گویا جیمز لاولاک که نودمین تولدش را در تیرماه آینده جشن خواهد گرفت، تصمیم ندارد پیری را بپذیرد. سفری برنامه‌ریزی شده به فضا در تابستان و مراسم رونمایی از آخرین کتابش در ماه آتی، بخش‌هایی از برنامه او برای سال آینده را تشکیل می‌دهند که به نظر می‌رسد سالی مملو از هیجان باشد. ولی مبتکر نظریه گایا، چندان به آینده بشریت خوشبین نیست. نظریه گایا، زمین را یک سیاره خود تنظیم‌کننده تعریف می‌کند. به نظر آقای لاولاک، ما تنها یک راه برای نجات نوع بشر داریم که صد البته، این هیچ ربطی به انرژی هسته‌ای ندارد.
کار شما روی کلوروفلوئوروکربن‌ها یا همان سی.اف.سی‌ها در جو، در نهایت به ممنوعیت جهانی استفاده از سی.اف.سی منجر شد و ما را از خطر نابودی بیشتر لایه ازن نجات داد. آیا ما به اندازه کافی فرصت داریم تا با انجام کار مشابهی در مورد انتشار کربن، خطر تغییرات آب‌وهوایی را پشت سر بگذاریم؟
مطلقا هیچ شانسی نداریم. بیشتر تبلیغات حول فناوری‌های سبز یک کلاهبرداری وحشتناک به نظر می‌رسد. تجارت کربن و کمک‌های بسیار بزرگ دولتی به آن، تنها چیزی است که صنایع و تجار می‌خواستند. این قضیه هیچ ربطی به آبوهوا ندارد و هیچ کاری هم برای تغییرات آبوهوا نمی‌کند؛ ولی در عوض پول خیلی زیادی برای تعداد زیادی از مردم فراهم می‌کند و زمان حساب پس‌دادن را به تعویق می‌اندازد. من مخالف انرژی‌های تجدیدپذیر نیستم، ولی به تاراج بردن و نابودی تمام مناظر طبیعی و ییلاق‌های انگلستان برای ساختن نیروگاه‌های بادی مرا عصبی می‌کند. اصلا نیازی به این کار نیست، و مهم‌تر از آن، این‌که تولید تنها یک گیگاوات برق (معادل با هزار مگاوات) از این نیروگاه‌های بادی نیاز به 2500 کیلومتر مربع فضای باز دارد که برابر تمام ییلاقات انگلستان است.
در مورد کار روی حذف و کاهش دی‌اکسید کربن چه می‌گویید؟
این تنها یک اتلاف وقت است، یک فکر احمقانه و خطرناک! این کار زمان بسیار زیادی می‌برد و انرژی خیلی زیادی را تلف می‌کند و نهایتا هم عملی نخواهد شد.
آیا شما هنوز هم از انرژی هسته‌ای به عنوان راه مبارزه با تغییرات آب‌وهوایی حمایت می‌کنید؟
این راهی است که بیشتر کشورها می‌تواند مشکل انرژی خود را حل کنند؛ ولی در مقیاس جهانی، این کار درمان مشکل تغییرات آبوهوا نیست. برای اقدام به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دیگر خیلی دیر شده است.
پس در این صورت آیا ما محکوم به فناییم؟
تنها یک راه وجود دارد که بتوانیم از طریق آن خود را نجات دهیم و آن؛ دفن زغال چوب در مقیاس خیلی وسیع است. این به این معناست که کشاورزان باید تمام دورریزهای کشاورزی را که مملو از کربنی است که گیاهان در تمام مدت تابستان جمع‌آوری کرده‌اند، به زغال چوب تجزیه‌ناپذیر تبدیل و در خاک دفن کنند. بدین ترتیب شما خواهید توانست مقادیر خیلی زیادی از کربن را در مدت کوتاهی از چرخه خارج کنید و مقدار گاز کربنیک موجود را به سرعت به حدی پایین‌تر از میزان خطر برسانید.
