کودکان بی سرپرست، فرزند خوانده شدند،بدسرپرستها ماندند

امید سلیمی بنی: با وجودی که سال گذشته، نیمی از کودکان بی سرپرستی که تحت حمایت این سازمان بودند به خانواده های متقاضی فرزندخوانده، تحویل داده شدند، باز هم شیرخوارگاه های کشور، تعداد زیادی از کودکان بی سرپرست و بد سرپرست را در خود جا داده است.

از تهران، خبر می رسد در شیرخوارگاه آمنه، نزدیک به 170 کودک نگهداری می شود. هر چند به گفته رئیس سازمان بهزیستی، تعداد این کودکان در سال گذشته به قدری زیاد بوده که مجبور شده اند 150 نفر از آنان را به استانهای دیگر اعزام کنند، ولی هنوز نیز تختهای زیادی در این مرکز در اشغال کودکان بی سرپرست و بدسرپرست است.

ترکیب جمعیت کودکانی که از آنها در بهزیستی نگه داری می شود، را کودکان بدسرپرست، بی سرپرست تعدادی نیز نوزادان سرراهی می سازد که توسط مردم به این مراکز منتقل می شوند.

در برخی از شهرستانها اما، وضع از تهران وخیم تر است. به عنوان مثال، شیرخوارگاه مشهد تنها توان پذیرایی از 60 کودک زیر 6 سال را دارد، ولی در بهار 90، نزدیک به 170 کودک در آن نگهداری می شد، یعنی نزدیک به 3 برابر ظرفیت! مسئولان بهزیستی در خراسان رضوی، این مسئله را معلول بلاتکلیف ماندن اصلاح قوانین فرزند خواندگی در پیچ و خم لوایح مجلس می دانند. آنها می گویند قوانین موجود برای فرزندخواندگی، سخت و دارای شرایط خاص است. معاون سازمان بهزیستی مشهد می گوید: "وجود این شرایط باعث می‌شود همه متقاضیان فرزند خواندگی نتوانند دارا ی فرزند شوند."

 بختیاری ساده شدن فرایند فرزندخواندگی را مهم می داند: "هدف این است که کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی هر کدام وارد کانون خانواده‌ای شوند اما شرایط موجود تا حدود زیادی مانع این هدف سازمان شده است."

احمد اسفندیاری، رئیس سازمان بهزیستی نیز به خبرگزاری مهر در این رابطه گفته: "بهزیستی آماده واگذاری کودکان را دارد اما قانون به ما اجازه نمی دهد، به همین دلیل بدنبال این هستیم که هرچه زودتر قانون جدید فرزند خواندگی در شورای نگهبان به تصویب برسد و در این صورت بخشی از مشکلات ما در امر واگذاری کودکان برطرف می شود."

فرزند خواندگی در ایران

سال گذشته، سال انقلابی بزرگی در آمار مربوط به فرزند خواندگی در ایران بود. طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان بهزیستی در سال 89، بیش از 21 هزار کودکان بی سرپرست و بدسرپرست در مراکز این سازمان نگهداری می شد. این سازمان موفق شد در طی یک سال، بیش از نیم این کودکان را از مراکز خود خارج کند و بیش از 11هزار کودک بی‌سرپرست دارای خانواده شدند معاون دفتر توانمند سازی خانواده، زنان و کودکان سازمان بهزیستی ضمن ارائه این آمار گفت: 11 هزار و 500 کودک سال گذشته به خانواده های جایگزین سپرده شده اند و همچنین 9 هزار و 500 کودک در خانه های کودکان و نوجوانان این سازمان نگهداری می شوند.
این مقام مسئول همچنین از افزایش 10 درصدی درخواست سرپرستی کودکان به این سازمان خبر داده. حمید رضا الوند همچنین با تشریح وضعیت خانواده های این کودکان، صلاحیت نداشتن والدین را از موارد اصلی حمایت سازمان از این کودکان می داند.

به گفته وی دلایل جذب کودکان در مراکز بهزیستی به این قرار است: "16 درصد به دلیل جدایی والدین، 3 درصد به دلیل مفقودالاثر بودن والدین، 9 درصد به دلیل زندانی شدن والدین و 9 درصد نیز به دلیل سوء رفتار والدین تحت پوشش بهزیستی قرار می گیرند."
الوند همچنین حضور 20 درصد از این کودکان در بهزیستی را به دلیل فوت والدینشان و 3 درصد را نیز بیماری های صعب‌العلاج والدین می داند.

پس با وجود کاهش محسوس تعداد کودکانی که در اختیار بهزیستی است، چرا شیرخوارگاه ها، بیش از ظرفیت خود، از کودکان نگهداری می کنند؟ به نظر می رسد اصلی ترین مشکلی که قانون در واگذاری این گونه کودکان به خانواده های متقاضی فرزند خوانده، دارد، موضوع "کودکان بدسرپرست" است.

