چرا کار «رهروان» گرفت؟

این گزاره ، زمینه ها ، ‌چرایی و تبعاتی دارد که هدف تحلیل حاضر است :
اکثر ما (و بلکه همه ما!) اگرچه رای اکثریت ، مردمسالاری ، قانون، ضوابط و رفتار تشکیلاتی را بسیار مهم می شماریم اما بنا به یک عادت فرهنگی غلط وقتی پای منافع خودمان به وسط می آید توجیهاتی برای دور زدن آن در آستین داریم .
مجلس، ‌شکل تام دمکراسی چند مرحله ای است. به عبارت بهتر اگرچه انتخابات ریاست جمهوری، یکپارچه و مهم و مصداق مشهور مردمسالاری شمرده می شود اما یک مرحله ای است . یعنی مردم یکبار، فردی را انتخاب می کنند ،‌ او را بر صدر می نشانند و دیگر با او کاری ندارند و نمی توانند داشته باشند. او رئیس قوه مجریه می شود و در فرایندی برگشت ناپذیر ، حاکمیتی ‌چهار ساله دارد . پاسخگویی او به موکلان، غیرمستقیم و از طریق نمایندگان ملت است . نظارت بر او ، ‌تایید یا عزل همکارانش یعنی وزرا ، ‌تصویب یا رد صورت های مالی یعنی بودجه و حتی برکناری احتمالی او اگرچه در حقوق اساسی ، تعبیه شده اما همگی با واسطه است - که البته باید باشد . اما این که می گوییم مجلس ، چند مرحله ای است منظورمان چیست ؟
مرحله اول: انتخاب 290 نماینده مجلس برخاسته از 207 حوزه انتخابیه ،‌ یک دمکراسی موزاییکی راتصویر می کند. از آنجا که سطح ارتباط وکیل با موکل ، به اصطلاح «کف خیابان » است ، به مردم احساس مشارکت بیشتری دست می دهد زیرا آنان وکیل خود را در رقابت های انتخاباتی (عرضه) و مطالبه رای ، به چهره دیده اند. به عبارت بهتر ، مردم هر شهر و روستا خود او را دیده اند نه ستادهای انتخاباتی او و گروه ها و چهره های منتفذ را به نمایندگی از او . این انتخاب نیز اگرچه طی چهارسال برگشت ناپذیر است اما وکیل به دلیل همان ویژگی یاد شده (کف خیابان) ناچار از ارتباط مداوم است .
مرحله دوم : همه روابط داخل مجلس نیز متکی به رای است . آن هم رای کوتاه مدت و برگشت پذیر . رئیس و هیات رئیسه ، شعب و کمیسیون های آن ،‌ صندلی های مهم کمیسیون های تخصصی، ناظران مجلس در سایر نهادها و ... همگی اولا متکی به رای همکاران خود هستند و ثانیا عمری کوتاه (عمدتا یکساله) ‌دارند و همین خصلت برگشت پذیری ، پاسخگویی را سبب می شود و افزایش می دهد .
مرحله سوم: تصمیمات هر حوزه نیز متکی به رای است. رئیس برای تصویب منویات خود به رای هیات رئیسه نیاز دارد ؛ ‌رئیس کمیسیون برای هر تصمیمی نیاز به رای همکاران و بلکه همترازان خود دارد. به عکس قوه مجریه که ساختاری عمودی دارد و به جز چندمورد که منوط به تصویب هیات وزیران است (انتخاب سفرا و ‌استانداران ، ارسال لوایح ، تصویب آیین نامه های اجرایی قوانین و ...) تصمیمات از بالا به پایین،‌ جاری می شود . حتی این استثنائات نیز در قالبی تشریفاتی رخ می دهد زیرا قبلا بین وزیر ذیربط و رئیس جمهوری ، توافق شده است و ‌رای گیری در هیات وزیران نیز فقط به جهت رعایت تشریفات قانونی ، انجام می گیرد . اما دمکراسی چند مرحله ای و تقریبا هر روزه مجلس سبب می شود اولا پاسخگویی افزایش یابد و ثانیا روح احترام به رای اکثریت (به دلیل تمرین هر روزه) ‌نهادینه شود .
