مهدی خاکی‌فیروز: مدارس غیردولتی از همان نخستین روزهای تشکیل، به یکی از موضوع‌های بحث و جدل جدی بین مردم و حتی مسئولان سیاسی تبدیل شد. اوایل دهه 1370 بود که محمدعلی نجفی وزیر آموزش و پرورش کابینه هاشمی‌رفسنجانی، برخی دیگر از اعضای هیأت دولت وقت را به خرج کردن بودجه دولتی در بخش‌های غیرضروری متهم کرد. آن هم در شرایطی که به قول وی دولت از پس هزینه‌های عادی آموزش و پرورش برنمی‌آید و ناچار است بخشی از دانش‌آموزان را به مدارس غیردولتی بفرستد تا از فشار هزینه‌ها بکاهد... حقوق معلمان در برخی شهرها با چند ماه تأخیر پرداخت می‌شود، آن وقت وزیر صنایع به بازیکنان فوتبال، سکه هدیه می‌دهد.!
این سخنان، گرچه بیان بخشی از یک واقعیت تاریخی به شمار می‌آمد ولی در عین حال می‌توانست نشانگر نگاه ویژه دولتمردان وقت به مدارس غیردولتی هم باشد. براساس این نگاه، مجوز مدارس غیردولتی نه برای تحقق اهدافی همچون افزایش سهم بخش خصوصی، رقابتی شدن مدیریت خدمات آموزشی و افزایش کیفیت، بلکه با هدف کاستن از فشار مالی به دولت بود که صادر شد.
وقتی دست‌های دولت بالا رفت
احمد زرهانی رئیس سابق سازمان حج و زیارت، اولین معاون وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی بود که مجوز مدارس غیردولتی را صادر کرد. البته قدمت مدارس غیردولتی به تاریخ آموزش و پرورش جدید در ایران باز‌می‌گردد. حدود 120 سال پیش، نسلی از مسافران از فرنگ برگشته، مدرسه‌هایی به سبک نوین را پایه‌گذاری کردند. تا پایان عصر قاجار فضای آموزش و پرورش مدرن در اختیار غیردولتی‌ها بود. اما به مرور با برنامه‌های مرکزیت‌گرایی رضاخان و درآمدهای سرشار نفتی محمدرضا پهلوی، مدارس غیردولتی، فضا را به مدرسه‌های جدید دولتی واگذار کردند.
همزمان با جشن‌های 2500 سالگی نظام پادشاهی نیز، 2500 مدرسه جدید دولتی ساخته شدند. در سالهای پایانی حکومت پهلوی، مدرسه‌های غیردولتی محدود می‌شد به چند مدرسه با گرایش مذهبی مانند علوی و رفاه دربافت قدیمی‌تر تهران و سه، چهار مدرسه جدید همچون البرز که یادگار بزرگان عصر نوین آموزش همچون محمدعلی مجتهدی بودند. در دهه نخست پیروزی انقلاب، مدرسه سازی توسط مردم به ویژه در مناطق و شهرهای محروم رواج چشمگیری یافت اما همچنان جای خالی مدرسه داری مردم، به وضوح دیده می‌شد.
مجوز مدارس غیردولتی در جمهوری اسلامی، درست زمانی صادر شد که فرزندان عصر مبارزه با کنترل جمعیت، وزارت آموزش و پرورش را با کمبود‌هایی همچون مدرسه، معلم و بودجه مواجه ساختند. اینچنین بود که دولت هاشمی رفسنجانی، دست خود را در برابر مشکلات موجود بالا برد و مجوز تأسیس مدرسه‌های غیرانتفاعی صادر شد. مدرسه‌هایی که مطابق نام‌گذاری طنز‌آمیز آن، باید فقط هزینه خدمات خود را از دانش‌آموزان دریافت کنند و حق ندارند هیچ سودی را نصیب مالکان و مدیران آن کنند.
هرچند مدرسه‌های غیردولتی هنوز از شرایط یکسانی برای رقابت با مدرسه‌های دولتی برخوردار نیستند، ولی به مرور توانستند با ابتکار عمل و فراهم کردن شرایط مناسب‌تر، سهم قابل توجهی از بازار آموزش ابتدایی و متوسطه را به خود اختصاص دهند. برای برخی شهروندان، هزینه‌های جدی ثبت‌نام در مدارس غیردولتی در مقایسه با شرایط مدیریتی و انضباطی حاکم بر مدارس دولتی دهه 70 قابل چشم‌پوشی است تصویری از رقابت داروغه و جلاد در داستان‌های اروپای قرون وسطی، می‌تواند به فهم بهتر این موضوع کمک کند.
