پروژه آمریکا برای تجزیه کشورهای منطقه

محمدرضا نوروزپور:

تحولات منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از زوایای متعددی بررسی شده است. خبرآنلاین در این باره نظرات مختلفی را منتشر کرده است. کارشناسان درباره تحولات منطقه دیدگاه های خوشبینانه و بدبینانه ای ارائه کرده اند که نظرات هر دو طیف در خبرآنلاین منعکس شده است. در این بین در گفتگوهایی که با کارشناسان خارجی داشته ایم نیز تفاوت های دیدگاهی نمایان است. الکساندر کنیازف پژوهشگر ارشد انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه معقتد است که آمریکا در حال تحریک گروه های قومی و طائفی در منطقه خاورمیانه و آسیای میانه است. این کارشناس برجسته جغرافیای سیاسی که در ایران به سر می برد با ترسیم نگاه منفی خود نسبت به تحولات رخ داده در کشورهای عربی آنها را با پروژه خاورمیانه بزرگ نو محافظه کاران بی ارتباط نمی داند. این کارشناس روس معتقد است که آمریکا سناریوی تجزیه کشورهای منطقه را به اجزاء کوچکتر دنبال می کند که آینده ای تیره و تارو خطرناک در پی دارد.
 

پیش از آنکه به بحث اصلی یعنی تحولات منطقه از نگاه روسیه و شما بپردازیم به مناسبت روی کار آمدن سوسیالیست ها در فرانسه و سوگند خوردن ولادیمیر پوتین برای سومین دوره ریاست جمهوری اش بر روسیه ارزیابی شما را از این دو رخداد خواستارم.
بدون تردید این دو موضوع محور سیاست خارجه این کشورها را تغییر خواهد داد. سیاست خارجه کشورهای فرانسه و روسیه در زمان سارکوزی و مدودف در راستای اهداف آنگلوساکسون ها بود که این مسیر دیگر دنبال نخواهد شد. سیاست خارجه ما در دوران مدودف با یک نوع انفعال در قبال برنامه های غرب همراه بود. بازگشت پوتین به صحنه قدرت روسیه به معنی پایان اشتباهات فاحش و استراتژیکی است که در دوران مدودف روی داد. روسیه در زمان پوتین سیاست خارجه ای فعال و جسورانه خواهد داشت.
روسیه باید نقشی فعال درباره لیبی بازی می کرد و اجازه مداخله نظامی ناتو در این کشور را نمی داد اما شاهد بودیم که دولت مدودف در این باره بسیار منفعل عمل کرد.

