علیرغم پشتیبانی گسترده اتحادیه اروپا، سوالات ما این خواهد بود که آیا نابوکو قادرخواهد بود تا حجم کافی گاز را تامین کند و برطبق برنامه توسعه فعلی خود، امکان اجرای پروژه را فراهم نماید؟ این مقاله به طور خلاصه به مطالعه وبررسی پروژه، اهداف و چالش های آن می پردازد. همچنین این نکته را شرح می دهد که چرا پروژه خط لوله گاز به افتخار اپرای جوزپه وردی نام گذاری شد.
آیا واقعا نابوکو نام یک اپرا است؟
نابوکو پیشنهاد مناقصه ساخت 3300 کیلومتر خط لوله 56 اینچی گاز است که از مرز گرجستان - ترکیه ( و یا مرز ایران- ترکیه ) شروع و از طریق ترکیه، بلغارستان، رومانی و مجارستان تا باوم گارتن اتریش ادامه می یابد. موسسین پروژه نابوکو اعلام نمودند که براساس این طرح " خط جدید گاز منطقه خزر ، خاورمیانه و مصر از طریق ترکیه ، بلغارستان، رومانی و مجارستان به اتریش و به بازارهای گاز مرکز و غرب اروپا متصل می گردد" .
از نقطه نظر سیاسی، نابوکو فرصتی را برای اروپا فراهم می کند تا گزینه های متنوع تری برای تامین گاز فراهم نماید و به صورت نمادین یا واقعی از تکیه نمودن بر واردات گاز روسیه می کاهد، که در سال 2008 حدود 156 میلیارد متر مکعب و یا برابر کل تقاضای گاز اتحادیه اروپا بود.
اما نام پروژه نابوکو از اپرایی ماخوذ شده است که موسسین پروژه، بلافاصله پس از اولین گردهمایی مربوط به پروژه در وین ، در این اپرا حضور یافتند. برطبق برنامه، ظرفیت فاز یک خط لوله در سال 2014 برابر 8 میلیارد متر مکعب در سال، درفاز2 این مقدار به 15 میلیارد متر مکعب در سال و تا سال 2022 حداکثر بین 25 تا 31 میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود. گفته میشود که ساخت این خط لوله در سال جاری میلادی شروع می شود و نخستین جریان انتقال گاز از طریق خط لوله در سال 2014 شروع خواهد شد.
سهامداران پروژه عبارتند از بوتاس(شرکت دولتی ترکیه) شرکت سهامی انرژی بلغارستان ( شرکت دولتی بلغارستانی)، شرکت مول مجارستان، شرکت گاز و برق اتریش به نام او ام وی، شرکت آلمانی آر دابلیو ای و( شرکت دولتی رومانی) به نام ترانسگاز . هر یک از سهامداران 16.67% در پروژه بین المللی خط لوله گاز نابوکو سهم دارند . آنان در نظر دارند تا 50% ظرفیت خط لوله برای سهامداران ذخیره گردد، و 50% بقیه براساس شروط تجاری مورد توافق در دسترس حمل کنندگان گاز قرار گیرد.
تامین سرمایه :
سهامداران نابوکو هزینه های سرمایه گذاری ، از جمله هزینه های تامین سرمایه پروژه را تقریبا 7.9 میلیارد یورو برآورد می نمایند. به هر حال بدون تولید دراز مدت و تضمین شده گاز ، این پروژه قادر به تامین سرمایه لازم نبوده است. درجلسه 27 ژانویه سال 2009 مقامات بلند پایه شرکت نابوکو در بوداپست ، گزارش دادند که روسای بانک سرمایه گذاری اروپا(EIB) و بانک بازسازی و توسعه اروپا متعهد شده اند تا از نظر مالی این پروژه خط لوله گاز را مورد حمایت قرار دهند. به هر حال، "اجرای این تعهد " به برآورده شدن "الزامات تامین منابع مالی خالص" بستگی دارد و نابوکو بدون تخصیص منابع حاصل از تامین گاز و جریان نقدینگی مربوط به آن (حداقل براساس اصول تجاری) قادر به تامین منابع مالی پروژه نخواهد بود.
اغلب گفته اند که نابوکو به صورت مستقیم با سایر پروژه های صادرات گاز "مسیر جنوب" مانند پروژه تحت حمایت گازپروم که گاز طبیعی روسیه را به دریای سیاه، بلغارستان و اتریش و ایتالیا صادر خواهد نمود ، در رقابت است.
