فاطمه استیری: اگر محمود احمدی نژاد در بسیاری از سال‌های ریاست جمهوری‌اش بارها و بارها نسبت به مواضعش در عرصه بین‌الملل مورد انتقاد قرار گرفت، اگر رییس دولت‌های نهم و دهم مراودات سیاسی با کشورهای آمریکای لاتین، آفریقای را دستور کار سیاست‌های دولتش در عرصه خارجی قرار داد و چندان از در دوستی با کشورهای اروپایی و برخی کشورهای منطقه درنیامد، اگر برخی وزرا و معاونان او با بعضی اقدامات و رویکردها واکنش تند کشورهای دیگر را به نسبت به کشورمان بر می‌انگیختند، اگر مردِ آرادانی پاستور روز آخر ریاست جمهوری‌اش را با نامه‌نگاری به سران 76 کشور دنیا چون گینه بیسائو، سیرالئون، آنگولا، بنین، کومور، بروندی، ترینیداد و توباگو، سورینام، گویان و هائیتی و البته چین، روسیه، ژاپن و برخی کشورهای عرب منطقه به پایان رساند. (اینجا)
حسن روحانی دیپلمات هسته‌ای سال‌های دور و کهنه سیاستمدار حوزه بین الملل، از همان نخستین ساعاتی که نامش به عنوان هفتمین رییس جمهور ایران اعلام شد با سیلی از پیام‌های تبریک مقامات و سران مطرح کشورهای دور و نزدیک روبرو شد، حضور 10 رییس‌جمهور و مقامات بلندپایه بیش از 40 کشور در مراسم تحلیف او نشانی دیگر از وزنه سنگین رییس جمهور منتخب در عرصه بین‌الملل بود.
روحانی که سال‌های زیادی از دوران سیاست‌ورزی‌اش را در عرصه سیاست خارجی و در پرونده هسته‌ای گذرانده بود، اما اولین گام محکم دولتش در این عرصه را با انتخاب دیپلماتی شناخته شده در حوزه سیاست خارجی برداشت؛ محمدجواد ظریف، تا اینگونه مردی کهنه‌کار از جنس ظریف را در استراتژیک‌ترین وزارتخانه خود در برهه‌ای حساس از تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی سکاندار اجرایی وزارت خارجه کند.
معرفی ظریف به عنوان وزیر پیشنهادی وزارت خارجه و رای بالای مجلسی‌ها به وزارت او،(اینجا) نه تنها در داخل که با بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های خارجی روبرو شد و بسیاری انتخاب ظریف را اولین گام تعاملی و هوشمندانه روحانی در حوزه سیاست خارجی دانستند. گام های تعاملی که از همان نخستین ساعات وزارت ظریف آغاز شد.
دعوت‌های زودهنگام برای سفر به اروپا و ترکیه
تلاشها برای باز شدن تدریجی گره‌ها و قفل‌های سیاست خارجی از سوی کشورهای اروپای و برخی کشورهای همسایه پیش از ورود رسمی ظریف به ساختمان وزارتخارجه آغاز شد. آنجا که وزرای امورخارجه سوئد و آلمان در تماس هایی تلفنی با ظریف نه تنها انتصاب او را تبریک گفتند که از وی برای سفر به کشورهایشان دعوت کردند. (اینجا)
احمد داوداوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز روز جمعه در تماسی تلفنی با محمدجواد ظریف، انتصاب وی به عنوان وزیر امور خارجه جدید جمهوری اسلامی ایران را تبریک گفت و از وزیر امور خارجه کشورمان برای دیدار از ترکیه به منظور بسط و گسترش روابط دو جانبه و نیز حضور در اجلاس 3 جانبه ایران، ترکیه و آذربایجان در شهر ارزروم دعوت به عمل آورد.(اینجا)
گام‌های هماهنگ روحانی و ظریف
حسن روحانی که در تمامی ایام تبلیغات انتخاباتی و بعد از رسیدن به ریاست جمهوری بارها و بارها موضع و رویکرد دولتش در عرصه بین‌الملل را تشریح کرده و دوری از تنش و اتخاذ رویکردی تنش‌زدا و تعاملی را محور اصلی سیاست‌های دولتش اعلام کرده بود، در اولین روز کاری وزرایش بنا را بر همراهی با وزیر خارجه‌اش نهاد و همراه با او پا به ساختمان وزارتخارجه گذاشت تا بار دیگر اهمیت و اولویت سیاست خارجی در برنامه‌های دولت یازدهم را یادآور شود. دولتی که قرار است با بهره‌گیری از توانمندی‌ها و لابی‌گری های ظریف سیاستی پویاتر، واقع گراتر، منطقی‌تر و تعاملی‌تر را در عرصه بین الملل دنبال کند.