می توانید شمایی از سیاست خارجه جدید روسیه و فرانسه در دوران جدید را به تصویر بکشید؟
به طور قطع پوتین و اولاند می دانند که سیر تحولات در اروپا و منطقه خاورمیانه بسار سریع است و زمان آنها برای اتخاذ تصمیمات مربوط به کشورهایشان و منطقه بسیار محدود است و اگر تاخیر کنند قطعا نتایج نامطلوبی دامنگیر آنها و بلکه جهان خواهد شد. با این همه نباید توقع حرکات تند انقلابی داشت . روی کار آمدن اولاند در فرانسه به معنی تحولاتی انقلابی در ارتباط با اروپا و منطقه خاورمیانه نیست اما بدون تردید تحولاتی تدریجی در ارتباط با روابط بین قاره ای و بین المللی فرانسه پدید خواهد آمد چرا که سیاست خارجه فرانسه در زمان سارکوزی و همچنین سیاست خارجه روسیه در زمان مدودف با منافع ملی آنها انطباق نداشت و بیشتر با منافع آنگلوساکسون ها سازگار بود. به طور مثال من فکر می کنم موضع گیری روسیه در دوران پوتین در رابطه با سوریه و حتی ایران صریح تر از گذشته خواهدشد و علاوه براین در این دوران مدل تاکید بر همگرایی منطقه ای که در دوران شوروی سابق اجرا می شد از طریق سازمان های پیمان امنیت جمعی، همکاری های شانگهای، اوراسیا و ... در دستور کار قرار می گیرد.
پوتین سال های اول قرن جدید با پوتین کنونی تفاوت هایی کرده است. دست کم تعداد مخالفان او زیاد شده اند آیا گمان می کنید این مخالفت ها تاثیری در روش او بگذارد؟
ولادیمیر پوتین سیاستمداری است که به خاطر منافع روسیه مجددا پای در میدان رقابت های انتخاباتی گذاشت و نه منافع شخصی و الا می توانست خود را بازنشسته کرده و زندگی آرام و راحتی را پشت سر بگذارد. پوتین زمانی از قدرت کناره گیری کرد که محبوبیت خارق العاده ای داشت. در سال 2008 زمانی که پوتین به پایان دوره ریاست جمهوری خود رسید، آنقدر محبوب بود که اگر می گفت می خواهد قانون اساسی را برای باقی ماندن یک دور دیگر در قدرت تغییر دهد همه با او موافقت می کردند. او به راحتی می توانست این کار را بکند اما ترجیح داد کنار برود و مسیر دموکراسی را به خطر نیندازد. من در همان زمان در مصاحبه ای با خبرگزاری ریگنوم روسیه گفتم پوتین آنقدر محبوبیت دارد که هرکسی را به عنوان نامزد ریاست جمهوری مورد حمایت خود به مردم معرفی کند مردم روسیه به او رای خواهندداد و همینطور نیز شد. با این حساب باید نتیجه گرفت که پوتین به فکر منافع شخصی خودش نبوده و بازگشت او به قدرت تنها نشانه تمایل او به بازگرداندن روسیه به جایگاه اصلی و در شان و اندازه واقعی اش است.

