آزمون و خطاهای آزمون متمرکز؛ با رویکرد تأمین حقوق دانشجو

به‌منظور آشنایی دانشجویان با آزمون متمرکز و بهبود عملکرد سامانه، دانشجویان را مجبور به شرکت در مانور اجباری این آزمون نمود. مانوری که مطابق برنامه‌ی زمان‌بندی قبلی، از روز چهارشنبه 17 دی‌ماه 1399 آغاز و رأس ساعت 24 روز یک‌شنبه به‌تاریخ بیست‌ویکم همان ماه، پایان پذیرفت. و این‌چنین شد که آزمون متمرکز، به‌ظاهر، به‌سامان شد.

اما اشکال‌ها و ایرادهایی بر این سامانه و نحوه‌ی بهره‌مندی دانشجویان از آن، هنوز غیرقابل چشم‌پوشی است که بایستی مورد عنایت و توجه مسؤولان امر نظام آموزش عالی کشور قرار گیرد.

1. به‌عنوان مثال، در همان مانور اجباری، بر دانشجویان تکلیف شده بود که پس از ورود به سامانه آزمون متمرکز، موارد زیر را بررسی نمایند:

الف. ایجاد رمز عبور در سامانه توسط دانشجو

ب. بررسی و تأیید مشخصات فردی دانشجو

ج. بررسی و تأیید مشخصات دروس آزمون متمرکز دانشجو

د. آشنایی با نحوه‌ی برگزاری آزمون از طریق راهنمای سامانه

ه. شبیه‌سازی آزمون (پاسخ‌گویی به سؤالات نظرسنجی توسط دانشجو)

ملاحظه می‌شود که موارد "ب" و "ج"، از موضوع‌هایی نیست که لزوماً بایستی توسط دانشجو مورد بررسی و تأیید قرار گیرد بلکه بهتر آن بود که سامانه، خود، بررسی نهایی مشخصات فردی دانشجو و و تأیید دقیق عنوان‌های دروسی را که دانشجو باید به‌صورت متمرکز آزمون دهد، بر عهده می‌گرفت.

2. در ادامه، بی‌هیچ توضیحی، پاسخ‌گویی به سؤالات نظرسنجی توسط دانشجو را در محک آزمون سامانه قرار داده بود و درواقع، آزمونی شبیه‌سازی‌شده را به دانشجویان معرفی نمود. و البته پاسخ‌گویی به سؤالات نظرسنجی توسط دانشجو نیز کاملاً اجباری بود.

3. اما یک اشکال اساسی، این‌که معلوم نبود دانشگاه جامع، بنا بر چه استدلالی، در شرایط کرونایی، به‌نحو مجازات‌محور، ساختار مانور اجباری را غیرقابل تکرار بنا نهاده بود؛ به‌طوری‌که اگر به‌هر دلیلی، دانشجو نمی‌توانست در بازه تعیین‌شده 17 تا 21 دی‌ماه 1399 در مانور اجباری شرکت نماید، غیبت محسوب شده و متعاقب آن، دانشجوی غایب، اجازه‌ی شرکت در آزمون دروس متمرکز را نخواهد داشت. و عجیب‌تر این‌که مسؤولیت رفع مشکلات ناشی از غیبت را باید شخص دانشجو به دوش بکشد.

4. ازطرفی نیز چنین مطرح شده بود که؛ دانشجویان درصورت بروز هرگونه مشکل، لازم است مراتب را به مرکز آموزشی مربوط اعلام نمایند.

5. این‌جا، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که اگر دانشجویی در حین شرکت در مانور اجباری، دچار مسأله‌ای شد، تکلیف چیست؟ آیا رفع مشکل، هم‌چنان بر عهده‌ی مرکز آموزشی مربوط است؟!

6. نکته‌ای که فارغ‌از بحث تبیین اشکال‌های وارد بر سامانه‌ی یادشده، قابل تأمل اساسی است، دروس آزمون متمرکز است که کم‌تر سنخیتی با هم دارند:

مقطع کاردانی؛ اندیشه اسلامی1، اخلاق اسلامی، دانش خانواده و جمعیت، اخلاق حرفه‌ای، کارآفرینی، خلاقیت در هنر، مهارت‌ها و قوانین کسب‌وکار، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرهنگ عمومی.