اما حقیقت اقتصادی این است که موفقیت هر یک از این پروژه ها مانع موفقیت پروژه دیگر نخواهد بود . بازار گاز اروپا به اندازه کافی بزرگ است و ظرفیت بسیاری از این پروژه های گاز را دارد. برخی از نظریه پردازان براین باور هستند که پوشش رسانه ای خط لوله جنوب ، پروژه نابوکو را از نظر سیاسی ، رقابت روسیه در مقابل غرب می داند و برخی رسانه ها رقابت پروژه های خطوط لوله گاز را به رقابت فضایی هزاره جدید روسیه و غرب تشبیه می نمایند. به هر حال ، علیرغم این انتقادات، پروژه های خطوط لوله برون مرزی هیدروکربن دارای ماهیت سیاسی هستند و چنین پروژه هایی برای ایجاد فرصت در بازار با هم رقابت می کنند.
نابوکو برای تامین گاز دارای یک سری موانع است و تنها مانع آن ، عدم همبستگی سهامداران چند ملیتی از نظر استراتژی ترجیحی تامین گاز نیست. این عدم همگرایی سبب شده است که اروپا و امریکا به شکل متمرکز و پایدار به تعهدات تامین گاز خود پایبند باشند. از زمان شروع پروژه ،آنان اظهار داشته اند که میتوانند گاز خود را از مصر، ایران (میدان پارس جنوبی)، عراق، (بویژه شمال عراق)، آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، و حتی روسیه تامین می نمایند.
ولی برای اینکه نابوکو بتواند به هدف اولیه تحویل گاز به اروپا در سال 2014 برسد، باید به تعهدات تولید گاز خود عمل کند .هرچند نابوکو درکوتاه مدت به سختی قادر به تامین تعهدات خود بوده است ، چون گازپروم دراکتشافات منطقه دریای خزر به موفقیت رسیده ( ازجمله گازخود را از ترکمنستان و آذربایجان تامین می کند)، و چین گاز منطقه خزر را تقاضا نموده است. درنتیجه، سوال این خواهد بود که، آیا نابوکو قادر است به اندازه کافی گاز تامین کند تا بتواند در بازار توسعه فعلی ، پروژه مربوطه را اجرا نماید؟
در این میان ، پروژه های رقیب صادرات گاز در "مسیر جنوب" مانند South Stream و Blue Stream ، توسط تولید کنندگان گاز روسیه حمایت می شوند تا بتوانند گاز موجود را حمل و نقل کنند. بالعکس، نابوکو توسط شرکت های اروپایی تشویق می گردد که نیاز به تامین گاز از طریق شخص ثالث دارند.اتفاق نظر بر این است که مصر، ایران و قزاقستان تامین کنندگان فاز اول گاز نخواهند بود. حالا اینگونه به نظر می رسد که ترجیحا آذربایجان و ترکمنستان تامین کنندگان گاز در فاز اول هستند، اما هر یک چالشهای مربوط به خود را دارند.
درحال حاضر، دو سوم گاز ترکمنستان به گازپروم فروخته می شود و از طریق خط لوله مرکز آسیای مرکزی به روسیه صادر می گردد. برحسب تنوع صادرات گاز، ترکمنستان در گذشته اظهار داشته است که صادرات به ایران ، چین، پاکستان و هند را بر صادرات از طریق مسیر اروپا- آسیا ترجیح می دهد. به هر حال، تامین گاز بیش از اندازه چین در دوره نزدیک از جمله مذاکرات اخیر با روسیه است ، هرچند این دو کشور در نظر دارند تا برسر صادرات بیشتر گاز به چین مذاکره نمایند و چالش های امنیتی سیاسی برای ساخت خط لوله گاز TAPI از ترکمنستان به افغانستان و پاکستان و هند سبب تشویق ترکمنستان به متنوع سازی گزینه های صادرات گاز خواهد شد. آنان معتقدند که هرگونه تامین گاز نابوکو از ترکمنستان ، انتقال گاز از دریای خزر به آذربایجان را الزامی می سازد وکمتر احتمال می رود تا گاز دریای خزر به روسیه متصل گردد.
ایده انتقال خط لوله گاز خزر ، ایده جدیدی نیست. ابتدا در سال 1996 چنین پیشنهادی شد، اما مخالفت سیاسی روسیه و همچنین عدم حل و فصل مرزهای ساحلی خزر و علاقه مندی آذربایجان به اولویت صادرات گاز به ترکیه برای رقابت با ترکمنستان ، مانع اجرای آن شد. در دسامبر 2008 وقتیکه دو سهامدار نابوکو به نام OMV و RWE شرکت انرژی خزر را برای انتقال خط لوله گاز از خزر تاسیس نمودند، این طرح مورد تجدید نظر قرارگرفت. موانع امروزی پیش روی چنین پروژه ای ، همان موانع اواخر سالهای 1990 هستند. ترکمنستان و آذربایجان در صدد تعیین حقوق چند حوزه مهم هیدروکربن در دریای خزر هستند. گزارشات اخیر دراین باره که ترکمنستان تصمیم گیری در این مورد را به داوری بین المللی موکول می نماید حاکی از آن است که موافقت ترکمنستان و آذربایجان در این زمینه پیش فرض هرنوع معامله انتقال گاز از ناحیه دریای خزر خواهد بود. شایان توجه است که هرگونه انتقال گاز از خزر به آذربایجان باید منطبق باشد با اهداف صادرات گاز آذربایجان به اروپا و علی الخصوص توسعه بیشتر حوزه گازی شاه دنیز.
