تفکر عالمانه مقام معظم رهبری، حداقل 20 سال از نظام برنامه‌ریزی کشور جلوتر است، چراکه ایشان براساس مطالعاتی که حدود 20 سال پیش تا به امروز داشته‌اند، بارها بر لزوم بهره‌گیری همه جانبه از الگوی توسعه متکی بر آرمان‌های اسلامی و مقتضیات جامعه ایران تأکید کرده‌اند. نگاهی به برخی سخنرانی‌ها و اظهارات ایشان در مراسم مختلف این ادعا را اثبات می‌کند. لذا ضرورت وجود الگوی توسعه اسلامی سال‌هاست که احساس می‌شود، اما متأسفانه خارج شدن از الگوهای غربی مقداری کار را برای دولتمردان سخت کرده است.
البته در دیدگاه‌های غربی، توسعه مبتنی بر نگرش مادی بر حیات است و به هیچ‌وجه مفهوم پیشرفت در تمام ظرفیت‌های مادی و معنوی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را در بر ندارد بر پایه این‌نگرش و جهان‌بینی، توسعه با همه شاخص‌هایش از دایره رفاه مادی در نمی‌گذرد. اما جایگاه پیشرفت در بیانات مقام عظمای ولایت فراتر از ابعاد مادی انسان است. در واقع، در دیدگاه معظم‌له که مبتنی بر اصول اسلامی است، انسان موجودی است که از جسم و روح ترکیبی یافته و افزون بر نیازهای مادی، خواست‌های معنوی نیز دارد. اسلام ذاتاً شیوه‌ای برای توسعه و تکامل انسان، برنامه‌ای برای تأمین نیازهای مادی و معنوی انسان و طرحی برای برآوردن خواسته‌های دنیایی و آخرتی اوست، به‌طوری‌که از این رهگذر، جایگاه انسان به حیات سعادتمندانه بشری ارتقا یابد. در منظر اسلام، جهان‌بینی مادی نمی‌تواند به نیازهای واقعی انسان پاسخ گوید، حتی اگر شاخص‌های متعدد دیگری را به شاخص توسعه بیفزاید، باز هم قادر به نیل انسان و جامعه انسانی به سوی تعالی و کمال نخواهد بود. در پرتو این نگرش، ویژگی نخست پیشرفت اسلامی، فراگیری و شمول آن در دایره همه ابعاد حیات انسان است. با این نگرش، منظور مقام معظم رهبری از پیشرفت، فرآیندی است که متضمن رشد مداوم در ابزار مادی و معنوی و بنیان‌های اقتصادی- اجتماعی است و انسان دراین جریان می‌تواند به تعالی و کمال برسد. در این تعریف ویژگی‌های توسعه به قرار زیر است: 1- توسعه یک جریان پویاست نه ایستا. 2- رشد پویا و مداوم در آن منظور شده است. 3- این پیشرفت تنها مربوط به اقتصاد نیست و همه جانبه است و توسعه اقتصادی تنها به وجه اقتصادی این تحول اطلاق می‌شود. 4- پیشرفت، در این تعریف هدفدار است و محور آن انسان، تعالی و کمال اوست.
در بینش حکیمانه مقام معظم رهبری از پیشرفت، هدف الگوی اسلامی توسعه، تحقق عدالت فراگیر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. عدالتی که خود را در جلوه و چهره عزت، استقلال، اقتدار اسلامی، رفاه اسلامی و نیز حداکثر بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و فرصت‌های جامع و واحد زندگی مادی و معنوی نشان می‌دهد و این در حالی است که واژه توسعه، رویکردی غربی بوده که در آن، همه عوامل، حتی انسان باید در خدمت سرمایه قرار گیرد.
لذا در یک الگوی جامع پیشرفت اسلامی- ایرانی باید شش بعد: اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگ اسلامی، الگوی زندگی کامل مبتنی بر اصول اسلامی و زیست محیطی مدنظر قرار گیرد.