کارآمدی حزبی یا جبهه ای در پارلمان ایجاب می کند که هر یک از فراکسیون ها (چه در صورت بندی دوگانه یعنی اکثریت -‌اقلیت و چه در آرایش سیال ،‌ قابل ائتلاف و چند گانه نظیر آن چه در مجلس نهم وجود دارد) مستمرا به دو فعالیت مکمل یعنی به جمع بندی دمکراتیک نظرات و انضباط سخت پایبند باشند اما تجربه فراکسیونی نشان می دهد این روح و روحیه به طور کامل در فراکسیون ها (بویژه اکثریت) حاکم نبوده است . تاکنون «انضباط فراکسیونی» عبارتی بی معنا تلقی می شد ؛ حتی در مجالس چهارم و ششم که مرزبندی های شفاف سیاسی وجود داشته است باز هم به تصمیمات مرکزیت با ابزاری چون رفاقت یا قومیت،‌ خدشه وارد می شده است . خصلت پدرسالار و مکمل آن (لابی) اگرچه تظاهراتی مختصر از دمکراسی نیز داشته است ولی انتظار از بدنه فراکسیون «اطاعت» بوده است، ‌یعنی رابطه ای یکطرفه.
درست است که همگان ادعا می کنند که رفتاری دمکراتیک دارند اما رهروان ولایت «واقعا» دمکراتیک اند زیرا دمکراسی، ‌رابطه ای دوسویه است . جنبه الکترال (مبتنی بر رای) یک وجه آن است اما سویه مقابل ، نمایندگی ، مسئولیت، پاسخگویی و‌ برگشت پذیری ‌(قابلیت عزل) است که اگر رعایت نشود یک دمکراسی ظاهری، توخالی و لذا آماده فروپاشی را تشکیل می دهد.
«رهروان ولایت در همین چند هفته نشان داده است که آداب تشکیلاتی و اقتضائات کار تیمی ( پایین به بالا و بالا به پایین ، ‌هر کدام در جای خود) را بخوبی بلد است . مرکزیت ، پدر سالار نیست زیرا در صورت تخطی از ضوابط جمع ،‌ به سهولت عزل می شود . بدنه نیز خودسر نیست و کاملا هماهنگ و منضبط عمل می کند . به عکس تمامی مجالس قبل ،‌ وقتی یکی از اعضای 170 نفره این فراکسیون برای موضوعی نامزد می شود هیچ رقیب خانوادگی ندارد و پدیده رای شکنی رخ نمی دهد . این به معنای آن است که کار ، پیشتر بسته شده و هیچکس از آن تخطی نمی کند . چنین انضباط هوشمندانه ای در فضای پارلمانی بی سابقه است. رمز این انضباط در فهم و درک نکته ظریف مذکور (دوطرفه بودن دمکراسی) نهفته است . وقتی تصمیمات ابلاغی ، پدر سالارانه باشد بتدریج موجب احساس تبعیض، ‌گلایه مندی به تبع آن واگرایی و رفتار خودسرانه می شود اما اگر جمع بندی ها برخاسته از «مرکزیت نماینده و پاسخگو و قابل عزل» باشد اطمینان بخش می شود . این فراکسیون ضمنا باید بداند که این یافته ارزشمند به تمرین و مراقبت دائمی و ارجاع مداوم به قواعد و مرامنامه  نیاز دارد و الا همگرایی مثال زدنی اعضای آن ،‌شکننده می شود و توسط رقبا قابل رخنه خواهد بود .
این فراکسیون آزمون اخلاقی خوبی هم داد . طی یکی دو ماه پر چالش و قبل از پیروزی قاطع (انتخابات هیات رئیسه) طعم طعن رقیب را چشید. او را روستایی خواندند ؛ او را بازیچه یا مطموع رقیب سیاسی یعنی اصلاح طلبان شمردند ، با تحقیر به او فرمان می دادند که به جریان اکثریت بپیوندد و ساز جدا کوک نکند اما او آرامش خود را حفظ کرد و در صحنه ای قابل پیش بینی (تاکید می شود : قابل پیش بینی) نشان داد که «اکثریت» کیست؟ در عین حال ادب پیروزی نیز داشت و آن تحقیرها را به جفا جبران نکرد . می گویند آزمون «‌ادب پیروزی» دشوار تر از «‌ادب شکست» است. رهروان ولایت نشان داده اند که می توان درسیاست ورزی و تشکیلات به آنان امید بست .
1717