روحانی که در این روز ترجیح داده بود اولین حضورش در مجمع تشخیص مصلحت در قامت رییس جمهور را به توقفی کوتاه مدت محدود کند(اینجا) و وزیر خارجه اش را خود معارفه کند، در سخنانی راه آینده سیاست خارجی ایران را مشخص کرد و گفت: سیاست خارجی جای شعار نیست و حق نداریم سیاست خارجی را برای گرفتن تکبیر و کف صرف کنیم.
روحانی یکی از پیام‌های مردم در این انتخابات را تجدید نظر در سبک و سیاق سیاست خارجی دانست و تاکید کرد: سیاست خارجی جایی نیست که بدون دقت کسی بتواند در آن سخن بگوید و یا موضع بگیرد و یا در مذاکرات در برابر طرف مقابل مطلبی را مطرح کند، هرگونه اشتباهی در سیاست خارجی برای ملت بسیار بسیار سنگین خواهد بود. مسئولان رده بالا اگر در موضع‌گیری خطا کنند، از جیب مردم خرج کرده‌اند و باید پاسخگوی مردم باشند.
روحانی در سخنانش هرچند بر تجدید نظر در سیاست خارجی تاکید کرد اما این را هم گفت که این تغییر در شیوه عملکرد خواهد بود و نه در اصول و مبانی.(اینجا)
در ادامه این مراسم ظریف نیز تسلط و احاطه روحانی بر حوزه سیاست خارجی را فرصتی مغتنم برای این وزارتخانه و این حوزه دانست. (اینجا)
روحانی در این مراسم ضمن معارفه وزیرش، تودیع و قدردانی از وزیر خارجه دولت دهم را نیز انجام داد، تنها وزیری که تا به امروز از دولت دهم به دولت یازدهم راه یافته تا سکاندار بخشی دیگر از دیپلماسی دولت یازدهم را عهده دار شود. چه آنکه براساس تصمیم رییس جمهور علی اکبر صالحی ریاست سازمان انرژی اتمی که در دولت اصلاحات نیز در اختیار او بود را در دولت روحانی برعهده خواهد داشت..(اینجا)
عجله اشتون برای آغاز مذاکرات هسته‌ای با ظریف
اما اولین روز کاری ظریف با دو تماس تلفنی مهم همراه بود، در یک سو احسان اوغلو دبیرکل سازمان همکاری های اسلامی و در سویی دیگر کاترین اشتون بانوی نام آشنای چند سال اخیر پرونده هسته‌ای ایران.
ظریف در گفتگوی تلفنی با اکمل الدین احسان اوغلو دبیرکل سازمان همکاری اسلامی تلفنی کشتار مردم بی دفاع در مصر را محکوم نموده و خواستار توقف خشونت‌ها شد.(اینجا)
امری که در تماس نبیل فهمی، وزیر امور خارجه مصر با محمد جواد ظریف نیز مورد تاکید قرار گرفت. ظریف در این گفت‌وگوی تلفنی با ابراز نگرانی نسبت به حوادث فاجعه بار در مصر، کشتار انسان‌های بی‌دفاع و وضعیت خطیر این کشور، تمسک به شیوه‌های مسالمت‌آمیز در یک روند دموکراتیک در راستای جلوگیری از کشتار و خونریزی و حصول به راه‌حل سیاسی در جهت کاهش و پایان تنش‌ها را خواستار شد.(اینجا)
اما تماس زودهنگام کاترین اشتون با ظریف از آنجا اهمیت یافت که سعیدجلیلی هنوز دبیری شورای عالی امنیت ملی و مسئولیت پرونده هسته ای ایران را برعهده دارد، اشتون اما اینبار بنا را برآن گذاشت تا برخلاف رویه چند سال قبل ظریف را مخاطب اظهارات هسته ای خود قرار دهد. کاترین اشتون نماینده عالی اتحادیه اروپایی در سیاست خارجی و امور امنیتی در تماس با وزیر امور خارجه ضمن تبریک، پیرامون برنامه هسته‌ای و تحولات منطقه به ویژه اوضاع خطیر مصر و خطر افراط گرایی گفت‌وگو و تبادل نظر کرد.
ظریف که در دفاع از برنامه وزارتش در بهارستان بر دفاع و کوتاه نیامدن از حقوق ملت ایران خصوصا در حقوق هسته ای تاکید کرده بود(اینجا) در این گفتگوی تفلنی خطاب به اشتون وجود اراده سیاسی جدی در به رسمیت شناختن حقوق حقه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، تامل و فکر نو در مورد مسئله هسته‌ای ایران را شیوه‌ای مناسب برای حل و فصل این مسئله توصیف کرد و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای مذاکرات هدفمند در یک چارچوب زمانی معین خاطرنشان ساخت. اشتون نیز در این گفت‌وگوی تلفنی ابراز امیدواری کرد هر چه سریع‌تر مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5 مجددا از سر گرفته شود.