آیا این کار به تغییری قابل توجه و به حد کفایتی منجر خواهد شد؟
بله! بیوسفر سالانه 550 گیگاتن کربن را از چرخه خارج می‌کند. ما تنها 30 گیگاتن کربن در سال تولید می‌کنیم. نود و نه درصد کربن باقی‌مانده توسط گیاهان نگهداری می‌شود و در عرض یک سال توسط مصرف‌کنندگانی نظیر باکتری‌ها، کرمک‌ها و کرم‌ها به جو زمین برمی‌گردد. کاری که ما می‌توانیم بکنیم، این است که مواد اولیه مورد نیاز این باکتری‌ها را از دسترسشان خارج کنیم و این کار نیز با ترغیب کشاورزان به سوزاندن دورریزهای کربنی در سطوح خیلی پایین اکسیژن و تبدیل آنها به زغال چوب ممکن می‌شود. سپس کشاورزان باید این زغال‌ها را در زمین دفن کنند. مقدار کمی گاز کربنیک آزاد می‌شود، ولی بخش اعظم آن به کلی از چرخه کربن خارج می‌شود. مقدار کمی از سوخت زیستی نیز محصول جانبی سوختن این مواد خواهد بود که کشاورزان می‌توانند با فروش آن پولی نیز بدست آورند. این طرح نیاز به هیچ کمک دولتی ندارد، چراکه کشاورز از کار خود سود مالی می‌برد. این تنها کار موثری است که ما می‌توانیم انجام دهیم، ولی من اطمینان دارم که آنها این کار را انجام نمی‌دهند.
آیا فکر می‌کنید ما نجات می‌یابیم؟
من یک بدبین خوشبین هستم! به نظر من این اشتباه است که فکر کنیم با 2 درجه گرم شدن کره زمین نجات می‌یابیم و هیچ مشکلی پیش نمی‌آید: همین حالا هم زمین بیش از اندازه جمعیت دارد. با 4 درجه گرم شدن زمین حتی یک دهم از جمعیت فعلی زمین هم نجات نمی‌یابند. دلیلش هم این خواهد بود که ما به اندازه کافی غذا نخواهیم داشت، لا اقل نه تا وقتی که این مشکل را حل نکنیم. به این دلیل تا پایان این قرن تا نود درصد جمعیت زمین حذف و تنها ده درصد گلچین خواهند شد. تعداد جمعیت زمین در پایان این قرن چیزی در حد یک میلیارد نفر یا کمتر خواهد بود. البته این امر قبلا نیز اتفاق افتاده است: بین دوره‌های یخبندان، زمانی رسیده بود که تنها 2000 نفر از نسل بشر باقی مانده بودند. این حادثه دوباره در حال اتفاق افتادن است.
من گمان نمی‌کنم که انسان‌ها به اندازه کافی سریع عمل کنند یا به اندازه کافی باهوش باشند تا آن‌چه را در شرف وقوع است، مدیریت کنند. پیمان کیوتو 11 سال پیش امضا شد و در این مدت در عمل هیچ چیزی بجز سخنرانی‌ها و جلسات بی‌انتها رخ نداده است.
چشم انداز ناامید کننده‌ای است!
نه الزاما. به نظر من 9 میلیارد از 1 میلیارد بهتر نیست. به نظر من انسان‌ها بیشتر شبیه فتوسنتزکننده‌های اولیه هستند. هنگامی که برای اولین بار روی سیاره ظاهر شدند، با آزاد کردن گاز اکسیژن سبب نابودی عظیمی شدند، چرا که آن زمان گازی نامطبوع و سمی بود! به نظر من وضع فعلی انسان خیلی شبیه آنها است. برای اولین بار در طول عمر 3.5 میلیارد ساله حیات روی زمین، این سیاره یک گونه هوشمند با قابلیت ارتباط برقرار کردن دارد که می‌تواند کل سیستم را در نظر بگیرد و حتی برای تغییر آن نیز برنامه‌ریزی کند؛ هرچند که هنوز به اندازه کافی باهوش نیست! انسان‌ها هنوز باید تا حدی تکامل بیابند، ولی می‌توانند به یک همکار خیلی خوب برای بهبود وضع زمین تبدیل شوند.
