ان. پی. تی قرارداد منع اشاعه اتمی در دنیا است. موضوع خلع سلاح هسته ای در کنار دو اصل منع گسترش تسلیحات اتمی و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای، درمجموع سه اصل مهم NPT را تشکیل می دهند. عدم توازن در توجه به روند اجرایی کردن اصول NPT نگرانیها در مورد آینده و تداوم این قرارداد را افزایش می دهد.
وقتی که در سال 1968 قرارداد NPT مطرح و در سال ١٩٧٠ به تصویب کشورها رسید، در آن برهه قرار شد کشورها به صورت یک بسته به اصول NPT بنگرند که در واقع یکی از مهمترین آن ها حرکت به سوی خلع سلاح جهانی بود، اما مسئله ای که پیش آمد این بود که پنج کشور دارای تسلیحات هسته ای یعنی آمریکا، روسیه، چین، انگلیس و فرانسه که در آن زمان به عنوان کشورهای دارنده تسلیحات هسته ای در NPT به رسمیت شناخته شدند، هیچ وقت حاضر نشدند بطور جدی دربرابر تعهد خلع سلاح هسته ای خود وارد مذاکره شوند. در واقع سایر کشورها از جمله کشورهای جنبش عدم تعهد این قرارداد را به صورت یک بسته پذیرفته بودند تا در کنار تعهد به عدم گسترش تسلیحات هسته ای، از حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای بهره مند باشند. اما در عمل چنین اتفاقی نیفتاد، چرا که نگرش قدرت های بزرگ به مسئله خلع سلاح هسته ای طی زمان متفاوت شد.
از سال 1968 آمریکا و روسیه به عنوان دو قدرت اتمی جهانی سعی کردند در قالب قراردادهای START و SALTو در سالهای اخیر SORT به گونه ای به موضوع خلع سلاح جهانی توجه کنند اما در عمل نتوانستند به چنین هدفی دست بیابند. علت اصلی این عدم موفقیت دیدگاههای متفاوت کشورها به این موضوع است. دیدگاه آمریکا و انگلیس تا حدودی نسبت به خلع سلاح هسته ای جهانی نزدیک است. اگرچه این کشورها در ظاهر از دنیای بدون سلاح هسته ای سخن می رانند، اما در عمل تمایل لازم را نشان نداده اند. روسیه و فرانسه در این میان دیدگاهی متفاوتی دارند. این دو کشور سلاح هسته ای را امری بازدارنده و پرستیژی درنظر می گیرند و به همین دلیل به سمت آن حرکت نمی کنند. دیدگاه چین نیز در این میان درخور توجه است. این کشور اعلام کرده که اگر سایر کشورهای به سمت جهان عاری از سلاح هسته ای حرکت کنند، چین نیز موافق است و سلاح های هسته ای خودش را از بین می برد. دو کشور هند و پاکستان به دلیل بازدارندگی و رژیم صهیونیستی به دلیل حفظ انحصار سلاح های اتمی در منطقه خاورمیانه، اساساً به دنبال خلع سلاح هسته ای نرفته اند.
در این شرایط کشورهای جنبش عدم تعهد که ایران نیز عضو آن است احساس می کنند که میان سه اصل NPT توازن برقرار نیست. در مورد کشوری مانند ایران مسئله اصلی این است که کشورهای دارای سلاح اتمی به خصوص آمریکا بیش از حد بر جنبه منع گسترش تسلیحات هسته ای در برنامه هسته ای ایران تاکید می کنند تا موضوع استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای. کشور ما اعلام کرده که نیاز به اورانیوم 20 درصد غنی شده برای مصارف دارویی رآکتور تحقیقاتی تهران دارد و این براساس اصل استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در NPT جزو حقوق ایران محسوب می شود و حتی جامعه بین المللی ملزم است تا این اورانیوم غنی شده را در چارچوب همکاریهای هسته ای در اختیار ایران قرار دهد. اما کشورهای غربی از همکاری سرباز می زنند.
این خود نوعی تبعیض در عدم توازن در اصول NPT است. یعنی اینکه بدون اینکه به کشورها امتیازی در زمینه فعالیتهای صلح آمیز هسته ای اشان داده شود یا نگرانی های امنیتی اشان را در چارچوب خلع سلاح جهانی رفع کند آنها را بر اساس اصل عدم اشاعه هسته ای ملزم به رعایت قواعد و مقررات بسیار سخت NPT در زمینه می کند. این مسئله خود نوعی سرخوردگی در میان اعضا بوجود آورده که آینده این قرارداد را با چالش جدی روبرو می کند. بعضی از دیدگاهها معتقدند که ادامه این روند می تواند منجر به خروج تدریجی کشورها از NPT و به تبع فروپاشی این قرارداد شود.
بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه مانند مصر معتقدند که NPT یک ابزار فریب دهنده است که کشورهای قدرتمند جهان از آن برای محروم کردن سایر کشورها از حقوق شان مورد استفاده قرار می دهند. مصر با این قول که رژیم اسرائیل وارد روند خلع سلاح هسته ای خواهد شد قرارداد NPT را تصویب کرد و حال تصور می کند که فریب خورده است چون هیچگونه علامتی از حرکت به این سمت نیست و قدرتهای غربی نیز همچنان به حمایت خود از اسرائیل ادامه می دهند.
بنابراین چالش اساسی دنیای امروز این است که موضوع خلع سلاح هسته ای در NPT اندکی مغفول مانده است. کشورهای غربی به خصوص آمریکا با مسئله خلع سلاح عمومی هسته ای در منطقه خاورمیانه مشکل دارند، چرا که نمی خواهند تحت هیچ شرایطی انحصار هسته ای اسرائیل در منطقه به چالش کشیده شود. این درحالی است که ایران در سال 1974 اولین کشوری بود که موضوع خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای را مطرح کرد و تا به امروز هم فعالانه به دنبال آن است.
* رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه
منبع: همشهری
نظر شما