مقطع کارشناسی؛ اندیشه اسلامی2، انقلاب اسلامی ایران، تاریخ تحلیل صدر اسلام، تفسیر موضوعی قرآن، مدیریت کسب‌وکار و بهره‌وری، مهارت‌های مسأله‌یابی و تصمیم‌گیری.

می‌بینیم که جز دروس «خلاقیت در هنر» و البته «مستندسازی» و «کنترل پروژه(1) » که می‌تواند جزو دروس تستی و به‌اصطلاح چهارجوابی نباشد، سایر دروس انتخابی جهت آزمون متمرکز، از ویژگی نسبی دروس تستی و چهارگزینه‌ای برخوردارند.

7. البته به‌درستی، سایت آزمون متمرکز در دو نشانی اینترنتی بارگذاری شده و قابل دسترس بود:

https://examuast.ir

https://exam-uast.ir

8. عجیب این‌که یکی از اقداماتی که بر عهده‌ی دانشجویان گذارده شده بود، این که درصورت وجود مغایرت در مشخصات فردی و عنوان‌های دروس آزمون متمرکز و برخط، دانشجو بایستی مراتب را به مرکز آموزشی مربوط اعلام نماید که چگونگی اعلام وضعیت، در هاله‌ای از ابهام باقی است؛ ازطریق سامانه یا با مراجعه‌ی حضوری و یا تلفنی.

9. یکی دیگر از اشکال‌های بنیادین و مغایر قانون و اصول کلی حقوقی، اجبار دانشجو به داشتنِ خط و گوشی تلفن‌همراه است که دانشجو مکلف بود شماره‌ای از موبایل را که در دسترس باشد، در سامانه ثبت نماید.

10. اگر دانشجو، به‌هر دلیل، موفق به درج اطلاعات خواسته‌شده نمی‌شد، مجازاتش، سلب حق شرکت در آزمون متمرکز بود.

11. خوش‌بختانه، درصورتی‌که دانشجو، به‌هر دلیل، امکان تهیه‌ی رایانه و اتصال به اینترنت را نداشته باشد، می‌تواند با رعایت آیین‌نامه امتحانات و رعایت فاصله‌ی اجتماعی، با هماهنگی قبلی، از امکانات مرکز آموزشی محل تحصیل خود، استفاده نماید.

12. یکی دیگر از ایرادهای جدی آزمون متمرکز، این است که «هر سؤال، دارای مدت پاسخ‌گویی مشخص است». حال‌آن‌که بایستی هم‌چون امتحان حضوری و غیرمتمرکز، دانشجو بتواند درصورت داشتنِ وقت مربوط و مختص به آن سؤال، به سؤال یا سؤال‌های انتخابی و قبلی خود برگردد و احیاناً عنداللزوم، آن‌را تصحیح نماید. این مهم، حق آزمون‌دهنده است که در آزمون متمرکز، به‌نادرستی، از دانشجویان دانشگاه جامع، سلب حق شده است.

13. از ویژگی‌های آزمون متمرکز، چنین برشمرده شده است که اگر دانشجو پس از انقضای زمان و مهلت تعیین‌شده برای هر سؤال، اقدام به درج پاسخ نماید، نمره‌ی آن سؤال برای ایشان منظور نخواهد شد. درحالی‌که علی‌القاعده، نباید دانشجو را سرگرمِ پاسخ به سؤالی نمود که نمی‌تواند از آن، نمره‌ای کسب نماید. یعنی برنامه‌ی سامانه بایستی به‌نحوی دقیق تنظیم شده باشد که به‌محض اتمام مدت پاسخ‌گویی به سؤال، سامانه، خود، اجازه ندهد که پاسخی برای آن سؤال، درج شود. و درواقع، دانشجو را به سؤال یا سؤال‌های بعدی، هدایت و رهنمون سازد.