پس از این آخرالزمان آب‌وهوایی، چقدر از تنوع زیستی زمین باقی خواهد ماند؟
در دوره زمین شناسی بین پالیوسن و ایوسن که حدود 55 میلیون سال پیش بود، نمونه‌ای از بیشترین دمای زمین را داریم. در آن زمان، مقدار گاز کربنیک موجود در جو تقریبا همان اندازه‌ای بود که امروز ما در حال انتشار آن هستیم؛ دمای زمین 5 درجه بالا رفت و برای حدود دوهزار سال در آن حد ماند. بیشتر سطح زمین به بیابان تبدیل شد و حتی محدوده‌های قطبی به مناطق حاره‌ای تبدیل شدند. بیشتر موجودات زنده در زمین به سمت شمال رفتند تا زنده بمانند و تا وقتی که هوا دوباره سرد شد، همان‌جا ماندند. در نتیجه هیچ‌گاه انقراض گسترده ای رخ نداد. الان هم دوباره حرکت شروع شده است. اگر در مناطق برون‌شهری و روستایی زندگی کنید، شما هم مانند من شاهد این تغییرات خواهید بود، حتی در انگلستان!
اگر جوان‌تر بودید، آیا این منظره شما را نمی‌ترساند؟
نه. من پیش از این هم درگیر چنین مسایل احساسی بوده‌ام. این مساله مرا به یاد زمانی می‌اندازد که 19 ساله بودم و جنگ جهانی دوم شروع شد. ما خیلی ترسیده بودیم، ولی تقریبا همه خوشحال‌تر از حالت عادی بودند. ما با چنین شرایطی خیلی راحت‌تر کنار می‌آییم تا در زمان صلح. هنگامی که شرایط سخت می‌شود، همه چیز آن‌قدرها هم بد نیست. من در تیر ماه 90 ساله می‌شوم! من خیلی بیشتر از شما به مرگ نزدیکم، ولی نمی‌ترسم. من به دنبال جشن گرفتن صد سالگی‌ام هستم.
آیا برای سفرتان به فضا اشتیاق هم دارید؟
خیلی زیاد. من از همین الان دوربینم را آماده کرده‌ام.
آیا باید آموزش خاصی ببینید؟
من باید به سانتریفیوژ (دستگاه گریز از مرکز) بروم تا ببینم آیا می‌توانم فشار g را تحمل کنم یا نه. فکر نمی‌کنم مشکلی پیش بیاید، چون قسمت عمده‌ای از زندگی علمی‌ام را روی کشتی‌ها و در اقیانوس‌های ناآرام سپری کرده‌ام و هیچ‌گاه، حتی اندکی هم دچار عارضه دریاگرفتگی نشده‌ام. در نتیجه فکر نمی‌کنم در فضا دچار مشکلی شوم. آنها مرا تحت یک آزمایش گران‌قیمت توریوم 201 قرار دادند و سپس مرا روی دوچرخه نشاندند. بعد از آزمایش‌ها گفتند قلب من مانند یک جوان 20 ساله معمولی کار می‌کند.
مطمئنم که همسرتان عصبی و ناراحت است!
نه، اتفاقا او مرا تشویق می‌کند. البته این به خاطر این نیست که من بیمه عمر گران‌قیمتی دارم، چون چنین بیمه‌ای ندارم!
زندگینامه:
جیمز لاولاک شیمیدان، مخترع و زیست‌محیط شناس انگلیسی است. شهرتش به‌خاطر فرضیه بحث‌برانگیز گایا است که در دهه 1970 مطرح کرد. این فرضیه بیان می‌دارد که موجودات زنده با سطح و جو زمین تعامل برقرار می‌کنند و ویژگی‌های آن را تنظیم می‌کنند. تابستان آینده قرار است به عنوان مهمان افتخاری ریچارد برنسون، سوار بر کشتی فضایی ویرجین گالکتیک2 شود و به فضا سفر کند!
*مبتکر نظریه گایا
نیوساینتیست، 23 ژانویه- ترجمه: مجید جویا
نظر شما