذاکراتی با حضور ایران و روسیه رخ دهد، این موضوعی است که برای جمهوری اسلامی ایران که تحت فشار روندهای ضدایرانی از سوی ترکیه، قطر، عربستان و جریان رادیکالیسم عربی است، بسیار مهم است. حضور و نفوذ روسیه در منطقه به زیان نیروهای رادیکال منطقه و بازیگرانی است که حاضر به مسئولیت پذیری نیستند. این حضور نوعی موازنه را تقویت می کند که در آن امنیت و ثبات منطقه ای افزایش می یابد؛ لزوما هم به زیان امریکا نیست چون از قضا امریکایی ها بدنبال راههایی برای کاهش بار خود در منطقه هستند.
دست کشیدن آمریکا از فشار و اقدام نظامی علیه سوریه و از سوی دیگر وارد شدن تعامل با ایران و روسیه این فرصتی است که هم روسیه و هم جمهوری اسلامی ایران از آن فشارها خارج شوند و در عین حال بتوانند از ثبات بخشی و موازنه در منطقه نقشی را ایفا کنند.
برخی تحلیل گران معقدند متحدان سنتی آمریکا به این نتیجه رسیده اند که آمریکا در سیاست های منطقه ای خود دارای محدودیت هایی است و از این رو می خواهند همۀ تخم مرغ هایشان را در سبد واشنگتن نگذارند. آیا جای خالی آمریکا در خاورمیانه را روسها پر خواهند کرد؟
به نظرم روسها نمی خواهند جای امریکا را پر کنند. سفر و دیدار قاهره میان مقامات دفاعی-نظامی روسیه و مصر هم اگرچه مهم بود اما بیشتر به منظور برقراری ارتباط با هدف کنترل نیروهای رادیکال و برقرای روابط با دولتهای منطقه و دوری از هرج و مرج منطقه ای قابل تحلیل است. از نگاه مسکو یک خاورمیانه رادیکال و آشفته به زیان همه و از جمله روسیه است و دوری از این وضع هم منوط به نوعی تعادل منطقه ای و بین المللی است که در آن امریکا و روسیه و بازیگران رسمی منطقه ای نه رویاروی هم که در تعامل با هم باشند.
روسها حتی نگاهشان به مذاکرات ژنو در مورد پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران هم جدا از صرف موضوع هسته ای؛ مسائل منطقه ای و بین المللی است. رئیس‌جمهور روسیه چند روز پیش با اشاره به توافق ایران و گروه 1+5 در ژنو تأکید کرده بود که توافق اولیه با ایران منجر به نزدیک شدن حل یکی از سخت‌ترین قراردادها و توافقات در سیاست جهانی شده و نتایجی که در ژنو حاصل شده است به ‌نفع همه جهانیان است و روی تحولات بین المللی به‌ویژه خاورمیانه هم تأثیرگذار است. همچنین وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که توافق انجام شده بر سر برنامه هسته‌ای ایران تأثیر مثبتی روی بحران سوریه و برگزاری کنفرانس «ژنو2» دارد. از این رو می توان از دورۀ نقش آفرینی روسیه در خاورمیانه سخن گفت که لزوما رقابتی نیست بلکه همکاری جویانه و معطوف به توازن و ثبات است و با استقبال مصر، ایران، سوریه، عراق و لبنان و برخی بازیگران دیگر در منطقه مواجه شده است.

5252