علی رنجبران: بر طبق شواهد دیرینه‌شناسی گونه ما یا هوموساپینس‌ها در حدود 20هزار سال قبل برای اولین بار در آفریقا دیده شده‌اند، اما فقط 70هزار سال قبل بود که آن‌ها آفریقا را ترک کردند. بعد از آن گونه ما به سرعت در سراسر زمین پخش شد؛ ابتدا اروپا وآسیا و بعد اقیانوسیه و سرانجام آمریکا مسکن نوع بشر شد. اما چرا گونه بشر مدت‌های طولانی در آفریقا ماند و بعد چه اتفاقی باعث خروجش از آنجا شد؟
تئوری‌های زیادی در این زمینه بیان شده، اما تلاش برای بازسازی تاریخ 120هزار ساله بشر شامل آب‌وهوایی که نوع ما در آن زندگی کرده و همین‌طور مواد غذایی مصرفی در این دوران نشان می‌دهد آب‌وهوا در پخش شدن گونه ما در سراسر زمین نقش کلیدی داشته است.
در جستجوی غذا
آندرا مانیکا، متخصص ژنتیک از دانشگاه کمبریج در همکاری با مدل‌سازان آب‌وهوایی توانسته است درجه حرارات و ریزش باران را طی 120هزار سال گذشته تاریخ بشر شبیه‌سازی کنند. این مدل آب‌وهوایی به محققان اجازه می‌دهد رشد گیاهان را در نقاط مختلف زمین مورد بررسی قرار دهند و بتوانند تخمین درستی از میزان غذای موجود در آن منطقه بدست بیاورند. این گروه سپس با توجه به داده‌های میزان مواد غذایی شروع به ترسیم مدل‌های جمعیتی و مهاجرتی انسان‌ها کردند. این مدل با تایید دقیق الگوی مهاجرتی و جمعیتی هوموساپینس‌ها در سراسر زمین را که از داده‌های باستان‌شناسی به دست آمده، نشان داد آب‌وهوا و دسترسی به منابع غذایی نقش کلیدی در مهاجرت و پخش شدن انسان در زمین داشته است. (برای مشاهده نمودار مهاجرت هموساپین‌ها در ابعاد بزرگ، اینجا را کلیک کنید)
مانع اول، موانع مهاجرت
این مدل همچنین نشان می‌دهد که تغییرات آب‌وهوایی نقش مهمی در از پیش روی برداشتن چهار مانع عمده بر سر راه رسیدن انسان‌ها به نقاط مختلف زمین داشته است.
اولین و مهم‌ترین مانع، شبه‌جزیره عربستان بود، کویری خشک و بی آب‌وعلف که برای ده‌هاهزار سال انسان را در آفریقا به دام انداخت. در حدود 70هزار سال قبل، باران‌های بیشتری در این منطقه شروع به بارش کرد و در نتیجه مناطق نزدیک به ساحل حاصل‌خیزتر شدند. این اتفاق باعث شد راه‌ها به خارج از آفریقا باز شوند.
مانیکا می‌گوید: «آب‌وهوا واقعا توضیح مناسبی برای خروج انسان تا درآن زمان به حساب می‌آید.» در حالی که راه‌های زیادی برای خروج از آفریقا در آن زمان وجود داشت، اما مدل مانیکا می‌گوید که سواحل عربی احتمالا مهم‌ترین راه خروج از آفریقا بود. بعد از آن هوموساپینس‌ها در جایی متمرکز شدند که امروزه بین‌النهرین است و این قبل از آن بود که دوباره شروع به مهاجرت کنند.