به فاصله‌ای کوتاه از این گفتگوی تلفنی سخنگوی اشتون با صدور بیانیه ای تصریح کرده که اشتون و ظریف در این تماس تلفنی توافق کرده اند که به زودی دیدار کنند.(اینجا)
بازگرداندن پرونده هسته‌ای از شورای عالی امنیت به وزارتخارجه
قطار پرونده هسته‌ای که 10 سال پیش با سکانداری حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی به راه افتاده بود حال بار دیگر به ایستگاه حسن روحانی رییس جمهور رسیده است تا در برهه‌ای حساس او بار دیگر تدبیرگر و صحنه‌گردان این پرونده باشد.
کلید خوردن دور جدید مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 که در نخستین ساعات انتصاب ظریف به ریاست وزارت امورخارجه با گفتگوی تلفنی با اشتون زده شده بود(اینجا) در اولین هفته کاری وی رنگی دیگرگونه یافت، آنجا که خبرهای جسته و گریخته از درون دولت حکایت از تصمیم رییس جمهور برای بازگرداندن پرونده هسته‌ای از شورای عالی امنیت به وزارتخارجه دارد، علاوه بر کاستن از بعد امنیتی این پرونده، از ظرفیت‌های دیپلماتیک وزارت خارجه و وزیرش دیپلماتش برای حل و فصل مناقشات پرونده هسته‌ای بهره بگیرد امری که در صورت تحقق یافتن ظریف را در راس مذاکرات هسته ای قرار خواهد داد.
امری که با استقبال کاربران خبرآنلاین نیز روبرو شد و آنها این تصمیم را گامی مثبت در مسیر حل و فصل پرونده هسته ای عنوان کردند.(اینجا) و 77درصد کاربران خبرآنلاین نیز نسبت به موفقیت قریب الوقوع مذاکرات ظریف و اشتون ابراز امیدواری کرده اند.(اینجا)
کاترین اشتون که پس از انتخاب حسن روحانی به‌عنوان رییس‌جمهوری جدید ایران، با ارسال پیام تبریکی به رییس جمهور منتخب، جمهوری‌اسلامی را به از سرگیری مذاکرات دعوت کرده بود در نخستین روز از حضور ظریف در ساختمان نوزارت خارجه او را مخاطب دعوت خود قرار داد تا شاید او نیز همچون رییس جمهور بی میل نباشد که مردی نام آشنا در عرصه بین الملل را از این پس مخاطب مذاکرات خود و همراهانش در 5+1 ببیند.
با این وجود محمدجواد ظریف در واکنش به احتمال انتقال مسئولیت پرونده هسته‌ای از شورای عالی امنیت ملی به این وزارتخانه اظهار داشت: تصمیمی در این خصوص از سوی رئیس‌جمهور به ما ابلاغ نشده است. این موضوع از مواردی است که رئیس‌جمهور باید مشخص کند که هنوز تصمیمی نگرفته‌اند.(اینجا)
در همین راستا ارلان ادریسف وزیر خارجه قزاقستان در تماس تلفنی با علی اکبر صالحی معاون رییس جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی ایران آمادگی کشورش را برای میزبانی دور جدید گفتگوها میان ایران و 1+5 اعلام کرد.(اینجا)
عمان و باز هم میانجیگری بین ایران و آمریکا؟
اما انتخاب روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ایران گویی نه تنها قرار است فصل جدیدی از دیپلماسی بر سر برنامه هسته‌ای ایران را رقم بزند که تلاش های دیپلماتیک بر سر رابطه ایران و آمریکا که از بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری آغاز شده بود این روزا رنگ و بویی تازه‌تر گرفته و به نظر می رسد حسن روحانی فرصتی جدید برای آمریکا و غرب در گشودن فصلی جدید از روابط تبدیل شده است. شاید از همین رو بود که نامه 120 نماینده کنگره آمریکا، به اوباما مبنی بر انعطاف بیشتر با دولت جدید ایران و تعویق تحریم ها عملاً شرکای اروپایی این کشور را شگفت‌زده کرد. هرچند چند روز بعد تحریمی جدید علیه ایران اعمال شد.
کنث کاتزمن کارشناس خاورمیانه کنگره آمریکا نیز ظریف را ظرفیت مناسب و موثری در احیای روابط تهران - واشنگتن می داند. (اینجا)
گرچه سیاست‌های به میخ و به نعل زدن مقامات آمریکایی در این موضوع نیز خود را نشان داد و به موازات این اقدام برخی دیگر از نمایندگان کنگره خواهان موضع‌گیری قاطع‌تر و تحریم‌های جدی‌تر علیه ایران شدند.
