الناز محمدی: دختران متأهل تحصیل بکنند یا نکنند، مسئله این است، یا جمله را از آن طرف بخوانید: دختران محصل ازدواج بکنند یا نکنند. از سال‌های پیش تاکنون، موضوع تحصیل دختران متأهل در مدارس محل بحث‌های زیادی بوده است. یک روز گفته می‌شود این دختران به مدرسه بیایند ولی نه مدارس روزانه. یک روز گفته می‌شود به مدارس روزانه بیایند ولی از مسائل مخصوص به دوران ازدواج با دوستانشان حرف نزنند. روز دیگر خبر می‌رسد ازدواج بکنند ولی ترجیحاًٌ از مدرسه اخراج می‌شوند. یک روز هم مثل دوروز پیش، از زبان مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش که هنوز یک هفته نشده وزیر جدید را به خود شناخته است اعلام می‌شود دست اندرکاران این وزارت اساساً از ازدواج دختران محصل استقبال می‌کنند. این خبر را رئیس آموزش‌وپرورش شهر تهران اعلام کرده و گفته است: «شرط حضور دختران در مدرسه این است که ازدواج نکرده باشند و مجرد باشند، اما اگر شرایط ازدواج برای دانش‌آموزان دختر فراهم شد و خواست که ازدواج زودهنگام داشته باشد که ما هم آن را توصیه می‌کنیم، در آن موقع، نظام آموزش‌وپرورش مدل دیگری از خدمات آموزشی را برای آنها فراهم می‌کند و سازماندهی متفاوتی برای آنها در نظر می‌گیرد که از آن جمله فراهم آمدن امکان ادامه تحصیل در آموزشگاه بزرگسالان است.» بنابراین تنها تفاوتی که در اظهارنظر جدید به چشم می‌خورد استقبال مسئولان آموزشی از هرچه زودتر ازدواج کردن دختران است.
کدام را باور کنیم؟
دکتر زکریا یازرلو در پاسخ به این سؤال که آیا روال اخراج کردن دانش‌آموزان دختری که در سنین مدرسه ازدواج می‌کنند، توسط برخی مدیران مدارس صحیح است یا خیر؟ گفته است: «نوع واژه‌هایی که به کار می‌بریم مهم است، بهتر است بگوییم که سازماندهی متفاوتی برای آنها در نظر گرفته می‌شود.»
این سخنان رئیس آموزش‌وپرورش شهر تهران در حالی‌است که علی‌احمدی، وزیر سابق آموزش‌وپرورش گفته بود: «چرا باید دانش‌آموز دختری که ازدواج می‌کند، دیگر در مدرسه راه داده نشود یا به مدرسه بزرگسالان فرستاده شود و او نیز تنها ناگزیر به کتمان موضوع باشد، در حالی که وی در مسیر اصلی زندگی در حال حرکت است و ما مسیر را وارونه طی می‌کنیم.»
از سوی دیگر چندی پیش مدیرکل دفتر امور بانوان وزارت آموزش‌وپرورش گفته بود که «دخترانی که در سن تحصیل ازدواج می‌کنند، می‌توانند با شرایط خاصی در مدرسه روزانه ادامه تحصیل دهند.» منظور مهری سویزی از شرایط خاص، خودداری از «خودگویی» دختران متأهل یا همان سخن گفتن از مسائل زناشویی در حضور همکلاسی‌های مجرداست.
مدیرکل دفتر امور بانوان وزارت آموزش‌وپرورش، پایین بودن سن ازدواج را در کنار بالا رفتن آن یک معضل دانسته و اظهار داشته بود: «تلاش کرده‌ایم با مدیریت فرهنگی هوشمندانه توسط مسئولان مدارس شرایط ادامه تحصیل در مدارس روزانه را برای این دسته از دانش‌آموزان که وارد زندگی تازه‌ای شدند، ایجاد کنیم.»
ازدواج زودهنگام و حق آموزشی که سلب می‌شود
اما در برابر این اظهارنظرهای مختلف، موافقان و مخالفانی وجود دارند که بعضی تحصیل این دختران را در مدارس مثبت می‌دانند و برخی منفی.