آذربایجان از قدیم اولین منادی تامین کننده گاز نابوکو از طریق فاز دو توسعه میدان شاه دنیز بوده است. در حال حاضر گاز شاه دنیز از خط لوله آذربایجان به گرجستان و ترکیه و خط لوله قفقاز جنوبی تامین می گردد، که از مرزگرجستان به ترکیه به نابوکو متصل می گردد. به هر حال، نابوکو در حال رقابت با روسیه است تا گاز بیشتری از شاه دنیز خریداری نماید، براساس قرارداد اخیر با آذربایجان، از سال 2010 ، مقدار نیم میلیارد متر مکعب گاز روسیه از آنجا تامین می گردد و روسیه قصد دارد تا به شکل چشمگیر این حجم و همچنین فاز 2 گاز شاه دنیز را افزایش دهد
( هرچند در برخی مذاکرات، آذربایجان برای فروش بیشتر گاز و قرارداد با ترکیه و سایر سهامداران نابوکو وارد مذاکره شده است).
شاید گزارشات مربوط به تاخیر فاز دو شاه دنیز تا سال 2016 پس ازفاز1 صادرات گاز در 2014 مشکل ساز تر باشند . مهمترین مشکلات فرارو آن است که برنامه های ترکیه برای انتقال گاز از آذربایجان به یونان و ایتالیا به تدریج پیشرفت دارند ، بنا براین مسیر صادرات گاز آذربایجان به غرب اروپا را بدون نیاز به نابوکو فراهم می نمایند.
دولتهای کشورهای ترکیه ، بلغارستان، رومانی، مجارستان و اتریش در 13 ژوئیه قراردادی منعقد نمودند تا از پروژه نابوکو حمایت کنند و براساس چارچوب قانونی امکان ترانزیت گاز و محاسبه تعرفه های ترانزیت در هر 5 کشور را فراهم نمایند.
دوسهامدار نابوکو به نام OMV و MOL دارای مجوز توسعه حوزه گاز در قلمرو تحت کنترل کرد شمال عراق اند ، از رقبای سیاسی فاز 1 تامین گاز نابوکو هستند. به هر حال، در این قسمت از دنیا هیچ کاری ساده نیست و پیامهای مبتنی برمنازعه از بغداد به گوش می رسد، بغداد مخالف صادرات گاز از شمال عراق است. جالب توجه این است که علاقه مندی ترکیه به صدور گاز از قلمرو کردنشین عراق از نظر تاریخی سبب تیره شدن روابط ترکیه و همسایگان کرد گردیده است.
یک قدم جلوتر :
علیرغم چالش های فعلی پیش روی نابوکو، اخیرا پروژه گامهای مثبتی برای تحقق ، برداشته است. دولتهای ترکیه، بلغارستان، رومانی ، مجارستان و اتریش در 13 ژوئیه سال 2009 با هم قراردادی را منعقد نمودند و متعهد به حمایت از پروژه نابوکو شدند، یک چارچوب پایدار قانونی به منظور ترانزیت گاز و محاسبه تعرفه های ترانزیتی 5 کشور تعیین نمودند. امضای قرارداد بین دولتها گام مهمی است برای تعیین اصول قانونی پروژه. در صورتیکه اولین مرحله انتقال گاز به اروپا، سال 2014 باشد، کار مهم دیگر پروژه نابوکو تضمین تعهدات تامین کنندگان و حاملان گاز خواهد بود تاحداقل در فاز اول ، منبعی را برای تامین مالی پروژه و نقل و انتقال بانکی تعیین نمایند. نابوکو باید تولید کنندگان گاز خزر را تشویق نماید تا نهایت سعی ممکن را برای متنوع ساختن بیشتر گزینه های صادرات گاز بنماید. به هر حال نابوکو وقت کافی برای تامین منابع گاز جهت اجرای پروژه دربازار توسعه ندارد که باید نهایت سعی ممکن را دراین مورد به عمل آورد. اما مضمون اپرا این است که "اجرای این پروژه میسر نیست ، مگر هردولتی به تنهایی براساس قرارداد به تعهدات خود پایبند باشد"
نظر شما