گرانی شهریه‌ها یا پایین بودن درآمد‌ها
«آقا، اگر دبستان زیر 3 میلیون تومان دیدید، به ما هم بگویید» این جمله، اظهار‌نظر یک شهروند است که پایین خبر اعلام نرخ رسمی شهریه‌ها نوشته شده است. اصل این خبر، به انعکاس اظهار‌نظر مدیر‌کل مشارکت‌های مردمی آموزش و پرورش شهر تهران اختصاص دارد. مهدی جلالی در گفت‌وگو با مهر گفت: «شهریه مصوب مدارس غیردولتی تا هفته آینده به تمامی مدارس ابلاغ می‌شود که باید ثبت‌نام دانش‌آموزان مطابق آن صورت گیرد.»
او گفته است: «شهریه مصوب مدارس غیردولتی شهر تهران را روی سایت سازمان آموزش و پروش شهر تهران WWW.tehranedu.ir قرار می‌دهیم. همچنین مدیران این مدارس باید برگه شهریه مصوب خود را بر روی تابلوی اعلانات و در دید عموم مراجعه‌کنندگان قرار دهند.»
این شهریه‌ها که میانگین آن در جدول پیوست گزارش منعکس شده است را می‌توان با روش تبلیغات حساب‌های قرض‌الحسنه بانک‌های دولتی هم بیان کرد. بدین ترتیب شهریه دوره پیش دانشگاهی، معادل اسکناس 100 تومانی به ارتفاع کوه دماوند خواهد بود.
شهریه‌های مصوبی که جلالی به بیان آنها پرداخته هرچند نسبت به ارقام رسمی سال قبل افزایش یافته است، ولی هنوز بسیار کمتر از آن چیزی است که اکثر مدارس غیردولتی از والدین دانش‌آموزان دریافت می‌کنند. البته این مقام مسئول در آموزش و پرورش شهر تهران، در توجیه نادیده گرفتن این تفاوت قیمت‌ها، پاسخی کلیشه‌ای در آستین دارد: «ناظران ما از آغاز ثبت‌نام مدارس، به صورت محسوس یا غیر‌محسوس، نحوه ثبت‌نام این مدارس و شهریه دریافتی را کنترل می‌کنند و با تخلفات صورت گرفته، قطعاً برخورد خواهند داشت.»
لحن مدیر‌کل مدارس غیردولتی وزارت آموزش و پرورش، از این هم جالب‌تر است: «پس از ابلاغ شهریه مصوب مدارس غیردولتی به تفکیک هر منطقه و مدرسه از سوی آموزش و پرورش، مدارس غیردولتی که پیش از این اقدام به نام‌نویسی و گرفتن شهریه اضافی از اولیای دانش‌آموزان کرده‌اند، ملزم به بازگرداندن شهریه اضافی خواهند بود.»
رضا مؤمنین معتقد است، نرخ‌های رسمی اعلام شده برای شهریه مدارس، مورد رضایت و توافق سهامداران این مدارس نیز قرار گرفته است. او در این خصوص گفت:«جلسات متعددی با حضور مؤسسات مدارس غیردولتی درباره تعیین شهریه انجام شده و با توجه به تراز مالی و برنامه‌های ارائه شده برای سال تحصیلی جدید، شهریه‌ها تعیین شده است.»
عدالت آموزشی
قانون اساسی بر دسترسی کودکان و نوجوانان به آموزش رایگان تا پایان دوره متوسطه و وظیفه دولت برای تحقق آن تأکید کرده است. در این قانون، البته سخنی از کیفیت آموزش به میان نیامده است.
با این حال، کارشناسان حقوقی معتقدند دولت باید توجه ویژه‌ای به ارتقای کیفیت آموزش در مدارس دولتی داشته باشد. هرچند مشکل کیفیت پایین خدمات آموزشی، به مدارس دولتی محدود نمی‌شود و برخی مدرسه‌های غیردولتی نیز دچار آن هستند.
در نخستین سالهای ایجاد مدارس غیردولتی جدید در ایران شاهد رقابت این نوع مدارس برای ارائه خدمات آموزشی با کیفیتی بالاتر از مدارس دولتی بودیم. منتقدان مدارس غیردولتی در آن سالها، از فراموش کردن عدالت آموزشی در نظام اداری ایران گلایه می‌کردند. به نظر می‌رسد در سالهای اخیر سوژه‌های جدیدتری نیز برای انتقاد از این نوع مدارس به وجود آمده است.
نظر شما