اجازه دهید به محور اصلی گفتگو بپردازیم. تحولات منطقه. ارزیابی شما از تحولات کشورهای عربی چیست؟ آیا این درست است که روسیه این تحولات را مشکوک ارزیابی می کند؟
از نظر ما بهار عربی و آنچه در کشورهای عربی رویداده پدیده بسیار پیچیده و روندی خطرناک است. من معتقدم که این تحولات با پروژه آمریکایی خاورمیانه بزرگ مرتبط است با توجه به اینکه ایران ، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی بخش مهمی از این منطقه هستند و در همین فضا تنفس می کنند تاثیر و تاثر این تحولات برای آنها بسیار مهم است و تدام این تحولات برای کشورهای ما هم مدنظر است.
شما فکر می کنید که سناریویی پشت این تحولات است؟
شما را به سیاست های دهه پنجاه آمریکا ارجاع می دهم. در آن دوره آمریکایی ها تئوری خاصی را به نام تئوری هرج و مرج دنبال می کردند که بعدها در زمان زبگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی دولت جیمی کارتر خیلی بسط پیدا کرد و توسعه یافت. بر مبنای این تئوری باید روشی به کار گرفته می شود که امریکا به مرکزیت قدرت درجهان تبدیل شود و برای رسیدن به این هدف لازم بود تا هرکشوری که در دنیا می تواند روزی به قدرتی بالقوه در برابر آمریکا و منافع آن تبدیل می شود دچار هرج و مرج و بی نظمی شود. در اینجا بود که یک قوس بی ثباتی در برخی از مناطق دنیا به راه افتاد. این قوس بی ثباتی در دوره برژینسکی رنگ و بوی تازه ای بخود گرفت و تا حد زیادی عملیاتی شد. از شروع دهه 90 به این سو روند توسعه بی ثباتی یا همان هرج و مرج به شکل گسترده تری در دنیا دنبال شد و حتی موج ان به اروپا هم رسید. من حوادث اتفاق افتاده در یوگسلاوی سابق را در همین راستا ارزیابی می کنم. در واقع آنچه در یوگسلاوی سابق اتفاق افتاد سبب شد تا یک کانون تهدید همیشگی برای کشورهای اروپایی باقی بماند.
آمریکا چه نفعی از ایجاد این کانون تهدید یا ایجاد بی ثباتی می برد؟
آنچه در آن دوران در یوگسلاوی سابق اتفاق افتاد و آنچه که همواره از بابت آن اروپا را نگران می کند بخش زیادی از انرژی اروپایی ها را به خود مشغول کرده و می کند. وجود این تهدید نیرو و ظرفیت کشورهای اروپایی را به خود متوجه کرده و مانع تبدیل شدن اروپا به یک مرکز واحد اقتصادی، سیاسی و جئواستراتژیک می شود. همچنین مانع پذیرش کشورهای اروپای شرقی در ناتو و اتحادیه اروپا می شود.
نفع دیگری که امریکایی ها از این موضوع می برند برهم زدن و یا تضعیف همگرایی در داخل اتحادیه اروپا از طریق کشورهایی چون لهستان، چک و بلغارستان است. آمریکا از این طریق امکان پیدا می کند که سیاست های خود را در چارچوب ناتو حتی در برابر کشورهای قدرتمند اروپایی دبنال کند. در سال 2003 آلمان و فرانسه با حمله نظامی آمریکا به عراق مخالفت کردند اما موفق نشدند در اروپا برای خود همگرایی ایجاد کنند و اروپا نتوانست مواضع هماهنگی ارائه دهد. تحولات اخیر در لییبی و نقشی که اروپایی ها در آن ایفا کردند نیز ضربه هایی به وحدت کشورهای اروپایی وارد کرد. نظیر این سیاست ها را در بخش های دیگر هم می توان دید. مسائلی نظیر مهاجرت پناهندگان از کشورهای آفریقای شمالی به اروپا، تهدید و بی ثباتی در وضعیت انرژی و اخلالاتی که در این زمینه پدید می آید و نیز با توجه به بحران اقتصادی کنونی که اروپا را فراگرفته هرگونه مشکل سیاسی که در این کشورها تقویت شود به خوبی می تواند از تبدیل شدن اروپا به یک قدرت بزرگ و بازیگر جدی جهانی جلوگیری کند. به همه این مسائل باید افراط گرایی، تروریسم، رشد و توسعه گروه های افراطی را نیز افزود. در واقع آمریکا از طریق این تحولات و بازیگردانی هایی از جمله حوادث یازده سپتامبر، به راه انداختن دو جنگ افغانستان وعراق، ایجاد اختلال در نظام سیاسی و اقتصادی اروپا، کمک به گروه های افراطی در این قاره و ... همواره اروپا را متشنج نگه داشته است.

از فحوای کلام شما درباره یازده سپتامبر که آن را از جمله راهکارهای آمریکا برای ایجاد بی ثباتی ذکر کردید بر می آید که گویی یازده سپتامبر کاملا یک پروژه آمریکایی بوده است. آیا منظورتان همین است؟
تقریبا 11 سال از حوادث یازده سپتامبر می گذرد و هنوز هیچ دلیل قانع کننده و قاطعی برای دست داشتن گروه های مشخص تروریستی در این حادثه ارائه نشده است. هیچ چیز ثابت نشده و همه چیز در حد اتهام و هیاهوی رسانه ای است. بالتبع هیچ دلیل محکمه پسندی هم ارائه نشد که این حادثه ربطی به قلمرو افغانستان داشته است. آنها همه چیز را به هم ربط دادند به افغانستان و طالبان و القاعده. ولی اگر ما به این حادثه از نقطه نظر منافع آرمیکا نگاه کنیم به این واقعیت می رسیم که آنها با استفاده از این پوشش حضور دائمی خود را در بخش مهمی از آسیای مرکزی یعنی افغانستان تضمین کردند و نفوذ و حضور خود در این منطقه را تا حد ممکن گسترش دادند. آمریکایی ها توانستند با استفاده از حادثه یازده سپتامبر و با ایجاد و یا ترسیم گسترده اسلام به عنوان یک تهدید در رسانه های خود عملا کشورهای روسیه، چین و سایر کشورهایی را که با مشکل افراط گرایی روبرو بودند را با خود همراه کنند و حتی آنها را وادارند تا اقدام به ارائه کمک کنند. لذا ما شاهد هستیم که در پی حوادث یازده سپتامبر روسیه و چین از اقدامات آمریکا حمایت کردند. تاریخ البته بعدها قضاوت خواهد کرد که حقیقت حوادث یازده سپتامبر چه بودو چه کسی عامل اصلی آن بود اما آنچه که برای پی بردن به آن نیاز به صبر و انتظار نیست این حقیقت عریان است که آمریکا منفعت بسیار زیادی از حوادث یازده سپتامبر به دست آود و اهداف گسترده ای را در سراسر جهان و خصوصا در منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه پیگیری کرد.