14. یکی دیگر از ویژگی‌های این آزمون، آن است که در مهلت مربوط به هر سؤال، درصورتی‌که دانشجو بخواهد بدون ثبت پاسخ، به سؤال بعدی مراجعه نماید، هشدارِ عدم پاسخ‌گویی به دانشجو نمایش داده می‌شود و درصورت تأیید دانشجو، سامانه سؤال را بدون پاسخ ثبت نموده و سؤال بعدی را نمایش خواهد داد. ایراد حقوقی این ویژگی هم همان است که داخل در مهلت و مدتِ قانونی دانشجو جهت پاسخ‌گویی به سؤال، از دانشجو سلب حق می‌شود. حال‌آن‌که مهلتِ قانونی دانشجو جهت پاسخ‌گویی به هر سؤال، درواقع، مدتِ انتظار پاسخ‌گویی محسوب می‌شود و دانشجو حق دارد در طول زمان انتظار، به سؤال پاسخ دهد؛ دقیقاً هم‌چون حالت آزمون غیرمتمرکز و حضوری و غیربرخط.

15. شوربختانه، طراحان آموزشی سامانه، به ناحق، تصریح نموده‌اند که؛ پس از مراجعه به سؤال بعدی، امکان بازگشت، مرور یا ویرایش سؤال‌های قبلی وجود ندارد. و درواقع، یک حق ابتدایی از آزمون‌دهنده و دانشجو سلب شده است.

16. مزیت و خوبی این آزمون، آن است که نمایش سؤال‌ها و گزینه‌های پاسخ، به‌صورت تصادفی خواهد بود.

17. یکی دیگر از مواردی که سامانه‌ی آزمون متمرکز، از دانشجو سلب حق نموده و گویا برای دانشگاه، دانشجوی درس‌خوان و غیرآن، تفاوتی ندارد، آن خصیصه است که به‌صراحت، در ذیل ویژگی‌های آزمون، آمده است؛ پس از ثبت پاسخِ هر سؤال، مدت زمان مازاد آن، برای سؤال‌های باقی‌مانده، منظور نمی‌شود. یعنی دانشجو، نه می‌تواند وقت مازاد را برای سؤال پاسخ‌نداده‌اش صرف نماید و نه حق دارد آن‌را برای سؤال‌های باقی‌مانده، منظور نماید.

18. این‌که درصورت قطع ارتباط سامانه، بیشینه و حداکثر فقط 10 دقیقه به زمان و مهلت آزمون اضافه خواهد شد، معلوم نیست از کجا و بر چه مبنایی، منظور شده است. به‌یقین، عدالت آموزشی ایجاب می‌نماید تا در چنین مواردی، ملاک و معیار مشخص و دقیقی محاسبه شود.

19. عجبا که اگر دانشجو نتواند در آزمون نوبت نخست شرکت کند و یا اگر شرکت او موکول به نوبت دوم آزمون شد و نتواند بازهم در نوبت دوم شرکت نماید، مسؤولیت و عواقب آن بر عهده‌ی دانشجو است. و دانشگاه، برخلاف اصول کلی حقوقی و اصل برابری امکانات آموزشی و تحصیلی، عملاً دانشجو را محروم از آزمون قلمداد نموده است.

20. نکته‌ی دیگر این که سامانه از عبارت «پایان آزمون» جهت اعلام پایان آزمون، استفاده نموده است که بایستی از همین عبارت نیز در تبیین و تشریح و توضیح موضوع در راهنمای آزمون متمرکز بهره ببرد و نه از عبارت مشابه مانند «اتمام آزمون».

21. پرسشی که مسؤولان آموزشی دانشگاه بایستی پاسخ‌گو باشند، این است که؛ چرا امکان تجدیدنظر در نمره‌ی آزمون متمرکز، هم‌چون دیگر آزمون‌ها، نیست؟ مگر آزمون متمرکز، چه ویژگی خاصی دارد که مانعِ تجدیدنظرخواهی دانشجو نسبت به نمره‌اش است. به‌هرحال، در استفاده از دقیق‌ترین ماشین‌ها هم، کاربر انسانی ممکن است خطا کند.

جملگی این اشکال‌ها و ایرادها، نشان می‌دهد که سامانه‌ی آزمون متمرکز دانشگاه جامع علمی کاربردی، دوره‌ی آزمون و خطا را سپری می‌کند و از جهت تأمین حقوق دانشجو، فاصله‌ی بسیاری دارد.

*. پژوهش‌گر مسایل حقوقی و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی تهران.
1. البته دروس نام‌برده‌شده، همه‌ی درس‌های آزمون متمرکز نیست. ر.ک.:  https://cdn.examuast.ir/exam/examList.jpg