معنی و مفهوم ربا تاکنون در اذهان جامعه علمی و مردم کوچه و بازار از منظر فقهی بررسی شده است. این واژه در صورتی که با نگاه اقتصادی مطالعه شود به مفاهیمی مثل سود و کارمزد و بهره نزدیک می‌شود. هر چند نفرت حداقل 6 هزار ساله از این کلمه وجود دارد.
مفهوم ربا در اقتصاد بیش از آنکه به تولید مربوط شود به مصرف نزدیکتر است و دلیل آن همان است که اغلب فقها حرمت ربا در قرآن را حداقل در ابتدا به قرض‌های داده شده به درماندگان و بیچارگان برای مصارف خود می‌دانند هر چند حرمت ربا مطلق نیز باشد.
اما بالعکس مفهوم بهره در اقتصاد یادآور تولید و نقش سرمایه است در حقیقت بهره ، مزد سرمایه پولی است که به سرمایه‌گذار تعلق می‌گیرد. در اینکه به سرمایه ، سود تعلق می‌گیرد بین فقه و اقتصاد اشتراک مساعی وجود دارد که نمونه آن مضاربه است اما شرایطی نیز وجود دارد و از جمله شرایط آن اول درگیر شدن سرمایه‌گذار با تولید و ریسک‌های احتمالی آن و دوم مشخص شدن سهم واقعی پس از تولید و .... است. اما اقتصاددانانی هم هستند که هم‌سو با فقیهان سود انگلی سرمایه و یا مفت‌خواری سرمایه‌گذار را نمی‌پذیرند.
هر چند حرمت ربا فقط در بازار پولی نیست و در بازار کالا نیز ربا حرمت دارد اما اهمیت این مسئله و نمود کامل آن مخصوصاً در جهان معاصر به بازار پولی برمی‌گردد.
وظائف پول تا قبل از نظریات کینز (1946-1883) ، وسیله مبادله و ذخیره ارزش بود و انگیزه معاملاتی و انگیزه احتیاطی برای نگهداری آن در محافل علمی مطرح بود اما کینز رسماً انگیزه سفته‌بازی را نیز از آن بیرون کشید و نرخ بهره به دلیل سفته‌بازی و کنز پول معنا پیدا کرد.
مشخص است که در جامعه موردنظر کینز سفته‌بازی نمی‌گذارد نیاز واقعی اقتصاد به پول مشخص شود بنابراین چنین جامعه‌ای به رفاه ، عدالت ، توسعه اقتصادی نمی‌رسد.
اقتصاد دانانی بزرگ با نگاه تیز بینانه‌ای نفرت خود را از ربا و تحت عنوان بهره و یا در قالب نفرت از پول که زمینه‌ساز بهره می‌گردد در تحلیل‌های اقتصادی خود نشان داده‌اند.
تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده توسط پژوهشگران ، اندیشمندان و محققان در باره مسئله ربا نشان می‌دهد که در این زمینه کار فکری و پژوهشی بسیاری انجام گرفته اما این پژوهش‌ها اولاً بعلت تکراری بودن آنها و عدم تکمیل یکدیگر و ثانیاً بعلت عدم جمع‌بندی و تجربه و تحلیل و عدم استخراج نتایج توسط یک نهاد مستقل در حد پژوهش‌های نظری ، کارکرد دیگری نداشته است و مضافاً اینکه با وجود دهها پژوهشکده و مؤسسه تحقیقاتی و دانشگاهها و حوزه علمیه حتی در مبانی نظری نیز در بحث ربا در گامهای اولیه هستیم. بنابراین پیشنهاد می‌گردد:
1-در یک طرح پژوهشی مشترک توسط سازمانهای ذیربط مثل حوزه و دانشگاه ، پژوهشکده‌های پولی و بانکی و دینی این مبحث ، مورد بررسی دقیق قرار گرفته بویژه اینکه موضوعات آن مثل تورم و کاهش ارزش پول با توجه به سیر تکاملی اندیشه محققان و مراجع عظام مورد بررسی مجدد قرار گرفته و از مسئله ربا تفکیک گردد و بهرحال اگر کاهش ارزش پول می‌بایست در مبحث دیون لحاظ گردد (که برخی مراجع آن را پذیرفته‌اند) آن را رسماً اعلام نمایند.
2-قانون بانکداری بدون ربا با توجه به گذشت بیش از بیست و چند سال از تصویب آن مسلماً نیاز به بازنگری دارد بویژه اینکه در حال حاضر از این قانون به عنوان « حیله شرعی ربا » استنباط شده است.
البته باید در نظر داشت که این قانون یکی از مجموعه‌های قانون نظام اقتصاد اسلامی خواهد بود و کارکرد خوب آن در گرو مجموعه‌ای از قوانین مترقی و اسلامی و نیز اجرای آن قوانین است.
اسلام نه تنها ربا بلکه گرفتن سود زیاد را در معاملات منع کرده است. امام صادق (ع) می‌فرماید : سود گرفتن مؤمن از مؤمن حکم رباست مگر آنکه مبلغ مورد معامله بیش از یکصد درهم باشد که در این صورت بخاطر مخارج روزانه‌ات از او سود بگیر یا اینکه خریدار کالا را برای تجارت خریداری کند که در این صورت نیز گرفتن سود با رعایت انصاف اشکالی ندارد./121
کارشناس اقتصاد
نظر شما