به نظر شما تاریخ چگونه قضاوت خواهد کرد؟
کار تاریخ را باید به تاریخ سپرد. تاریخ پر از حوادثی است که بعدها مشخص شده توطئه ای بیش نبوده است و از قضا آمریکایی ها از این سوابق کم ندارند. به عنوان مثال در توطئه های مشابه این، باید به جنگ آمریکا و اسپانیا در قرن نوزدهم اشاره کرد. ماجرا مفصل است اما نقطه بارز آغاز این جنگ انفجار کشتی نظامی آمریکایی ها بود که بلافاصله اسپانیایی ها مقصر آن معرفی شدند. آن روز برای همگان ثابت کردن اینکه آیا اسپانیایی ها واقعا این کار را کرده بودند یا نه دشوار بود اما حالا کاملا مشخص است که انفجار این کشتی صرفا بهانه آغاز یک جنگ با اسپانیا و به چنگ آوردن سرزمین هایی بود که در اختیار آنها قرار داشت. آمریکایی ها با مقصر دانستن اسپانیا در انفجار این کشتی بخش قابل توجهی از قلمرو اسپانیا از جمله ایالت های کالیفرنیا، لوئیزیانا، تگزاس، ویرجینیا و .. را به خود ملحق کرد.

به سوال اصلی درباره تحولات کشورهای عربی و منطقه باز گردیم. با این توضیح، شما مشخصا این تحولات را در امتداد همان تئوری هرج و مرج می دانید و معتقدید که قرار است این کشورها همه تضعیف شوند؟
ببینید منطقه به چه سمتی پیش می رود؟ الان همه جا صحبت از گروه های قومی و طائفی است. در همه کشورها و بین کشورها اختلافاتی که پدید آمده ناشی از مسائل قومی ، گروهی، مذهبی و در یک کلام طائفی است. میان شیعه و سنی اختلاف افتاده است، میان کردها و ترک ها اختلاف است، میان مسلمانان و مسیحیان اختلاف است. یعنی در هرکشوری روی قومیت ها و طائفه ها برنامه اختلاف افکنی درحال پیاده شدن است. الان در بین مسلمانان چندین دسته و گروه و مذهب و طائفه با یکدیگر دچار اختلاف و چنددستگی شده اند. همه این ها را در کشورهای تونس، مصر، لیبی و سوریه می توان دید. این ها حتی چارچوب های تعاملات میان کشورهای اسلامی را دستخوش تغییر و تحول می کند. نحوه مناسبات و روابط بین کشورهای مسلمان دچار تغییر شده است. همسایگاه با هم دچار مشکل شده اند. الان ایران با ترکیه مشکل پیدا کرده، ترکیه با سوریه، سوریه با همه و عرب ها هم با خودو هم با کشورهای غیر عرب.
و شما فکر می کنید این هرج و مرج روز به روز فراگیر می شود.
تا اینجا که اینگونه بوده است مگر اینکه حوادث آنگونه که ما پیشبینی می کنیم پیش نرود و تغییر کند. ولی تا اینجا باید گفت که جز نگرانی چیزی دیده نمی شود. من یقین دارم که این تحولات، آسیای مرکزی را نیز دربر خواهد گرفت.
ایجاد هرج و مرج در کشورها سوای ازاینکه آنها را تضیعف می کند ممکن است به جنگ های داخلی دراز مدت و یا حتی تجزیه آنها تبدیل شود آیا این موضوع نیز مد نظر آمریکایی هاست؟
دقیقا همینطور است. این حرف تازه ای نیست که بگوییم آمریکا به دنبال تجزیه کردن کشورهای منطقه است. آمریکایی ها حتی با شوروی نیز همین کار را کردند و اتحاد جماهیر را متلاشی کردند. ایجاد هرج و مرج و اختلاف افکنی، کمک به گروه های مخالف برای شورش و دامن زدن به مطالبات قومی و طائفی نهایتا یک هدف در پیش دارد و ان تجزیه کشورها و تبدیل آنها به واحدهای کوچک ، بی خاصیت و کم تاثیر است که دائما برای حفظ خود در تب و تاب و تنش بسر می برند و قادر به بازیگری در فرایندهای جهانی نیستند.

