روز شنبه با ورود خالد مشعل به غزه، حماس تولد 25 سالگی خود را جشن گرفت. ورود خالد مشعل، رهبر جنبش مقاومت حماس بعد از 45 سال دوری از وطن و برگزاری این مراسم که با سالگرد اولین انتفاضه (8 دسامبر 1987) همزمان شده بود، حکایت از وقوع تحولات مهمی در آینده فلسطین و همچنین در سطح منطقه ای دارد؛ از این رو بازگشت خالد مشعل به فلسطین از چند منظر حائز اهمیت است:
* نقش سمبولیک در حوزۀ آزادی بخشی و ارتقاء اولویت ها و نمادهای فلسطین در افکار عمومی و اذهان جامعۀ عربی و لایه های مهاجرتی فلسطین از مهمترین تبعات این تحول است. بازگشت مشعل به خاک غزه، تقدیس وطن و به نوعی احیای اندیشه های هویتی هم در لایه های فلسطینیان مهاجر و هم عربهای طرفدار فلسطین از دیگر پیامدهایی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد.
* ارتقاء نقش و جایگاه حماس در سطح بین المللی و منطقه ای از دیگر ملاحظات مهم است. شکاف ها و درگیریهای اخیری که بین غزه و کرانه باختری رود اردن روی داده بود، عملاً فلسطین را دوپاره کرده و این دوپارگی خودبخود به لحاظ مراودات، ارتباطات و به نوعی از منظر انزوای سیاسی، تضعیف جایگاه را برای حماس به وجود آورده بود.
این بازگشت و بالاخص با حضور شخصیتی مثل خالد مشعل بعد از شناسایی فلسطین به عنوان عضو ناظر در مجمع عمومی سازمان ملل می تواند فرایند، ارتباط و تعامل جدیدی را در صحنۀ سیاسی باز و حماس را در معادلات آینده این کشور در وضعیتی همطراز با محمود عباس و گروه مخالف و همچنین نیروهای منطقه ای ارتقاء دهد.
* جانشینی و انتخاب چهرۀ جدید سیاسی برای آیندۀ فلسطین از دیگر نکات قابل توجه است که باید در نظر گرفته شود. با توجه به اینکه دورۀ ریاست محمود عباس به پایان رسیده، انتخابات خواه ناخواه باید در فلسطین برگزار شود؛ خواه با تعامل که بهترین گزینه است و خواه از طریق تجزیه شدن؛ روندی که هم اکنون سبب به تعویق افتادن روندها شده است.
با شناسایی فلسطین، نیروهای فکور و اندیشمند فلسطینی به یک باززایی سیاسی و یا تشکیلاتی از طریق انتخابات و اهتمام به قانون اساسی، تداخل دادن همۀ نیروها زیر چتر وحدت ملی دست خواهند یافت که می توانند فکر و اندیشه ای جدید را برای آینده رقم بزنند. در این میان خالد مشعل، گزینه ای است که وزن و سطح سیاسی لازم بعد از عباس در میان رقبای سیاسی موجود را داشته و می تواند این نقش را بازی کند.
فارغ از پذیرش و یا عدم پذیرش این امر، آینده فلسطین در منازعات و مناقشات و یا دیپلماسی منطقه ای یک سطح ارتقاء یافته و تشکیل دولت ملی به عنوان ناظر در سازمان ملل هرچند به عنوان یک دولت دوفاکتو در سطح منطقه به رسمیت شناخته شده است. پذیرش این شناسایی اعم از دوژوره و یا دوفاکتو، نخبگان جدید خاص خود را می طلبد و از این رو ورود خالد مشعل می تواند در فضای سیاسی آتی فلسطین مورد توجه واقع شود.
آینده ایران و حماس
حماس در طول تاریخ شکل گیری، طبیعتآً در استراتژی مبارزه، قرابت هایی با ایران داشته است و این قرابت ها در حوزۀ نگاه به جهان، ابزارهای مبارزه و همچنین در بحث نوع و ارتقاء گفتمان عربی، چپ و ناسیونالیستی به گفتمان اسلامی قابل رویت بود. همین ویژگیهای مشترک باعث شده بود که حماس پیوند تنگاتنگی با ایران داشته باشد. تحولات مربوط به جهان عرب و بالاخص سوریه- که متحد استراتژیک ایران بود- سبب شد تا حماس از ایران فاصله بگیرد و این وحدت استراتژیک و راهبردی عملاً در این حوزه به چالش کشیده شد که نقش رسانه ها و کشورهای منطقه ای در این موضوع بی تأثیر نبود.
اما ایران بنا به ملاحظات کلانی که در اندیشه مبارزه و رهایی بخشی فلسطین دارد، در همۀ موارد از حماس به عنوان یک جنبش آزادیبخش فلسطین حمایت می کند، همانطور که در مورد جنگ 8 روزه نیز این موضع را به نمایش گذاشت.
در هر حال این فاصله میان دو طرف رخ داده و فارغ از اینکه این تصمیم بنا به ملاحظات سیاسی و یا دیپلماتیک اتخاذ شده، به نظر می رسد در آینده این شکاف ها بیشتر شود. به نظر می رسد با این فاصله و شکاف، حماس کارکردهای دیپلماتیک، نزدیک شدن به جهان عرب و کشورهای غربی را برای افزایش وزن سیاسی خود بیشتر کند و خود به خود از نظر راهبردی از ایران دورتر خواهد شد.
طبیعتاً با توجه به شعارها و استراتژی سیاست خارجی ایران که بخش اعظم آن ارتباط با نهضت های آزادیبخش جهان(اعم از حزب الله و حماس به عنوان دو بازوی ایران) بود، در حوزۀ حماس فاصله ها بیشتر و متعاقباً احتمال تأثیرگذاری در نقش منطقه ای ایران و همچنین سطح آسیب پذیری نیز وجود دارد.
کارشناس خاورمیانه، استادیار علوم سیاسی دانشگاه شیراز
26349
نظر شما