شکاف نسل ها چیست؟ احساس دولتی بودن و رسمی بودن ارزشهای مورد وثوق جامعه ؟

هادی معیری نژاد- اگر تاریخ را مطالعه کنیم اولین نکته ای که در میابیم روند کند تغییرات اجتماعی است . مثلا می خوانیم که فلان سلسله 300 سال یا 500 سال در کشور ما حاکم بوده است .در خلال این چند سال ما تغییرات اندکی را در نظام اجتماعی ،رفتار مردم ، ارزشهای آنان و حتی لباس و پوشاک آنان میبینیم.
از دوران مادها تا حمله اسکندر به ایران وسپس از دوران سلوکیها تا اشکانیان و بالاخره شکست ساسانیان از مسلمانان چیزی حدود یک هزاره سپری شد. اما تغیرات اجتماعی در نظام ارزشی مردم چندان رخ نداد که ما امروز از یک قرن توقع داریم.
در حقیقت نوزایی جوامع و مدرنیزاسیون کلی ترین اثرش همانا سیر سریع تحولات اجتماعی است.
اما این سیر تحولات مخصوصا جوامعی که به دلایلی تحول بطئی به سوی مدرنیسم دارند با معضلاتی مواجه می کندکه شکاف بین نسلی یکی از بدیهی ترین اثرات آن است.
شکاف نسلی مفهومی است که اختلاف فاحش روانی ، اجتماعی و فرهنگی و تفاوت معنا دار در بینش و آگاهی ، باور ها ، تصورات ، انتظارات ، جهت گیری های ارزشی و الگوهای رفتاری میان دو نسل همزمان در یک جامعه را مورد توجه قرار می دهد.
مفهوم شکاف نسلها در جامعه شناسی اولین بار در دهه 60 میلادی در اروپا و آمریکا به کار رفت جامعه غربی بعد از سر برآوردن از لطمات جنگ پیشرفت سریعی در تکنولوژی های ارتباطی کرد .همچنین پیشرفت اقتصادی فنی ،مفاهیمی چون ماشینی شدن را دوباره زنده کرد.
از طرف دیگر تئوری های مغفول مانده در زمان جنگ مثل لزوم آزادی های جنسی توسط فروید جامعه را دچار انقلاب جنسیتی کرد.نفوذ کمونیسم و عقاید اشتراکی و سپس کشف مخدرهای جدید مثل ال اس دی نسلی را پدید آورد که بسیار بیشتر از قبل با پدران و مادران خود تفاوت داشتند.
اما این مفهوم در کشور ما گرچه قبل از انقلاب هم وجود داشت اما بعد از انقلاب با دولتی شدن هنجارهای و الگوهای رفتار و پوشش به مشکلی جدی تر بدل شد و از شکاف بین نسلی فراتر رفت.
جامعه انقلابی ما بعد از چند سال جنگی طولانی را به خود دید که با خود الگوهای ارزشی خاص را به همراه آورد.
این الگوهای ارزشی که رفتار گفتار و پوشاک و حتی پندار و آرمان ها را در بر می گرفت امروزه در تقابل با نسلی قرار گرفته است که رفتار و پوشاک آنان توسط بخش رسمی جامعه نامناسب تشخیص داده می شود و در طرحهایی مانند حجاب و عفاف با آن برخورد می شود واندیشه و آرمانهای آنان نیز مخصوصا در دانشگاهها در قالب طرحهای اسلامی شدن دانشگاهها و مهندسی فرهنگ مورد پالایش قرار می گیرد.
اما مشکل بخش رسمی جامعه اینجاست که این طرحها نمی تواند این شکاف را پر کرده و در بسیاری اوقات این شکاف را عمیق تر می کند.و این موضوع برای متولیان فرهنگی به یک سئوال بی جواب مبدل کرده است.
به عنوان مثال مراسم روز والنتاین در کمتر از 15 سال چنان الگوهای ابراز علاقه و ارتباط بین دو جنس را نسبت به نسل قبل متحول کرده است که متولیان فرهنگی را اول به برخورد پلیسی و سپس به سمت ایجاد روز جایگزین متمایل کرد اما در نهایت با عدم پذیرش الگوی رسمی ،والنتاین هر سال به عنوان یک پدیده خارجی بیشتر اشاعه میابد و برخورد انتظامی به هیچ وجه آنرا از بین نبرده است
تمام این مشکلات در مفهوم ارزشهای اجتماعی نهفته است .چرا که منابع ارزش آفرین نسل قبل با نسل جدید تفاوتهای اساسی کرده است. نقش اینترنت گسترش ماهواره ها، افزایش تحصیلات دانشگاهی به طور قطع ارزشهایی می آفریندکه از جامعه ای که مسئله اصلیش جنگ و دفاع بود متفاوت است.
از طرف دیگر احساس دولتی بودن و رسمی بودن ارزشهای مورد وثوق جامعه ، شکاف بین نسلها را به شکاف بین بخش رسمی و غیر رسمی جامعه نیز پیوند زده است. و شکاف ارزشی را به ارزشهای ما و ارزشهای آنها تبدیل کرده است.
بروز مشکلاتی مانند گرانی روز افزون، بیکاری جوانان ، ارقام هوش از سر بر اختلاس بزرگ بر بی اعتبار شدن الگوهای ارزشی جامعه ابعاد وسیع تری می دهد.
در چنین موقعیتی مقصر دانستن ماهواره ها و برخورد با آنها ، محدود کردن اینترنت و از طرف دیگر نداشتن و ارایه ندادن جذابیتهای جایگزین نتوانسته است این شکاف را پر کند.
والدین ایرانی هم معمولا برنامه چندانی برای شکاف بین نسلی ندارند برخی با سخت گیری و برخی با سهل انگاری با این پدیده مواجه می شوند بسیاری از پدر مادر ها در جواب به این سئوال که شما خودتان مگر در جوانیتان چه کرده اید ؟ پاسخ روشنی ندارند چون آنها نیز به نوبه خود با پدران و مادران خود دچار تضاد بوده اند.
لذا بروز ناگزیر شکاف بین نسلها در جامعه ما با وجود نداشتن یک استراتژی کارآمد برای مواجهه چه از طرف دولت و چه از طرف خانواده ها باعث شده است این مسئله همواره به عنوان یک بحران اجتماعی جلوه گر شود در صورتی که با اندکی درک متقابل فرهنگی می توان وارد جاده ای شد که انتهای آن به جایی می رسد که در آن وجود شکاف ارزشی بدیهی شمرده شده و آن را به رسمیت می شناسند. که این اولین قدم در راه پر کردن فاصله هاست.
45301