این سناریوی تجزیه شامل چه کشورهایی می شود؟ یعنی همه کشورهایی که در آنها تحولاتی پدید آمده هدف تجزیه هستند؟
بدون استثنا همه هدف تجزیه هستند. از تونس گرفته تا مصر و لیبی و سوریه . کشورهای دیگری هم مد نظر هستند. افغانستان جدی ترین گزینه است. این روند حتی در کشورهای آسیای مرکزی هم درحال پیگیری است. قرقیزستان با آن سابقه دو انقلاب شمالی ها علیه جنوبی ها و بالعکس و یا تاجیکستان و اختلافات داخلی آن که همیشه قابل تحریک است. این تجزیه طلبی و دامن زدن به مطالبات گروه های قومی و طائفی حتی تا چین هم قابل گسترش است. الان سناریویی برای ایجاد کشور ترکستان در شمال افغانستان و در بخش مسلمان نشین چین مطرح است که آیغور ها در آنجا ساکن هستند. این خواسته آمریکایی ها در افغانستان با شدت بیشتری دنبال می شود. آمریکایی ها از طریق دنبال کردن طرح تجزیه افغانستان کل اسیای مرکزی از جمله قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان را با تنش مواجه می کنند و درگیری پایان ناپذیری برای ایران و پاکستان فراهم می کنند. آمریکایی ها الان خیلی رسمی گاهی از آن در محافل سیاسی خود سخن به میان می آورند. آنها روی پروژه بلوچستان آزاد کار می کنند که نه تنها افغانستان را درگیر می کند بلکه دو کشور ایران و پاکستان را نیز ملتهب می سازند. الان بواسطه اینکه بیشترین جمعیت بلوچ ها در پاکستان است روی آنها سرمایه گذاری کرده اند و مدام تحریک می کنند. این موج تجزیه طلبی از بلوچستان پاکستان به ایران هم می رسد. در ایران البته همبستگی قومی خوبی وجود دارد اما به هرحال خواه ناخواه با افزایش این بحران در افغانستان و پاکستان، ایران نیز با آن مواجه می شود. موضوع به اینجا تمام نمی شود. بحران سوریه و عملکرد ترکیه ممکن است به طرح تجزیه کردستان و یا حتی بخش های دیگری از این کشور منجر شود که در آن صورت از آن ناحیه نیز ایران درگیر می شود. در کل آمریکایی ها با این شعار که بحران های منطقه ای از طریق اعطای خودمختاری به گروه های قومی حل می شود دست به حمایت گسترده از گروه های تجزیه طلب زده اند. در یکسال گذشته شاهد تجزیه سودان به دو بخش شمالی و جنوبی بودیم. آمریکایی ها به بهانه پایان دادن به خشونت ها از تجزیه سودان حمایت کردند ولی الان نه تنها اوضاع بهتر نشده بلکه به صورت فاجعه بارتری در شرف بدتر شدن است چرا که در آن زمان یک خشونت و درگیری درون کشوری بود اما اکنون منطقه در آستانه رویارویی دو کشور سودان جنوبی و سودان شمالی است که عملا منطقه را به یک جنگ بین کشوری سوق می دهد. آنها پیشتر همین کار را با یوگسلاوی سابق کردند، تیمور شرقی را از اندونزی جدا کردند اما این ها هیچکدام مشکلات را حل نکرده و بلکه به همه مشکلات افزوده است.

