این ماهی‌ها برای شکار نشدن، همنوعان خود را قربانی می‌کنند!

محبوبه عمیدی: اگر یک خرس گرسنه دنبال‌تان کرده باشد، همراهی یک دوست که اتفاقا کندتر از شما می‌دود، می‌تواند جانتان را نجات بدهد. به عبارت دیگر اصلا لازم نیست دونده خوبی باشید تا جان سالم به در ببرید، فقط باید سریع‌تر از همراه‌تان بدوید. اما ماهی‌های کوچک گونه Astyanax bimaculatus که ساکن آب‌های شیرین آمریکای جنوبی هستند به این هم بسنده نمی‌کنند. آنها هنگام احساس خطر قربانی را از میان دسته خودشان انتخاب کرده و با حمله به آن و زخمی کردنش باعث می‌شوند به یک شکار راحت تبدیل شود.

در نگاه اول این ماهی‌ها که آستیاناکس دو خال نیز نامیده می‌شوند و در دسته‌هایی تا 50 عدد ماهی شنا می‌کنند، کاملا بی‌آزار به‌نظر می‌رسند. آنها از پلانکتون‌ها، گیاهان و بقایای موجود در آب تغذیه می‌کنند و توسط بسیاری از مردم آمریکای جنوبی به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شوند.

مهاجمان آبزی
تنها مشکلی که این ماهی‌های کوچک ایجاد می‌کنند، ورود به ماشین‌آلات نیروگاه‌های برق‌آبی و از کار انداختن دستگاه‌ها است. به همین دلیل رابرت یانگ از دانشگاه سالفورد در انگلستان، چندین سال پیش همکاری خود با محققان برزیلی را آغاز کرده تا راه‌حلی برای این معضل پیدا کند. نتایج تحقیقات او را می‌توانید در این مقاله مطالعه کنید.

یانگ و همکاران برزیلی او شیوه‌های متعددی را برای دور کردن این ماهی‌ها از تأسیسات نیروگاهی انتخاب کردند که تعدادی از آنها به شبیه‌سازی حمله توسط شکارچیان برمی‌گشت. آنها در کمال تعجب دیدند که ماهی‌های آستیاناکس دو خال زمانی که احساس خطر کنند به یکی از همنوعان خود حمله‌ور شده و او را به طعمه‌ای آسان برای شکارچی تبدیل خواهند کرد. این تیم چندین سال است که روی این شیوه خودخواهانه دفاعی در این ماهی‌ها کار می‌کند.

یانگ و همکارانش 8 دسته 8تایی از این ماهی‌ها را که اعضای هر کدام تقریبا هم‌اندازه بودند، انتخاب کردند. گروهی را برای کنترل نگه داشتند و دسته‌های دیگر را در معرض سه حمله متفاوت قرار دادند تا شیوه عملکرد هر گروه را بررسی کنند.
آنها در یک گروه از ماهی رزینی استفاده کردند که می‌توانست نقش شکارچی را بازی کند. در گروه دوم از شکارچی مصنوعی استفاده شد که درون یک لوله پلاستیکی کمین کرده بود و ماهی‌ها را در حین عبور تهدید می‌کرد. در گروه سوم نیز حملات مرغ ماهی‌خوار به دسته شبیه‌سازی شده بود و گروه چهارم که گروه کنترل بود درون جعبه‌ای پلاستیکی در یک آکواریوم به آرامی شنا می‌کرد.

بررسی‌های یانگ و همکارانش نشان می‌داد این ماهی‌ها تنها زمانی که توسط ماهی شکارچی که آنها را دنبال می‌کرد، تهدید می‌شدند به یکی از اعضای گروه خود حمله کرده و او را گیج و آسیب‌دیده رها می‌کردند. اینجا که شکارچی واقعی وجود نداشت، ماهی رها شده پس از چند ثانیه به خود می‌آمد و همراه گروه ادامه مسیر می‌داد. در سناریوهای دیگر شامل وجود شکارچی که کمین کرده بود یا حمله مرغ‌های ماهی‌خوار و مطمئنا زندگی در یک محیط آرام خبری از انتخاب قربانی نبود.

یانگ می‌گوید: «مرغ‌های ماهی‌خوار یا شکارچی که کمین کرده، نزدیک‌ترین ماهی به خود را شکار خواهند کرد و همین موضوع باعث می‌شود حمله به یکی از اعضای گروه برای ایجاد یک شکار آسان منتفی شود. زمانی که پای مرگ و زندگی در میان باشد هر جانداری خودخواه خواهد شد؛ اما کمتر می‌توان چنین رفتارهایی را در گروه‌های دیگر جانوری مشاهده کرد».

ایمنی در گروه‌های بزرگ‌تر
بسیاری از ماهی‌های کوچک در دسته‌های برزگ حرکت می‌کنند تا شانس شکار شدن خود توسط شکارچیان را کاهش دهند؛ اما چرا ماهی‌های آستیاناکس دو خال برای در امان ماندن از خورده‌شدن، حمله به همنوعان خود را انتخاب می‌کنند؟

یانگ می‌گوید: «شاید این رفتارها در گونه‌های جانوری دیگری نیز وجود داشته باشد و آنها هم ترجیح بدهند قربانی را از بین خودشان انتخاب کنند؛ البته در گونه‌های اجتماعی چون اعضای خیانتکار گروه مجازات می‌شوند، احتمالا با چنین مکانیسمی برای فرار مواجه نخواهیم شد. نکته دیگر اینکه این ماهی اغلب در دسته‌های کوچک شنا می‌کند. اگر آزمون‌ها را در نظر بگیریم، می‌بینیم شانس هر ماهی برای شکارشدن در دسته یک‌هشتم است. شاید همین احتمال بالای خورده شدن باعث می‌شود اعضای گروه به یکدیگر خیانت کنند. در گروه‌های بزرگی از ماهی‌ها به‌کارگیری چنین شیوه‌ای برای اجتناب از شکارشدن غیرممکن است».

53273