اما خبر سفر سلطان قابوس پادشاه عمان بار دیگر موضوع ایران و آمریکا را در اولین هفته کاری دولت روحانی و ظریف بر سر زبان ها انداخت، چه آنچه براساس اخبار غیررسمی، پادشاه عمان در نظر دارد میان مسئولان ایرانی و مقامات آمریکائی برای حل و فصل اختلافات فیمابین میانجیگری کند. هنوز معلوم نیست سلطان قابوس پیامی هم به همراه دارد یا نه و اینکه مسئولان ایرانی چه واکنشی در برابر این اقدام پادشاه عمان نشان خواهند داد ولی در سال‌های اخیر، دولت عمان در چند مورد میانجی‌گری‌هائی میان ایران و آمریکا داشته است.(اینجا) این خبر اما از سوی عراقچی مورد تایید قرار نگرفت و عراقچی در پاسخ به سوالی در مورد تشکیل گروهی در وزارت خارجه جهت گفتگو با عمان به عنوان کانالی برای ارتباط مستقیم با آمریکا، گفت: اینها داستان سرایی‌ها و فضاسازی‌هایی است که رسانه‌های خارجی برای تخریب فضای مثبت ناشی از تغییر دولت در ایران انجام می‌دهند که متأسفانه گاهی برخی از رسانه‌های داخلی هم در این فضاسازی‌ها گرفتار می‌شوند.(اینجا)
نیویورک یا قزاقستان؟
هفته اول دیپلماتیک روحانی و وزیر خارجه اش با همین اخبار به پایان نرسید و به نظر می‌رسد آن دسته از کشورهایی که متوجه آغاز تغییرات در سیاست خارجی ایران شده‌اند هم تلاش دارند تا خودشان را با این تغییرات همراه نشان دهند. اینگونه است که از یک طرف کاترین اشتون با وزیر خارجه جدید تماس می گیرد تا برای از سرگیری مذاکرات اعلام آمادگی کند و دبیرکل سازمان ملل هم تا جمله «هنوز تصمیمی برای سفر به نیویورک نگرفته ام» را از روحانی می‌شنود رسما از او برای حضور در اجلاس آتی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک دعوت میکند. سفری که گرچه بنا به گفته خزایی سفیر دائم ایران در سازمان ملل مقدمات آن فراهم شده است اما رفتن یا نرفتن روحانی به نیویورک هنوز قطعی نشده است.(اینجا) با این حال سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان هم اعلام کرد که تمامی تمهیدات و آمادگی لازم برای این سفر از سوی وزارت امور خارجه انجام شده و برنامه‌ریزی سفر صورت گرفته است و اگر آقای روحانی تصمیم به سفر بگیرد ما مقدمات را فراهم کرده‌ایم و حتی فرصت‌های سخنرانی برای ایشان تنظیم شده است.
در دیگر سو براساس اخبار اعلام شده از سوی وزارت خارجه رییس دولت 21 شهریور ماه با حضور در اجلاس شانگهای با ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه دیدار خواهد کرد. اجلاسی که بنا به گفته ظریف برای ایران اهمیت زیادی دارد و روحانی نیز در این اجلاس شرکت خواهد کرد تا در ضمن آن نیز دیداری با پوتین رییس جمهور روسیه خواهد داشت.(اینجا)
در همین راستا وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه با ارسال پیام کتبی ضمن تبریک انتصاب دکتر محمد جواد ظریف روابط دوستانه با ایران و نزدیکی رویکردها در زمینه بسیاری از مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای در سطحی بالا و ارزشمند را خواستار شد.(اینجا)
اخضر ابراهیمی نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در سوریه هم دوشنبه شب در تماسی تلفنی، نقش کشورمان را در حل و فصل مسائل منطقه‌ای بسیار مهم و سازنده توصیف کرد و خواستار مشارکت جمهوری اسلامی ایران درکنفرانس بین‌المللی ژنو شد.
ظریف هم در این گفت‌وگوی تلفنی اقدامات و تلاش‌های کشورمان برای کمک به حل بحران سوریه را مورد اشاره قرار داد و بر علاقه‌مندی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری نزدیک و مؤثر با سازمان ملل و شخص نماینده ویژه در موضوع سوریه تأکید کرد.
برآیندها از یک هفته کاری ظریف در راس دستگاه دیپلماسی را شاید بتوان موید گام‌های بلند دولت یازدهم در بهبود روابط دیپلماتیک با دیگر کشورهای جهان دانست. گام‌هایی هماهنگ بین رییس جمهور و وزیرخارجه دیپلمات.
/27220
نظر شما