کودک آزاری، کودکان بد سرپرست و خلاء قانونی

طبق قانون، هر گاه کودکی مورد آزار قرار گرفت، بنا به تشخیص دادگاه، به بهزیستی سپرده می شود تا از لطمات بیشتر به روح و روان او، جلوگیری شود. قانون درباره واگذاری سرپرستی این کودکان که دارای ولی قانونی، هستند، صراحتا نهی کرده و اجازه نمی دهد به جز ولی قهری، شخص دیگری از کودک، سرپرستی کند. همین عامل باعث شده تا بسیاری از کودکان دارای پدر و مادر، ولو بدسرپرست از یافتن خانواده مطمئن دیگری، محروم شوند.

همین سختگیری قانونی که نزدیک به 40 سال قدمت دارد، باعث شد تا 2 سال پیش دولت، لایحه ای به مجلس تقدیم کند تا واگذاری کودکان بدسرپرست به خانواده های درخواست کننده و همچنین زنان مجردی که متقاضی دریافت فرزند خوانده بودند، تسهیل شود. همان سال نیز اعلام شد سالانه جامعه شاهد افزایش 10درصدی کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست است و هنوز قانون، مانع فرزندخواندگی شمرده می شود.

نمایندگان مجلس نیز بارها قول دادند شرایط برای سرپرستی کودکان بی سرپرست آسان می‌شود  ولی عملا این لایحه، با وجود تجدیدنظرهای متعدد در کمیسیون اجتماعی، و تصویب در صحن علنی به در بسته خورد و شورای نگهبان به دلیل مغایرت آن با شرع، از صحه گذاری قانونی آن، خودداری کرد.

امروز نییز مشکل همچنان پاربرجاست و کارشناسان می گویند دستگاه قضایی با سوء برداشت از قانون حضانت و سرپرستی صغار، مشکلات این کودکان را بیشتر کرده. زیرا افزایش کودک آزاری در جامعه انکار ناپذیر و ناشی از عدم به کارگیری مددکاران است.

مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران می گوید: " کودک‌آزاری ظرف ۱۰ سال گذشته افزایش پیدا کرده و خانواده‌ها به دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی، بیکاری و اخراج از کار و بی‌پولی حالت تعادل روحی و روانی خود را از دست داده و دست به کودک‌آزاری می‌زنند."

وی با انتقاد از ارتباط قوه قضائیه با بهزیستی درباره تعیین تکلیف کودکان بدسرپرست، اینطور توضیح می دهد: " قاضی که رای به بازگشت کودک آزاردیده توسط والدین به خانوده‌اش را می‌دهد ابتدا بایستی صلاحیت پدری که کودک را شکنجه کرده بررسی کند اما برای صلاحیت‌داشتن پدر باید عرف را در نظر بگیرد و اینکه اگر پدری دست به کودک‌آزاری زده حتما مشکلاتی داشته که به اینجا رسیده است."

به گفته اقلیما، در یک مورد کودک‌آزاری که کودک را سوزانده بودند و کودک موقتا به شیرخوارگاه تحویل داده شد اما با رای قاضی مبنی بر بازگشت کودک به خانواده‌اش کودک را بدون اینکه کاملا درمان شود مجددا تحویل خانواده‌اش دادند.

این دکترای مددکارمی افزاید: "در کشور ما قاضی تصمیم گیرنده است اما قاضی که رای به بازگشت کودک به خانواده را می‌دهد باید بررسی کند آیا خانواده شرایط نگهداری از کودک را دارند یا خیر؟ آیا دچار مشکلات روانی و اجتماعی هستند یا خیر؟"

قوه قضائیه از واقعیات کودک آزاری، دور است

اقلیما همچنین در انتقاد به قوه قضائیه، مسایل دیگری را درباره کودک آزاری، بیان می کند: " در دادگستری افرادی که به عنوان مددکار اجتماعی مشغول به کار هستند هیچکدام در این خصوص تخصصی ندارند و در رشته‌های دیگری تحصیل کرده‌اند و اگر در دادگستری مددکار اجتماعی بود مانع از رای سریع قاضی می‌شد و ما در دوره قبل گروهی از مددکاران اجتماعی را داشتیم که در این خصوص در دادگستری فعال بودند اما اکنون بازنشسته شده‌اند و به جای این افراد، افراد غیرمتخصص این کار مشغول هستند."

اینطور می توان نتیجه گرفت که در حیطه قانونگذاری، شورای نگهبان با خلاف شرع تشخیص دادن واگذاری سرپرستی کودکان بدسرپرست که دارای ولی قهری هستند به خانواده های درخواست کننده، مانع ایجاد کرده و قاضیها در حیطه اجرای قوانین نیز بدون توجه به صلاحیت والدین کودک آزار دیده، رای صادر می کنند. پس چندان هم تعجب آمیز نیست در بهزیستی هنوز نزدیک به 10 هزار کودکان نگهداری شود.

/45233