روایتی جامانده از تاریخ مشروطه

به مناسبت توزیع این مستند در پلتفرم فیلم‌نت، «رضا صائمی» منتقد و نویسنده سینمایی نگاهی به این مستند تاریخی کرده و یادداشتی را درباره وجوه ساختاری و محتوای این اثر به رشته تحریر درآورده است که در ادامه می‌خوانید:

تاریخ فارغ از ابزار روایت و بیان آن، همواره برای مردم جذاب بوده است. به همین دلیل وقتی به میانجی تصویر و سینما، این روایت از امری شنیدنی به امر دیدنی و تماشایی تبدیل می شود بر جذابیت آن افزوده می شود. به همین دلیل مستندهای تاریخی اغلب با اقبال مخاطبان همراه می شود. خاصه اگر این مستند درباره دوره و برهه مهمی از تاریخ معاصر ما یعنی دوره مشروطه باشد. تاریخ مشروطه هم حرف های ناگفته زیاد دارد و هم روایت های گوناگونی که می توان در بستر آن به خوانش های تازه و متفاوتی از این رخداد سرنوشت ساز تاریخی به دست داد. مستند «سرپتی ها» به کارگردانی کیوان مهرگان روایتی از این دست است که تلاش کرده تا مشروطه را به عنوان یک رخداد ملی در موقعیت قومی بازنمایی کند. مهرگان در این مستند، اتفاق مشروطه در کرمانشاه را بررسی کرده و به زندگی و مرگ یارمحمدخان از سرداران مشروطه می‌پردازد. از سرداران مهم تاریخ مشروطه که اغلب در سایه سرداران نامدارتری مثل ستارخان و باقرخان قرار گرفته و اهمیت آن به حاشیه و محاق رفته است. واقعیت این است که تاریخ مشروطه هنوز پایان نیافته و ما همچنان درگیر همان وضعیت تاریخی و پرسش ها و مطالباتی هستیم که در مشروطه ظهور کرد و امتداد یافت. به عبارت دیگر موضوع مشروطه، در جامعه ایرانی تمام نشده است. آنچه بر تاریخ ما گذشته و آنچه مشروطه را رقم زد، هنوز نیاز به بازنگری و بررسی دارد و «سرپتی‌ها» این کار را انجام داده و بخشی از تاریخ را برای مخاطب زنده کرده و در ذهن او سوال‌هایی به وجود می‌آورد. از این حیث، «سرپتی ها» را هم می توان یک مستند تاریخی دانست و هم یک پرتره که بر محوریت شخصیت یارمحمد خان صورت بندی شده است. چه بسا بتوان آن را یک پرتره تاریخی دانست که به میانجی رمزگشایی از یک یارمحمدخان به روایت بخشی از تاریخ ناگفته مشروطه دست می زند. از این حیث می توان «سرپتی ها» را روایتی مکمل در بیان تاریخ مشروطه دانست که این امکان را به مخاطب می دهد تا از تاریخ مشروطه مرکززدایی کند و آن را در جغرافیای کرمانشاه هم فهم کند. آنچه که باید در تحلیل این مستند لحاظ کرد این است که در اینجا ما با یک مورخ مواجه نیستیم با یک روزنامه نگار و مستندسازی مواجه هستیم که برداشت خود را از یک برهه تاریخی و شخصیتی موثر در آن، دستمایه روایت خود قرار داده است. ضمن اینکه خود کارگردان هم متعلق به همان دیار یار محمد خان است و این مستند را می توان ادای دین او به زادگاهش و رخداد مشروطه در آن دانست. روایتی از آزادگی برای استقلال و آزادی وطن. شاید اگر کارگردان از صدای یک دوبلور و گوینده حرفه ای که جنس صدایش با قصه های تاریخی تجانس دارد استفاده می کرد بر جذابیت مستند افزوده می شد اما راوی شدن خود خود به واسطه علاقه ای که به سوژه داشته از یک سو و دغدغه ای که نسبت به سرنوشت و گذشته تاریخی زادگاه خود داشته از سوی دیگر کمک کرده تا این روایت از جان برآید و بر تصویر و رخداد بنشیند. سبقه روزنامه نگاری مهرگان هم کمک کرده تا او ضمن انجام پژوهش درباره سوژه مستند بتواند یک مستند-مقاله یا مستند-جستار بسازد که نه فقط یک مستند که به مثابه یک سند تصویری-تحقیقی از بخشی از تاریخ ناگفته مشروطه یا به عبارت دیگر تاریخ مشروطه کرمانشاه را روایت کند. مستندی که البته غربت یار محمد به عنوان یکی از سرداران انقلاب مشروطه را آشکار می سازد. این غربت قهرمان کرمانشاهی در ابتدا و انتهای فیلم قابل درک است. در ابتدای فیلم می بینیم که بسیاری از مردم همشهری یار محمد او را نمی شناسند یا صرفا نامی از او شنیده اند و در پایان مستند هم شاهدیم که به شکل غریبانه ای مزار او در نخاله های بیمارستانی محصور شده و حتی منزلت و احترام نمادین هم ندارد. گویی قهرمان های تاریخ همواره در غبار و غربت تاریخ پنهان و مستور و مظلوم باقی می مانند.اگر به تاریخ معاصر ایران علاقه دارید قطعا می دانید که نقطه عطف آن که نیاز به بازخوانی و فهم تاریخی دارد دوره مشروطه است. تماشای مستند «سرپتی ها» به شما کمک می کند تا برگ‌های ناخوانده و روایت‌های ناگفته این برهه حساس تاریخی را بخوانید و ببنید.مستند اطلاعات متنوع و متعددی به مخاطب خود می دهد و صرفا هم در همین داده ها و اطلاعات محدود نمی ماند بلکه با حضور کارشناسان مختلف حوزه تاریخ و سیاست تلاش می کند تحلیل و تفسیری از سوژه هم ارائه کند تا به درک تاریخی مخاطب از سوژه مستند کمک کند. در واقع مستند «سرپتی ها» را می توان روایت تکمیلی از آنچه تا کنون از تاریخ مشروطه شنیده ایم دانست که می تواند به درک عمیق تر و چند بعدتری از این رخداد مهم تاریخ معاصر در ایران کمک کند. با تماشای این مستند در می یابیم که ردپای مشروطه را نه فقط در تهران و تبریز که باید در کرمانشاه هم ردیابی کنیم.

۵۷۵۷