درقبال این تحریکات چه اقداماتی باید انجام داد؟
راه درست مبارزه با این پدیده دامن نزدن به اختلافات، تقویت مکانیزم های ثبات، تشویق همه گروه ها به سازش و توافق در چارچوب مرزهای ملی همان کشور و وادار کردن سازمان های بین المللی به موضع گیری علیه این رویه خطرناک است. زیرا در غیر اینصورت روند تجزیه بی پایان خواهد بود. باید این اندیشه را ترویج داد که تجزیه کشورها راه حل مشکلات قومیت ها و طائفه ها نیست. راه منطقی حل مشکلات رسیدن به تفاهم و توافق در چارچوب مرزهای میهنی است. در آسیای مرکزی وضعیت به این حادی نیست. مثلا در قرقیزستان و تاجیکستان برغم وجود تمایلات قومی طائفی اصل بر حل مشکل است. یعنی مثلا در اختلافاتی که اکنون میان قرقیزستان و ازبکستان وجود دارد ازبک های ساکن در قرقیزستان شمالی خواهان استقلال یا ملحق شدن به ازبکستان نیستند بلکه مایلند تا مشکلاتشان در همان چارچوب مرزهای کشور قرقیزستان حل شود. از این رو باید این فرهنگ را تقویت کرد و هرنوع تجزیه طلبی باید اقدامی برخلاف موازین بین المللی تلقی شده و برای آن مجازات تعیین شود. نقش سازمان ها، پیمان ها و ائتلاف های منطقه ای نیز در جلوگیری از تجزیه طلبی بسیار مهم است.

آنگونه که شما تشریح کردید سیاست های آمریکا در دوران اوباما تفاوت چندانی با سیاست های این کشور در زمان نومحافظه کاران ندارد. یعنی آنها هم به دنبال تغییر چهره خاورمیانه و تشکیل خاورمیانه جدید هستند. پس چگونه است که در برخی از تحلیل ها از طرح خاورمیانه بزرگ یا خاورمیانه جدید که کاندولیزا رایس وزیرخارجه دولت بوش به دنبال تحقق آن بود به عنوان طرحی شکست خورده یاد می شود؟
آمریکا هیچ وقت از این طرح دست نکشیده است. این همان مسیر است. تنها تفاوت نوع رسیدن به آن است. دموکرات ها برای محقق کردن این پروژه اسباب و ابزار خاص خود را دارند. براساس همین طرح جدی ترین مرحله آغاز تجزیه از افغانستان خواهد بود. آمریکا حمایت کامل از گروه های تجزیه طلب و شخصیت های سیاسی که به دنبال فدرالیزاسیون هستند را در دستور کار قرار داده است. سیاست آمریکایی ها این است که کشورهایی را که قادر نیستند تحت کنترل کامل در بیاورند تجزیه می کنند. تبدیل افغانستان به چند کشور کوچک و ضعیف کار کنترل آنها را ساده تر می کند و از طریق این کشورهای کوچک تاثیر گذاری بیشتری خواهد داشت. مثلا به همان بلوچستان نگاه کنید. در افغانستان تنها صدهزار بلوچ زندگی می کنند. اما این تعداد در ایران ناگهان به یک میلیون نفر افزایش می یابد و در پاکستان بلوچ ها چهار میلیون نفرند. موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می شود که بدانیم قرار است لوله نفت و گاز از قلمرو بلوچستان عبور کند و بندرگوادر که پاکستان و چین به صورت مشترک حساب ویژه ای برای تعاملات اقتصادی و استراتژیک خود با منطقه و یکدیگر برقرار کرده اند در همین بلوچستان واقع شده است. چینی ها به این منطقه که شاه راه ارتباطی محسوب می شود و با قراقروم مرتبط است علاقمند هستند. این بندر مسیر دست یابی چین به اقیانوس هند است و برای آنها حفظ این خطوط ارتباطی اهمیت حیاتی دارد. با این حساب اگر بلوچستان بی ثبات شود در وضعیت چین نیز تاثیر می گذارد و تمام برنامه های آنها در این منطقه صدمه خواهد دید. لذا طرح خاورمیانه بزرگ یا خاورمیانه جدید همچنان به قوت خود باقی است و در حال دنبال شدن است.