از نظر رهبری، نظام اسلامی که در رأس آن فقیهی عالم و مدبر قرار دارد باید برای رسیدن به توسعه‌ای پایدار، عادلانه، حکیمانه و انسانی، اقدام‌های متعددی به عمل آورد که از آن جمله تأسیس بنیادهای قانونی مانند قانون اساسی، برنامه‌ریزی برای توسعه براساس اصول و شاخص‌های اسلامی، سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی به منظور بهره‌برداری بهینه از طبیعت با حفظ محیط زیست، توسعه مشارکت مردم در همه امور، دخالت مسئولانه حکومت در بازار، تأمین اجتماعی و تعادل اجتماعی است. از این منظر، هدف نهایی دولت اسلامی توسعه معرفت‌الله است، در همین راستا اهداف متوسط (میانی) مورد نظر دولت اسلامی عبارتند از عدالت اجتماعی، رشد اقتصادی، تعالی معنوی و ایجاد روح اعتماد‌به‌نفس و خودباوری، آزادی و مشارکت مردمی و استقلال و نفی هر نوع وابستگی به بیگانه. این دولت برای تأمین توسعه‌ای پایدار، عادلانه، حکیمانه و انسانی نیز باید وظایف تأسیس بنیادهای قانونی، برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری، توسعه مشارکت مردم، دخالت دولت پاسخگو و مسئول، تأمین اجتماعی را عهده‌دار شود.
مقام معظم رهبری همواره بر این مهم تأکید داشته‌اند. ایشان در جلسات مختلف بر ضرورت تدوین الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی تأکید داشته و در مقاطع مختلف، در دیدار با مسئولان نظام و اصحاب اندیشه و برنامه‌ریزان، از جمله رئیس و معاونان وقت سازمان برنامه و بودجه در سال 1375 دغدغه‌های خود را از برنامه‌های توسعه این‌گونه بیان کردند: «اساس کار در جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر تحقق آرمان‌های اسلامی است. بنابراین در یکایک کارهای برنامه‌ریزی و سیاست‌های کلان کشور در امر توسعه، این مهم باید مورد توجه قرار گیرد و هیچ فشار سیاسی و خارجی و نیز هیچ ضرورت اجتماعی نباید موجب صرف‌نظر کردن از آرمان‌های اسلامی شود. حفظ ارزش‌ها برای ملت ما یک اصل مبنایی است و هدف و انگیزه حضور ما در صحنه کشور نیز همین است. عدالت اجتماعی در مرتبه اول آرمان‌های ماست و مسئله توزیع درآمد، کم کردن فاصله بین طبقات جامعه و نیز فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای همه باید به‌عنوان شاخص‌های عدالت اجتماعی در برنامه‌های کلان کشور مورد توجه قرار گیرد.» همچنین در دیدار دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد با مقام معظم رهبری، ایشان در سخنان مهمی ضمن تبیین تفاوت دیدگاه مبانی اسلام و غرب نسبت به انسان و وظایف فردی و اجتماعی او، لزوم بازشناسی الگوی توسعه و مدل مورد نیاز برای پیشرفت کشور را مورد تأکید قرار دادند. ازاین‌رو ویژگی‌های یک الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی پارامترهایی است که معظم‌له همواره آنها را برای مسئولان و اندیشمندان جامعه تبیین کردند.
درصورت عملی شدن الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی، اهداف و آرمان‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در ابعاد وسیع‌تر بیش از پیش محقق خواهد شد؛ عدالت اجتماعی، استقلال همه جانبه، پاسخگوبودن مسئولان، مبارزه با فقر، استحکام پیوندهای اجتماعی، خدمتگزاری، قانون‌مداری، ارتقای عزت جامعه اسلامی در سطح جهانی، انجام درست و دقیق وظایف حاکمیتی، رعایت مساوات و تأمین نیازهای اصولی مردم در جامعه از جمله مواردی است که در صورت اجرای الگوی پیشرفت اسلامی-ایرانی محقق خواهد شد.
*رئیس پژوهشکده امور اقتصادی
/32
نظر شما