انتخاب قالب در تاریخ‌نگاری می‌تواند در چگونگی بهره‌مندی از آن مؤثر باشد. بیشترین کتاب‌های تاریخی در قالبی که شاید بتوان آن را «روایتی ترکیبی» خواند تولید می‌شوند. راوی یا مورخ، با ترکیب مدارک گوناگون (سند، خاطره، مشاهدات، مطبوعات و ...) به فراخور استعداد و توان خود، متنی به دست می‌دهد که معمولاً در تولیدات تاریخی پذیرفته‌تر از دیگر قوالب است. این نوع آثار نزد اهل تاریخ، غیر از مراجعات علمی، قابل خوانش نیز هست و می‌توان از ابتدا تا انتهای آن را مطالعه کرد. اما دیگر قالب‌های تاریخ‌نگاری از این ویژگی بهره‌مند نیستند، و یا بهره کمتری دارند.
در اینجا روی سخن ما با «روزشمارنگاری» است. روزشمارنگاری، یکی دیگر از قالب‌های تاریخ‌نگاری است. هر چند سیر فرآوری در این قالب با آنچه که بالا گفته شد، متفاوت است، اما محصول به دست آمده، یک کتاب تاریخی است که اطلاعات خود را در پیکری به نام روزشمار ارائه می‌دهد. روزشمارها به اندازه کتاب‌های روایی خواندنی نیستند و برای چنین خواستی نیز تهیه نمی‌شوند، اما قالب‌شان، قابلیت رجوع به خود را افزایش می‌دهد.
روزشمارنگاری اما از نظر دسته‌بندی اطلاعات، شاید نوعی دانش‌نامه‌نویسی نیز باشد، چرا که چگونگی بهره‌مندی از آن بی‌شباهت به دایره‌المعارف‌ها نیست. در آنجا یک مدخل مورد توجه پژوهشگر است و در اینجا حوادث یک روز. این ویژگی‌ها در کنار دیگر خصوصیات، موجب شده که در دهه اخیر تمایل به تولید تقویم‌نگاری‌ها افزایش یابد.
روزشمارها، خود نیز، یک دست و یک شکل نیستند، بلکه بنا به اجمال و تفصیل نگارش روزها، و چگونگی مصالح به کار رفته در آن تقسیم‌بندی می‌شوند. مجموعه کتاب‌های «روزشمار تاریخ معاصر ایران» (از منشورات مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی) را می‌توان شکل معمول روزشمارنگاری دانست. مجموعه کتاب‌های «روزشمار انقلاب اسلامی» (از تولیدات دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری) را باید شکل تفصیلی، و مجموعه کتاب‌های «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» (از انتشارات مرکز بررسی اسناد تاریخی) را شکل اسنادی تقویم‌نگاری به شمار آورد. با اینکه می‌توان به شرح این انواع پرداخت، و نیز با دقت یا سلیقه‌ای متفاوت، دسته‌بندی‌های دیگری برای روزشمارنگاری ارائه داد، اما لازم است به یک ویژگی مشترک این قالب تاریخ‌نگاری اشاره کرد، و آن صعوبت در جمع‌آوری منابع و نگارش آن است. این خصوصیت موجب می‌گردد که نگارش روزشمار از توان یک پژوهشگر فراتر رفته، جنبه‌ای گروهی یابد، به ویژه در مرحله جمع‌آوری منابع، از عهده یک فرد خارج گردد. احصاء منابع، قرائت آنها، برگه‌نویسی، ترجمه، گویاسازی، تصویریابی و ... باید توسط سازمانی، هر چند کوچک، سر و سامان یابد و در نهایت در اختیار مؤلف و تدوین‌گری آگاه قرار گیرد. این موضوع باعث می‌شود که روزشمارنگاری، کاری هزینه‌بر، مدت‌دار، اما مانا گردد. به این دلیل استقبال فردی برای تولید این قالب از تاریخ‌نگاری بسیار کم است و معمولاً سازمان‌های پژوهشی، به عنوان کاری ملی، به آن رو نشان می‌دهند.
بررسی منابع تولید شده با این پیکر نشان می‌دهد که هر قدر از عمر روزشمارنویسی می‌گذرد، معایب آن کمتر و محاسن آن بیشتر می‌شود، به طوری که روزشمارهای امروز از منابع دست اول تاریخ‌نگاری به شمار می‌روند.
نظر شما