پیروزه روحانیون: نام مصطفی رحماندوست در ادبیات کودک و نوجوان کشورمان شناخته شده است. اما مصطفی رحماندوست در چهار سال اخیر دبیری جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان اصفهان را نیز به عهده داشته است. او در مراسم اختتامیه جشنواره کودک ضمن خداحافظی از دبیری جشنواره به مسائل و مشکلات برگزاری این جشنواره اشاره کرد.
به عقیده او برگزاری این جشنواره‌ها دو مشکل دارد، اول اینکه چون در شهرستان برگزار می‌شود، همواره با امکانات محدودی مثل کمبود سالن‌های مناسب تئاتر و... مواجه است. و دیگر مشکل به مدیریت اجرایی در شهرستان‌ها برمی‌گردد، زیرا این مدیریت اغلب به دست کسانی است که در این زمینه تجربه کافی ندارند و در عوامل پایین‌دستی هم این بی‌تجربگی دیده می‌شود. پیشنهاد او برای رفع این مشکلات، آموزش عوامل اجرایی در شهرستان‌ها به صورت جدی و کاهش تعداد مسئولان تا حد امکان است تا تصمیم‌‌گیری‌ها زودتر و از طریق منابع دسته اول‌تر صورت بگیرد. با او درباره جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان گفتگو کردیم.
به نظر شما جشنواره تئاتر کودک چقدر قابلیت بین‌المللی بودن را دارد؟
جشنواره تئاتر کودک دو سال است که بین‌المللی شده است. اگر هدف از بین‌المللی شدن این جشنواره معرفی تئاتر ما به جهان بوده باشد، که تا حد زیادی به این هدف رسیده‌ایم. چون هر سال یکی، دو نمایش ما از طریق این جشنواره به فستیوال‌های جهانی معرفی می‌شوند و در کشورهای دیگر به نمایش در می‌آیند. اگر هم منظور معرفی و دعوت تئاترهای دیگر کشورها به جامعه هنری و مخاطبان کشور ما باشد باز هم به این هدف رسیده‌ایم چون هر سال تعدادی از کارهای خوب کشورهای دیگر به این جشنواره راه می‌یابند. از نظر ظرفیت داوری هم باید بگویم که جشنواره تئاتر کودک اصفهان قابلیت بین‌المللی دارد و داوران خوب بین‌المللی در آن شرکت می‌کنند و داوری آثار را به عهده دارند. با این حساب من فکر می‌کنم جشنواره تئاتر کودک اصفهان قابلیت بین‌المللی بودن و بین‌المللی ماندن را دارد.
جایگاه تئاتر کودک و نوجوان در کشورمان در مقایسه با دیگر کشورها چه وضعیتی دارد؟
در دنیا تئاتر کودکان و خردسالان جدا از تئاتر نوجوانان است و تئاتر نوجوانان بیشتر با تئاتر جوانان آمیخته می‌شود و به آن نزدیک‌تر است. اما در ایران ما تئاتر نوجوان و خردسال نداریم و بیشتر نمایش‌های غیربزرگسال ما مناسب گروه سنی کودکان است. در حالی‌که نوجوانان کشور ما به تئاتر نیاز دارند و در نمایش‌های نوجوانانه باید به مسائل و نیازهای روز نوجوانان پرداخته شود. در زمینه تئاتر خردسالان هم ضعیف هستیم و باید بیشتر تلاش کنیم.
ارتباط ادبیات و تئاتر کودک چطور است؟
بسیار ضعیف است. بین ادبیات و تئاتر کودک و نوجوان ارتباط بسیار کمی وجود دارد و بیشتر نمایش‌های این گروه سنی وامدار ادبیات فولکلور و افسانه‌های عامه‌پسند است. در حالی که کودکان و نوجوانان ما بیش از آن که به ادبیات و نمایش‌های فولکور و افسانه‌ای نیاز دارند، به نمایش‌هایی که به نیازهای روز آنها پاسخ بدهد و به آنها بپردازد نیازمندند.
آیا ادبیات کودک و نوجوان ما این قابلیت را دارد که از آن اقتباس نمایشی شود؟
بله، بی‌شک. وقتی از این آثار اقتباس سینمایی می‌شود، مسلماً قابلیت این را هم دارند که اقتباس تئاتری هم ازشان بشود. ولی کارگردانان و نمایشنامه‌نویسان ما از این آثار غافلند. آثاری که امروز به نوجوانان و کودکان مربوط است و مسائل امروز آنها را بررسی می‌کند. آنها بیشتر به آثار ادبی کهن یا عامه‌پسند روی می‌آورند.
آیا در زمینه تئاتر کودک و نوجوان کارهای پژوهشی انجام شده است؟
نه متأسفانه در این زمینه پژوهش‌های قابل‌توجهی انجام نشده است. یکی از هم‌و‌غم‌های من دراین چند سال که دبیر جشنواره بودم، این بود که تعدادی کتاب در این زمینه منتشر کنیم و در اختیار شرکت‌کنندگان جشنواره و کارشناسان تئاتر کودک و نوجوان قرار بدهیم. خوشبختانه تا حدی به این هدف رسیدیم و توانستیم 17 عنون کتاب منتشر کنیم. بخشی از این کتاب‌ها برگزیده مسابقات نمایشنامه‌نویسی در چهار سال گذشته بودند و بخشی دیگر کتاب‌های مطرح جهان در زمینه تئاتر کودک و نوجوان بودند که ترجمه کردیم و در اختیار علاقه‌مندان و کارشناسان این رشته قرار دادیم.