مانع دوم، تله آب
گروهی از این مردمان باستانی به سمت شرق و آسیا مهاجرت کردند و سپس به سمت جنوب‌شرقی و محل امروزی اندونزی کشیده شدند. سپس این گروه به مانع دوم برخوردند که آب بود. بالا آمدن سطح آب‌ها به این معنی بود که مناطق وسیعی تحت سیطره آب‌های آزاد قرار می‌گرفت و از خشکی‌ها جزایری بر جای می‌ماند. مانیکا تصور می‌کند عبور از فواصل آبی 100 کیلومتری برای پیشگامان خروج از آفریقا بیش از اندازه دشوار بوده، بنابراین این گروه نتوانسته‌اند به استرالیا برسند. این موضوع بدین معناست که انسان‌ها آن زمان تنها وقتی می‌توانستند به جاهای دیگر بروند که سطح آب‌ها پائین‌تر برود. سطح آب‌ها 60هزار سال قبل و دوباره در 15هزار سال بعد از آن پائین رفت، زمانی که بر اثر سرمایش جهانی، بیشتر آب‌ها در مناطق قطبی حبس شدند. ترکیب اطلاعات رشد گیاهان و آب‌وهوا نشان می‌دهد که گونه ما احتمالا تنها 45هزار تا 50هزار سال قبل به مناطقی از جنوب‌شرقی آسیا رسید که بر اثر کاهش سطح آب‌ها قابل عبور شده بودند.
مانع سوم، هوای سردتر
اما در شمال، مدل مانیکا می‌گوید احتمالا انسان‌ها حدود 30هزار سال قبل به سیبری رسیده‌اند و در آنجا به پوسته نازکی از یخ برخوردند (تنگه برینگ) که از شمال‌شرقی سیبری به قاره آمریکا می‌رفت. اما آن‌ها در آن زمان نتوانستند از آن عبور کنند، چون به اندازه کافی وسیع و ضخیم نبود. بنا بر این تا 15هزار سال بعد یعنی زمانی که یخ‌ها گستشرش یافتند، انسان‌ها نتوانستند وارد آمریکا شوند. اما درنهایت آمریکا هم فتح شد و انسان‌ها به سرعت در آن گسترش یافتند.
مانع چهارم، یخبندان محلی
اما در آسیا و اروپا، گونه ما با آخرین مانعش بر خورد کرد و آن یخبندان محلی بود. در طول دوره‌های گرم‌تر، انسان‌ها تا شمال اروپا و اسکاندیناوی و شمال آسیا رفتند، اما بازگشت سرما آن‌ها را مجبور کرد دوباره به سمت جنوب برگردند.
اما برای این‌که ببینیم گونه ما چقدر به تغییرات آب‌وهوایی حساس بوده، مانیکا چندین وچند بار مدل را با تغییرات آب‌وهوایی اجرا کرد تا تاثیر آن را بر روی جمعیت انسان‌ها ببیند. او همزمان تغییرات ژنتیکی تاریخ انسان را نیز مدل‌سازی کرد و با مقایسه آن‌ها با پراکندگی ژنتیکی اطلاعات به دست آمده از انسان مدرن متوجه شد اگر در مدل دوم حساسیت‌های گونه انسان به تغییرات آب‌وهوایی لحاظ شود، نتایج این مدل به شکل جالبی با نتایج به دست آمده از پراکندگی جمعیتی حال حاضر مطابقت دارد.
ترمز نئاندرتال‌ها
«این اولین بار است که کسی اقدام به کاوش در باره تاثیر آب‌وهوا در گسترش جمعیت انسان می‌کند.» این را ریک پات از موزه تاریخ طبیعی اسمیت‌سونین در واشنگتن می‌گوید و ادامه می‌دهد: «این مطالعه به سوال‌هایی جواب می‌دهد که تا پیش از این بی‌پاسخ بوده یا تنها حدس‌هایی در مورد آن‌ها مطرح می‌شد.» البته این مدل در اروپا با مشکل روبرو شده، چون پیش‌بینی می‌کند انسان‌ها 55 هزار سال قبل وارد اروپا شده‌اند که 10هزار سال قدیمی‌تر از اولین شواهد باستان‌شناسی کشف‌شده است.
مانیکا می‌گوید احتمالا رقابت با نئاندرتال‌ها باعث شده انسان‌ها دیرتر به اروپا برسند یا شاید شواهد قدیمی‌تر هنوز پیدا نشده‌اند. او البته امکان اشتباه در مدلش را هم رد نمی‌کند: «شاید هم کار ما در این قسمت مشکل دارد.»
5353
نظر شما