اینگونه که شما از تئوری هرج و مرج و تجزیه و نقش آمریکا سخن می گوئید، پس نقش مردم در این تحولات چه می شود؟ آیا مردم انقلاب نکردند؟ آیا این مردم نبودند که خواهان تغییر بودند و به میدان آمدند و خواسته خود را تحمیل کردند؟ پس نقش مردم در این تحولات چیست؟
برای من خیلی آسان تر است که به جای جواب دادن به این سوال، تحولات بهار عربی را با آنچه در قرقیزستان پیش آمد در کفه ترازو بگذارم. معمولا کسانی که برای ساقط کردن دولت ها دست به کار می شوند افرادی فریب خورده اند که به شدت از جو ساخته شده توسط رسانه ها متاثر می شوند. عمده این جو رسانه ای نیز توسط غرب هدایت می شود. در قرقیزستان رسانه های گروهی چنین نقشی را به خوبی بازی کردند. در مصر و تونس هم اگر نگاه کنید می بینید رسانه ها از جمله شبکه های اجتماعی اینترنتی فیس بوک و توئیتر نقش پررنگی داشتند. محور تبلیغات در این رسانه ها لایه ها و توده های مردم است. آنها مرتبا این فکر را به درون بدنه توده ها پمپاژ می کنند که همه مشکلات شما این رژیمی است که اکنون در قدرت است. آنها دائما با ذهن مردم اینگونه کار می کنند که همه رنج های آنها به خاطر این است. به استثنای افراد فریب خورده در این تحولات که بسیج آنها انرژی زیادی را آزاد می کند، عده ای از جریان ها و گروه های سیاسی، گروه های رقیب، نخبگان سیاسی ناراضی و مدعیان سیاسی که در برابر قدرت حاکم همیشه ادعا داشته اند و سهم خواهی می کرده اند نیز حضور دارند. در انقلاب اول قرقیزستان همین ها ادعا کردند که انتقال قدرت از شمال به جنوب یک ضرورت بوده است و در انقلاب دوم گفتند که شمالی ها تقاص انقلاب اول را گرفتند. یا به طور مشابه به جنگ داخلی تاجیکستان نگاه کنید که همین ویژگی ها یعنی درگیری و رویارویی گروه های داخلی را شامل می شد. در همه این ها از مردم به صورت ابزاری استفاده شد تا یک گروه رفته و یک گروه دیگر به جای آنها بیایند. در قرقیزستان دو بار این انتقال به نفع شمالی ها و جنوبی ها اتفاق افتاد و در تاجیکستان نیز بحث انتقال قدرت از نخبگان خجندی به کولابی را مطرح کردند. حالا این مدل در هر کشور به گونه متفاوتی است. ایجاد اختلاف میان گروه های مذهبی، قومی و طائفی و تحریک و استفاده ابزاری از احساسات آنها و هدایت آن به سمت دلخواه یکی از این تکنیک هاست. در لیبی هم اختلاف گروه های سیاسی و گروه های قومی طائفی منجر به تحول شد، همین موضوع در سوریه دنبال می شود با این تفاوت که علاوه بر اختلافات قومی اختلافات مذهبی نیز وجود دارد. نمونه این اتفاقات را دقیقا می توان با ماجرای یوگسلاوی سابق تطبیق داد.