مخالفان تحصیل دختران ازدواج کرده در مدارس معتقدندکه افراد فقط باید هنگامی در معرض مسائل مربوط به زناشویی قرار بگیرند که در آستانه ازدواج باشند اما با حضور دانش‌آموزان متأهل در کنار همسالان مجرد خود ناخواسته این مباحث به افراد منتقل می‌شود که این امر می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی را برای خانواده‌ها و جامعه به همراه داشته باشد. بازگو کردن تجربه زناشویی از سوی این دختران برای دیگر دانش‌آموزان، باعث بلوغ زودرس و مشکلات بعدی در نوجوان و جوان دانش‌آموز می‌شود. اما آنچه در این اظهارنظرهای مخالف نادیده گرفته شده حق ادامه تحصیل دانش‌آموزان و دسترسی آنان به مسائل بهداشت بلوغ و باروری است. هرچند در بسیاری از کشورها، ازدواج دختران زیر 18سال غیرقانونی است و فعالان حقوق زنان در ایران نیز بر این خواسته تأکید دارند، اما موافقان معتقدند نمی‌توان به دلیل تأهل، دانش‌آموزان را از ادامه تحصیل منع کرد. فاطمه قاسم‌زاده، استاد دانشگاه و روانشناس، درباره اثرات اجرای این طرح به «خبر» می‌گوید: «ادامه تحصیل در مدارس عادی، امتیازی است که به این دانش‌آموزان داده می‌شود تا ازدواج مانعی برای ادامه تحصیل آنان نباشد، چون بسیاری از خانواده‌ها و حتی خود این دانش‌آموزان تمایل ندارند در مدارس شبانه یا بزرگسالان درس بخوانند و این جنبه مثبت این طرح است.» او درباره بحث‌های مطرح شده در مورد تأثیر منفی حضور این دانش‌آموزان در آگاهی جنسی دیگر دانش‌آموزان می‌افزاید: «به‌رغم این اظهارات، واقعیت‌های موجود خلاف این موضوع را نشان می‌دهد، چون هم‌اکنون دانش‌آموزان مخصوصاً در سنین دبیرستان از لحاظ آگاهی‌های جنسی و روابط بین دختر و پسر در حدی نیستند که بتوان گفت چشم و گوش بسته‌اند و اطلاعاتی ندارند و صحبت‌های این دانش‌آموزان متأهل ممکن است باعث بلوغ زودرس آنان و دیگر مشکلات مطرح شده، شود.» شیوا دولت‌آبادی، استاد دانشگاه و روانشناس اجتماعی نیز در این باره به «خبر» می‌گوید: «این طرح خیلی جای بحث دارد. به نظر می‌رسد دسترسی به اطلاعات جنسی به قدری سهل‌الوصول شده است که مسئله حضور دانش‌آموزان متأهل در کنار دیگر دانش‌آموزان برای دسترسی آنان به اطلاعات جنسی دیگر معنای قدیم را ندارد.»
هرچه سن پایین‌تر باشد، طلاق بیشتر است
مسئله دیگری که باید به آن پرداخت این است که اگر کمی به آرای جامعه‌شناسان مراجعه کنیم متوجه می‌شویم که اصولاً در جوامع توسعه یافته و در حال توسعه با افزایش تحصیل دختران و پسران، سن ازدواج بالا می‌رود و نمی‌توان صرفاً برای بالا بردن آمار ازدواج در جوامعی مانند ایران که آمار طلاق در آن رو به افزایش است، دختران کم سن و سال را به ازدواج تشویق کرد، آن هم در جامعه‌ای مانند ایران که بیش از 60 درصد ورودی دانشگاه‌ها را دختران تشکیل می‌دهند و معلوم نیست چرا باید اینگونه نگرانی‌ها در میان مسئولان آموزشی کشور محلی از اعراب داشته باشد. همین هفته پیش بود که رئیس سازمان ملی جوانان تهران ابراز نگرانی کرد که آمار طلاق در شش ماه اول امسال 21 درصد افزایش پیدا کرده است. نکته جالب توجه در سخنان محسن زنگنه این بود که درصد زیادی از این طلاق‌ها در سال‌های اولیه ازدواج‌ها رخ می‌دهد، یعنی در سال‌هایی که زوج‌ها دارای سن کمتری هستند. بر اساس قانون سن ازدواج برای دختر 13 سال است. ولی براساس اصل 1041 قانون مدنی دختر قبل از رسیدن به سن 13 سالگی می‌تواند با اجازه پدر ازدواج کند و پدر نیز این حق را دارد که دخترش را در این سن برای کسی عقد کند. در بسیاری از موارد ازدواج زودهنگام و در دوران تحصیل نقطه پایانی به زندگی بسیاری از دختران نوجوان است. به خصوص در مناطق محروم بسیاری از مردان به دلیل اینکه علاقه ندارند همسران نوجوانشان در فضاهای عمومی تردد داشته باشند از ادامه تحصیل آنها جلوگیری می‌کنند و ترجیح می‌دهند آنها به انجام امور خانه بپردازند. طبق قانون، تحصیلات تا پایان دوره راهنمایی اجباری است و والدینی که به این قانون عمل نکنند یک‌میلیون تومان جریمه خواهند شد.
شیرزاد عبداللهی کارشناس آموزشی در این مورد می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم دیدگاه مسئولان فعلی آموزش‌وپرورش، امکان ادامه تحصیل دانش‌آموزان دختر متأهل باشد. نظر من این است که از این راه به دنبال تشویق ازدواج در سنین پایین هستند وگرنه همین سیستم نسبت به بازماندگان از تحصیل بی‌تفاوت است.» او می‌افزاید: «مسلماً خانواده‌هایی که با ازدواج دخترانشان در سنین پایین موافقت می‌کنند، چندان در قید تحصیلات آنان نیستند. با ازدواج دختران بلافاصله وظایف جدیدی برای آنان تعریف می‌شود (خانه‌داری، بچه‌داری و. . .) و حق آموزش برای دختران از بین می‌رود. همانطور که بیش از 90درصد این دانش‌آموزان دختر به محض ازدواج از چرخه آموزش حذف می‌شوند.»
عبداللهی تأکید می‌کند: «اجرای این طرح به ازدواج‌های زیر 18سال رسمیت می‌دهد، در حالی که طبق قوانین بین‌المللی افراد زیر 18سال کودک محسوب می‌شوند و ازدواج‌شان رسمیت ندارد. این قانون جنبه تشویقی برای ازدواج در سنین پایین دارد.»
نظر شما