خانم «م.ل» کیست وچه زمانی به سفر حج رفت؟

دکتر رسول جعفریان در یادداشت شماره 9 «نشانه ها» که در خبرآنلاین منتشر شده است به برخی از جنبه های تاریخی این کتاب اشاره کرده که در ادامه گزیده ای از نوشته ایشان را می خوانید.

• این سفرنامه اثری است جذاب و پر مطلب از یک خواننده‌ای که نسبت به آنچه دیده حساسیت داشته و آگاهی‌های خوبی را به دست داده است.
• این زائر سفرنامه نویس باید زن باشد که بسیار جای خوشحالی است.ایشان در جایی از سفرنامه پس از بازگشت از منی، گوید: «من هیچ باور نمی کردم که واقعا حاجی خانم شده باشم».
• متاسفانه هیچ تاریخی در آن پیدا نکردم و از روی چاپ آن هم نتوانستم حدس بزنم که مربوط به چه زمانی است. البته از برخی از اطلاعات درونی آن حدس زده می شود که شاید حوالی سال چهل یا بعد از آن آن باشد.قیمت کتاب 50 ریال است که باز دهه چهل یا شاید اوائل دهه پنجاه را نشان بدهد.
• کتاب اول در نه فصل سفرنامه حج است و کتاب دوم در باره اعمال و مناسک حج است. جمعا کتاب 94 صفحه است اما تعدادی عکس از حرمین با توضیحی در یک صفحه مستقل و برابر آن در کتاب هست که در شمارش کلی کتاب نیامده است. تقریبا همه عکسها، همانهاست که آن زمان در مکه و مدینه به حجاج فروخته می شده و نام عکاس آنها هم روی آنها ضبط شده است. بدین ترتیب یک مجموعه زیبا از عکسهای سیاه و سفید در این کتاب از حرمین در این کتاب به چاپ رسیده که از نظر کیفیت چاپ نیز نفیس و عالی است. معلوم است این حاجیه خانم همانجا این عکسها را تهیه کرده و بعد در چاپ کتابش از آنها استفاده کرده است.
• بیشتر عکسها از امیر میمن و برخی از عکسها هم امضای محمود نواب و نواب علی دارد.
• کتاب از نظر نثر بسیار روان و خوب نوشته شده و به نظر می رسد از فردی است که در نگارش مسلط است. این که چرا نمی خواسته اسمش دانسته شود شگفت است. شاید به این خاطر است که وی زن بوده و نمی خواسته اسمش دانسته شود!
• مع الاسف در مواردی که مطالعه شد به هیچ صورتی از سالها حج گزاری هم یاد نکرده و فقط در آغاز آن چند سطری توضیح داده و گفته است که دو سال پس از حج که به همراه همسرش ر این سفر بوده و با هواپیما به جده رفته و سه روز هم بوده تا هم کاروانیهایش رسیده اند، این کتاب را نوشته است.
• آنچه در چشم وی به دیده آمده، نگاه یک شیعه روشنفکری است که متدین هم هست. یعنی هم روی تدین و مذهب خود پافشاری دارد، هم از برخی از آنچه در باره نمازهای جاری اهل سنت می بیند، تاسف می خورد و هم از آزار و اذیت شرطه ها و شرایطی که در مدینه بوده و بسیار با شیعه بدرفتاری می شده در آن یاد شده است. وی از این که مذاهب مختلف آزادی مذهبی خود را ندارند بسیار گلایه مند است و بارها از سعودی ها انتقاد کرده است.
• مشکلات جاری حج، وضع آلودگی منی و بسیاری از مسائل دیگر در این کتاب آمده و به نظرم سند بسیار مهمی است از یک دوره خاص از وضعیت حرمین شریفین و حج گزاری و سهم ایرانی ها. هرچه هست باید به این زن توانا و بر قلم و بینش او که بسیار عالی است درود فرستاد. امید است در فرصت مناسب گزارش مفصل تری از آن بدست دهم.

یکی دو عبارت وی در این کتاب:
«بالاخره انتظار بسر رسید. اشتیاق و التهاب بآخرین حد خود رسیده بود. روز حرکت فرا رسید. ساعت پر دلهره‌ای بود. قیافه‌ها از نشاط و اندوه مخلوط بود. بیم و امید از وجنات همگی از پیر و جوان هویدا بود. لباس احرامها بعد از ده روز انتظار از بقچه‌ها خارج شد. همگی غسل کرده وضو گرفته آماده بودیم.... باور کنید در موقع نیت کردن روح تازه ای به انسان دست می دهد.... امسال خانم های ایرانی در لباس احرام هم تغییراتی داده بودند که باعث تعجب شده بود. اولا پوشیدن یک دامن را روی شلوار لازم شمرده.... عده ای با مزه می گفتند تا چند سال دیگر ممکن است خانمها آن را به بلوز و دامن تغیر دهند ... زن و مرد لبیک گویان که واقعا موی تن شنونده راست می شد سوار ماشینهای خود شدیم و اشک چون باران از دیدگانمان روان بود... »(ص 35).
62303/