در جشنواره شانزدهم مطرح شد که ممکن است دوره بعدی برگزار نشود و برگزارکنندگان آن از برگزاری دوره بعدی جشنواره چندان مطمئن نبودند. آیا جشنواره‌ای که شانزده دوره از برگزاری آن می‌گذرد نباید به جایگاهی رسیده باشد که ضمانت اجرایی برای برگزاری منظم آن وجود داشته باشد و برگزارکنندگان با ترس و لرز و تردید از برگزاری دوره‌های بعدی حرف نزنند؟
این یک مسئله سیاسی و مرتبط با امور مملکتداری است؛ به تئاتر ربطی ندارد. ببینید ما در کشوری زندگی می‌کنیم که وقتی مدیری تغییر می‌کند کاری به تصمیم‌های مدیران قبلی ندارد و تصمیمات خودش را اجرا می‌کند. دوره اول تا یازدهم جشنواره تئاتر کودک در همدان و زاهدان برگزار شد اما وقتی مدیر وقت تغییر کرد، مدیر جدید گفت برای این جشنواره هزینه نمی‌کند و همین باعث شد جشنواره سه سال تعطیل شد. خوشبختانه بعد از مدتی مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان تصمیم گرفت جسد بر زمین مانده جشنواره را دوباره احیا کرد و برای برگزاری مجدد آن تلاش کرد. به این ترتیب جشنواره بعد از سه سال تعطیلی دوباره فعال شد. ولی هیچ تضمینی وجود ندارد که در این تغییر و تحولات مدیر جدید باز هم برای برگزاری جشنواره سرمایه‌گذاری کند یا خیر. این است که ما با تردید از برگزاری دوره‌های بعدی صحبت می‌کنیم؛ چون هیچ تصمیم و برنامه ثابتی در کشور ما وجود ندارد و برگزاری جشنواره هم از اختیارات ما خارج است.
البته مقوله تئاتر کودک و نوجوان خودش آنقدر ظرفیت دارد که بتواند با تکیه بر آن انگیزه‌های برگزاری جشنواره را در مدیران حفظ کند. در واقع احیای مجدد جشنواره تئاتر کودک و نوجوان بخش بزرگش را مدیون ظرفیت‌های خود تئاتر کودک و نوجوان است. ولی در هر صورت به نظر من ماندگاری جشنواره به همت و تلاش خود تئاتری‌ها و هنرمندان نیازمند است. من حتی در مراسم اختتامیه این دوره جشنواره هم به دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان برگزاری جشنواره گفتم شما خودتان باید دور هم جمع شوید و تلاش کنید برای برگزاری این جشنواره و به مدیران دولتی امید نداشته باشید. البته این کار آسانی نیست.
جشنواره تئاتر کودک و نوجوان چقدر بر مبنای اصول کارشناسی و علمی برگزار می‌شود و چقدر بر اساس سلیقه‌های برگزارکنندگان آن؟
ببینید من به عنوان دبیر جشنواره در چهار سال اخیر، آدمی نیستم که زیر بار اعمال سلیقه‌های حامیان جشنواره بروم. البته انصافاً آنها هم تا آن‌جا که ممکن بود از اعمال‌سلیقه پرهیز کردند، اما اگر هم می‌خواستند سلیقه‌ها و خواست‌هایشان را حاکم کنند، من قبول نمی‌کردم و می‌رفتم. البته این اعمال‌سلیقه همیشه و در همه جشنواره‌ها در بخش داوری تا حدی وجود دارد. یعنی داوری‌ها معمولاً بخشی از آن بر اساس سلیقه داوران صورت می‌گیرد، مثلاً اگر به جای این داوران، افراد دیگری نمایش‌ها را قضاوت و داوری می‌کردند، شاید یکی، دو نمایش دیگر برنده می‌شدند. اما در کل باید بگویم ما سعی کردیم این جشنواره را در دورترین حالت از سلیقه‌های مدیریتی صرف، برگزار کنیم.
عده‌ای معتقدند جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان اصفهان بیشتر از این که معرفی‌‌کننده آثار ایرانی باشد و نمایش‌های داخلی را برجسته کند، به کارهای خارجی بها می‌دهد. شما چه جوابی برای این انتقاد دارید؟
این دقیقاً همان نکته‌ای است که من به شدت با آن مخالفم. ببینید به نظر من ما نباید به خاطر میزبان بودنمان امتیاز ویژه‌ای بگیریم. به نظر من تئاتر ما باید جایزه خوب بودنش را بگیرد نه جایزه میزبان بودنش را. من در جشنواره‌های بین‌المللی نمایشی و ادبی بسیاری داور بودم و عقیده دارم تا وقتی که آثار ما در حد جایزه گرفتن نباشد، باید به آثاری جایزه بدهیم که قابلیتش را دارد حتی اگر خارجی باشد. بعضی از دوستان شکایت می‌کردند که ما در زمین خودمان باختیم و من به آنها می‌گفتم خوب اگر خوب بازی می‌کردید نمی‌باختید.
آیا این امکان فراهم شده تا نمایش‌های خارجی در شهرهای مختلف اجرای عمومی داشته باشند و مخاطبان، به خصوص کودکان و نوجوانان، با آثار خارجی آشنا شوند و بتوانند آثار نمایشی داخلی را با نمایش‌های خارجی مقایسه کنند؟
سفر گروه‌های خارجی به شهرهای مختلف کشورمان هم هزینه‌های مالی سنگین در بر دارد و هم هزینه‌های فرهنگی. به همین خاطر ما نمی‌توانیم امکان سفر آنها را فراهم کنیم. اما هر سال از تعدادی از این گروه‌ها می‌خواهیم در تهران اجراهایی داشته باشند. امسال هم گروه برزیلی که جایزه ویژه این دوره از جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان اصفهان را به‌دست آورد، قبول کردند نمایش «قصه‌های با آت‌وآشغال‌ها» را به مدت چهار روز در تالار هنر شهر تهران اجرا کنند.
نظر شما