آیا تصور نمی کنید نقش بسیار پررنگی به آمریکایی ها داده اید؟ یا اینکه آنها را خیلی توانمند معرفی کرده اید؟ براساس تحلیل شما آمریکایی ها سناریو می نویسند و به خوبی آن را اجرا می کنند. آیا واقعا آمریکایی ها اینقدر قدرتمند هستند؟
نه اینطور نیست. یعنی بخشی از آن که آمریکایی ها سناریو دارند درست است اما بخش دیگر آنکه لزوما آنها به همه اهداف خود خواهند رسید درست نیست. من موافق نیستم با اینکه آمریکایی ها هرکاری که می خواهند را انجام می دهند. آنها براساس سناریوهای ساده عمل می کنند ولی همیشه نتیجه یا نتایجی را که انتظار دارند نمی گیرند. در برخی موارد دقیقا خلاف نتیجه دلخواه عایدشان می شود. مثلا در قرقیزستان آمریکایی ها بواقع قصد کردند تا تغییر رژیم صورت گیرد و باقی اف سرکار بیاید اما همین باقی اف در سه سال اول قدرت خود عملا سیاست های روس گرایانه را دنبال کرد و زمانیکه ابزار نفوذ روی او پیدا کردند توانستند سیاست های او را آمریکایی کنند اما بازهم نتوانستند انقدر خوب عمل کنند که یا دست کم نتوانستند تمام جوانب آن را مد نظر قرار دهند و همین منجر به سقوط او در انقلاب بعدی شد. تحولات در کشورهای مورد بحث بسیار پیچیده تر از سناریوها هستند. شما راهی را آغاز می کنید اما معلوم نیست بتوانید مسیر را به پایان برسانید یا آن را به جایی که مد نظر شماست برسانید برای همین است که تحولات و روندها با حضور بازیگران جدید و قدرتمند شدن بازیگران منطقه ای پیچیده تر شده و گاه تغییرات ماهوی می کند. این پیچیدگی همزمان هم خوب است و هم بد. خوب است از این جهت که به راحتی مسیر دلخواه آمریکا پدید نمی آید و بد است از این جهت که پیشبینی نتایج آنها بسیار سخت می شود. حتی خود آمریکایی ها هم نمی توانند قطع و یقین بگویند که تغییر و تحول در مدیریت این کشورها به سود آنها تمام خواهد شد یا به ضرر آنها. از سوی دیگر بازهم تاکید می کنم که بازیگران دیگری نیز در صحنه حضور دارند که می توانند تاثیر زیادی روی تحولات بگذارند.

ایران عمده تحولات کشورهای عربی را که بدون دخالت بیگانگان صورت گرفته بیداری اسلامی نامیده است. آیا شما فکر می کنید این نامگذاری در همین راستا یعنی تاثیر گذاری بر صحنه تحولات و جهت دهی به آنها در برابر خطی که آمریکایی ها دنبال می کنند صورت گرفته است؟
به نظر من اینگونه است. با این همه یک جای کار من را نگران می کند و اینکه در کنار این جریان که بیداری اسلامی نام گرفته و جنبه مثبت دارد باید مراقب بود که گروه های تندروی اسلامی قدرت را به دست نگیرند که در آن صورت عکس آن محقق خواهد شد. از سوی دیگر این کاربرد درباره همه تحولات و همه کشورهای درگیر در تحولات صدق نمی کند. در کشوری مثل سوریه نمی توانیم از اصطلاح بیداری اسلامی استفاده کنیم چرا که در انجا کاملا خلاف این مسیر در شرف وقوع است و چه بسا نافی بیداری اسلامی است. در سوریه گروه های افراطی علیه دولت مرکزی شوریده اند که در صورت به قدرت رسیدن ممکن است موج جدیدی از رادیکالیسم اسلامی را ترویج کنند. از این رو در آنجا تحولات نه در راستای منافع اسلام پیش می رود و نه منطقه لذا نمی توانیم برای همه کشورها یک نسخه ارائه کنیم. نقش گروه های خارجی در تحولات سوریه بسیار آشکار است و همانگونه که گفتم مسیر حرکت به سمت تجزیه طلبی و بحران آفرینی در منطقه برای اهداف بلند مدت آمریکاست. از این رو من اعتقاد دارم که هرکشوری در منطقه مدل خاص خودش را دارد و به طور جداگانه باید به ارزیابی آن نشست.

4949